Stúdentablaðið - 15.12.1994, Blaðsíða 16

STBL. • Desember 1994
Bls. 16
STÚDENTAR
Námslánakerfi á íslandi og í Danmörku borin saman
Er draumur að vera
Dani?
„Viðhorfin til námslána og menntakerfisins í heild virðast vera ólík í íslandi og Danmörku,”
segir Klaus Bryld, sérfræðingur Dönsku námsmannasamtakanna, DSF. í Danmörku eru náms-
menn styrktir á námsárum sínum í framhalds- og háskóla. Námsstyrkirnir og aukalán sem hægt
er að fá eru afgreidd mánaðarlega nema skólinn hafi tilkynnt um að námsmanni hafi seinkað ó-
eðlilega. Danskir námsmenn fá þó styrki og lán til að vinna upp allt að árs seinkun á námsferiin-
um. I .danska kerfinu er tillit tekið til barnsburðar og veikinda í ríkum mæli með tilliti til náms-
framvindu. Ólíku saman að jafna á íslandi og í Danmörku, mestu munar þó líklega fyrir uppvax-
andi kynslóðir í löndunum tveimur að endurgreiðslur og skuldastaða danskra námsmanna er
mun viðráðanlegri en hjá íslenskum námsmönnum. .
Klaus Bryld var sérlegur gestur Stúdentaráðs á ráðstefnu SHÍ um íslenska námsiánakerfið og
námsaðstoð sem haldin var í lok nóvember síðastliðinn. Danska sendiráðið stóð undir kostnaði
við komu hans. Meðal þess sem heimsókn Klaus skilaði af sér var að ýmsum misskilningi og rang-
færslum um mun danska og íslenska námslánakerfisins var eytt. Sigríður Gu.nnarsdóttir fulltrúi
SHÍ í stjórn LÍN og Klaus Bryld báru saman kerfin tvö.
styrkjum, sem hann getur nýtt
til að ná upp tilætluðum árangri.
Ef veikindi leggjast á fólk fást
aukamánuðir til að mæta þeirri
seinkun. Þá bætast jafnframt við
12 mánuðir á styrkjum ef náms-
maður eignast bam á meðan á
námi stendur. Nýverið tók gildi
■sú breyting að móðir og faðir
bamsins geta skipt . með sér
þessum 12 mánuðum á styrkj-
um.
Ef ' íslenskur námsmaður
verður fyrir því óláni að veikj-
bóta, sem eru 115.000 kr. á
mánuði. Ef einstaklingurinn á
ekki slíkan rétt en er tekjulaus
engu að síður tryggir félagslega
kerfið honum a.m.k. 60% bóta-
upphæðarinnar, eða 69.000 kr.
á mánuði. Ef húsaleiga er há
hækkar þessi upphæð. Hún ger-
ir það einnig ef einstaklingurinn
er eldri en 26 ára.
Maður spyr sig hvern skrambann við
erum að hírast á þessu skeri í
slabbi og skuldafeni.
Lánin lág og dýr og Háskólinn á
hraðri niðurleið - og svo er manni
bannað að reykja í þokkabót!
íslendingar lána,
Danir styrkja og veita
lán að auki
íslenska námslánakerfið lánar
fyrir 80% af áætlaðri fram-
færslu námsmanns, eða alls um
52.200 kr. Lán fæst fyrir þá
mánuði ársins sem nám stendur
yfir. Viðurkenndir skólar á há-
skólstigi, iðnskólar og nokkrir
sérskólar eru lánshæfír. '
Danska kerfið veitir
styrki til náms-
manna 12 mánuði á
ári. Þeir eru rúmar
38.000 ísl.kr. á mán-
uði. Að auki er
hægt að taka náms-
lán, um 17 þús.
krónur, eða alls
55.000 kr. Allir
nemendur á fram-
halds- og háskóla-
stigi eiga rétt á
sty.rk.
LÍN metur námsfram-
vindu á íslandi,
háskólarnir gera það
sjálfir í Danmörku.
LÍN metur hvort nárpsmaður
hafi skilað 100% námsffam-
vindu, skv. svo kallaðri skil-
greiningu skóla. Þetta kerfi var
einnig við lýði í Danmörku en
var lagt af, þar sem það þótti
flókið og ófullkomið. Háskólar
þar í landi láta nú lánasjóðinn
vita ef námsmaður skilar ekki
eðlilegri námsframvindu. Danir
styrkja þó námsmenn til að
vinna upp tafir, þessir styrkir
geta staðið í allt að því eitt ár.
Núverandi fyrikomulag veld-
ur miklum erfiðleikum og ó-
þægindum hér á landi. Meðal-
námsmaður við verkfræði og
raunvísindadeild klárar nám sitt
til dæmis ekki á fjórum árum
eins og námsskrá segir til um
heldur á lengri tíma. Það þykir
eðlileg námsffamvinda að út-
skrifast verkfræðingur á fimm
árum. Venjulegur námsmaður í
verkfræði þarf þannig að búa
við skert námslán allan náms-
feril sinn.
Danir greiða námslán út
mánaðarlega
en íslendingar eftirá
Námsframvinda er
metin á ársfresti í
Danmörku. Náms-
menn fá styrk í 12
mánuði í senn en
þurfa að sýna fram
á að þeir hafi skilað
námsframvindu
sem nemur námsári
til að fá áframhald-
andi aðstoð.
LIN greiðir ekki út námslán
fyrr en að fengrtum niðurstöð-
um prófa. Þann tíma sem líður
fram að prófum gefst stúdentum
kostur á að fjármagna fram-
færslu með yfirdráttarlánum í
bönkum. Ef námsmaður fellur í
meira en 25% af prófum sínum,
fær hann ekkert lán afgreitt.
Þegar slíkt gerist þarf hann ann-
að hvort að halda áfram að
safna skuldum í bankanum og
freista þess að ná prófum að
hausti eða að afla tekna til að
greiða upp bankalánið á annan
hátt. Vaxtakostnaður einstak-
lings með barh sem nær ekki
prófum fyrr en um haust getur
orðið tæplega 50.000 kr. á ári
hafi hann ekki skilað fullri
framvindu í jóla- og vorprófum.
Dæmi eru um allt að 70.000 kr.
vaxtakostnað námsmanns. Það
er þó einkar athyglivert að þess-
ar tölur eiga við námsmenn sem
skila „eðlilegri námsfram-
vindu“ á ársgrundvelli. Hjá
þeim námsmönnum sem ekki
ná prófum hlaðast vaxtaskuldir
að sjálfsögðu áfram upp, því
þeir fá ekki námslán sín af-
greidd. Augljóst er að náms-
maður með mörg hundruð þús-
undir króna bankaskuld á yfir-
dráttarvöxtum er í gríðarl'egum
vanda staddur.
Meira svigrúm til að
vinna upp tafir
og mæta erfiðleikum í
Danmörku
Ef námsmaður fellur á prófi í
Danmörku og nær ekki tilskild-
um árangri, getur hann sótt i
varasjóð, allt að 12 mánuði á
ast í prófum getur hann fengið
undanþágu frá fúllri námsfram-
vindu en er með því kominn í
einingaskuld við sjóðinn og fær
ekki full námslán á'meðan hann
er að vinna sig út úr þeirri
skuld.
Félagslegar aðstæður
og tillit til tekna
Islenska námslánakerfið tekur
mið af félagslegri stöðu lán-
þega, hjúskaparstöðu, bama-
tjölda og tekna. I sumúm tilfell-
um getur þetta tillit verið mjög
vemlegt. Hægt er að fá sérstakt
makalán ef námsmaður hefur
tekjulausan maka á sínu fram-
færi. Þá em námslán marfolduð
með sérstökum bamastuðlum.
Einstætt foreldri fær þannig nær
tvöfallt námslán einstaklings
hafi það tvö böm á sínu fram-
færi.
Námslán hjá LlN skerðast um
. 50% ef tekjur fara yfir 180 þús.
kr. á ári. Hálfrar milljónar króna
árslaun skerða því námslán um
160 þús. kr.
Námslánakerfið danska tekur
ekki tillit til hjúskaparstöðu eða
barnafjölda, að öðru leyti en því
að bamafólk má afla hærri
tekna meðfram námi án þess að
styrkurinn skerðist. Annari fé-
lagslegri aðstoð er ætlað sjá um
að tryggja velferð tekjulausra
maka eða bamafjölskyldna, svo
dæmi séu tekin. Ef maki er
tekjulaus í Danmörku getur
hann hafl rétt til atvinnuleysis-
Barnlausir náms-
menn í Danmörku
skerða 40 þúsunda
króna mánaðarleg-
an styrk sinn ef þeir
hafa yfir 40 þús.
krónur á mánuði í
laun meðfram nám-
inu. Þetta þýðir að
hægt er að hafa allt
að hálfrar milljónar
króna árslaun án
þess að námsaðstoð
skerðist í Dan-
mörku. Nýti menn
ekki námsstyrki
sína hluta ársins
hækkar frítekju-
markið.
Lánskjör og vextir
svipaðir
Islensku lánin eru verðtryggð
og bera 1-3% vexti að auki. Það
jafngildir 3-5 vöxtum í 2%
verðbólgu. Verðbólga nú er
1,6%.
Dönsku lánin, sem hægt er að
taka ofan á 40 þús. kr. styrkina,
bera 4% vexti á námstíma en
5% breytilega vexti að námi
loknu, miðað við núverandi á-
stand. Þessi lán em ekki verð-
tryggð og í 2,5% verðbólgu eins
og nú er í Danmörku þýðir þetta
um 2,5% raunvexti á lánum eft-
ir að námi lýkur.
Vextir á námslánum em því
mjög sambærilegir á íslandi og
í Danmörku þvert á fullyrðingar
um að vextir námslána séu stór-
kostlega miklu lægri á íslandi
en á öðmm Norðurlöndum.
Endurgreiðslur
námslána,
þyngri og lengri á
íslandi
Islenskir námsmenn greiða
ekki af lánum sínum tvö fyrstu
árin eftir að námi lýkur. Fimm
árin hin næstu eru greidd 5% af
tekjum og eftir það, 7% af tekj-
um. Þetta þýðir að námsmaður
’ sem hefur tekið meðal-hátt
námslán og meðaltekjur þarf að
greiða yfir 10% af launum sín-
um, þegar skattar hafa verið frá
dregnir. Lágtekjuhópar ná
aldrei að endurgreiða allt náms-
lán sitt á íslandi.
Danskir námsmenn endur-
greiða námslán sín á 7-15 ámm
og em endurgreiðslumar mis-
þung byrði eftir upphæð lánsins
sem ofl er þó ekki mikil ef ís-
lensk námslán em höfð til sam-
anburðar. Meðalnámslán náms-
mann sem tekur lán ofan á styrk
sinn í fímm ár í Danmörku er
því um helmingi lægra hlutfall
af dagvinnukaupi verkamanns
þar í landi en endurgreiðsla ís-
lenskra námslána er. Ef miðað
er við meðallaun háskólamanna
í Danmörku verður hlutfallið
mun lægra miðað við laun. Þar
að auki em allar endurgreiðslur
vaxta í Danmörku frádráttar-
bærar frá skatti. Það gildir ekki
hér á landi.
Grundvallarmunur
Nýverið hefur hins vegar ver-
ið sýnt frama á að fjórðung
þjóðar-framleiðslu íslendinga
frá stríðslokum megi rekja til
menntunar og fjárfestingar í
menntun. Hið opinbera ver
hins vegar aðeins um 20% af
því sem menntun skilar í „kass-
ann” til merintakerfisins. Sá
grundvallarmunur sem er á
námslánakerfmu á íslandi og- í
Danmörku má' eflaust að tölu-
verðu leyti rekja til þess að
Danir líta menntun og fjárfest-
ingu í- henni allt öðrum augum
en íslendingar. íslenskum
námsmönnum er þetta enda
löngu ljóst. Óraunhæft er því að
gera kröfú eða stefna að viðlíka
kerfi á íslandi og námsmenn i
Danmörku búa við. Það er hins
Vegar löngu orðið tímabært að
stjórnvöld setjist niður með
námsmönnum til að leggja nýj-
an grunn að réttlátum lánasjóði.
Stúdentaráð Háskóla íslands
beinir nú miklum kröftum að
þessu marki.
Sigriður Gunnarsdóttir, lánasjóðsfull-
trúi Stúdentaráðs Háskóla íslands og
Klaus Bryld, sérfrœðingur Danske
Studerendes Fellesrád í lánamálum.