Birtingur - 01.06.1962, Síða 28

dauð úr öllum æðum. Þeir feðgar Hallgrímur
Jónsson og Jón Hallgrímsson mála altaristöflur,
frumstæðar að vísu, en þrungnar trúarlegri ein
lægni og hjartahlýju. Hér syðra málar Ámundi
Jónsson einnig kvöldmáltíðarmyndir. íslenzkir
bændur sitja þar að fátæklegum krásum með
fjallkónginn á milli sín og alla þjáningu veraldar
greypta í andlitin.
En sorgarsaga og kennitákn þessarar aldar er þó
Sæmundur Hólm. Hann nemur við Konunglega
akademíið í Kaupmannahöfn, heiðursmerki
hlaðast á hann — ef til vill að vafasömum verð-
leikum — og honum er spáð miklum frama á
listabrautinni. En um leið ogheimkemur, drepur
aldarfarið hann í dróma sinn og hann ber ekki
sitt barr framar. Þessi öld er sem botnlaus glat-
kista góðra hæfileika.
Vafalaust hefur frægð Bertils Thorvaldsens fall-
ið eins og heitur geisli í hug margs listhneigðs
ungmennis á 19. öldinni, þótt fáir verði til þess
að etja afli við deyfðina. Helgi Sigurðsson, síðar
prestur á Melum, stundar listnám í Kaupmanna-
höfn, en er dæmdur sama dómi og Sæmundur
Hólm. Sigurður Guðmundsson nær lengra fram,
en leggur einnig frá sér pentskúfinn á miðjum
aldri. íslenzka þjóðfélagið er þess enn ekki um-
komið að fóstra nýja myndlist.
En smám saman myndaðist þó grundvöllurinn.
Fjölnismenn höfðu brugðið töfragleri sínu fyrir
augu manna, og sjá, náttúran er ekki lengur af
hinu illa, ekki það ódáðarhraun fjandsamlegra
máttarvalda sem áður var. Landið endurfæðist
fyrir trúna á framtíð þjóðarinnar: Tign býr í
tindum / en traust f björgum / fegurð í fjalldöl-
um / en í fossum afl.
Ef til hefðu verið hús á íslandi, mundi þessi
nýja sýn hafa kallað á málara og myndasmiði
hálfri öld áður en raun varð á. En málaralistin
er eins og allar athafnir mannsins háð þjóðfélags-
legri og efnislegri forsendu. Það er hægt að lesa
ljóð í moldarhreysum, en málverk eiga þar engan
stað, Vegna þess var ekki við því að búast, að
myndlist sprytti aftur á íslandi, fyrr en Reykjavík
og aðrir bæir yxu svo úr grasi, að góð hfbýli og
sæmilegur efnahagur byðu myndlistinni heim.
En þegar það loks gerist, og þegar hin nýja, róm-
antíska náttúruskoðun skáldanna er orðin skynj-
un manna samrunnin, þá er það sem hin bælda
myndlistarhneigð 300 ára brýzt margefld fram
á ný.
Það grózkumikla tímabil íslenzkrar myndlistar
sem þá fer í hönd er samtíð okkar og mönnum
því vel kunnugt, Mun ég því ekki rekja sögu
þessa lengri.
Það er í rauninni engin furða, þótt íslenzk mynd-
listarsaga fyrri alda sé mönnum lokuð bók, og
því jafnvel haldið fram í ræðu og riti, að hennar
sjái hvergi stað. Verkin eru dreifð um öll lönd
norðurálfu, stundum eru þau á torfundnustu
stöðum, stundum er uppruni þeirra gleymdur og
grafin saga þeirra. Því er erfitt verk að leita þau
uppi og raða saman í heilt. Vona ég að þau mis-
smíð, sem kunna að vera á yfirliti þessu, megi
því að nokkru skrifa á þann reikning.
26
BIRTINGUR