Eining - 01.03.1945, Blaðsíða 9

E I N I N G
9
Sveitapi Itur
neimskunnur stjarnfræðingur
Fyrir 15 árum var Clyde Tombaugh
orðtak og aðhlátursefni allra nágranna
sinna í Kansas í Bandaríkjunum. Nú er
hann aðeins 38 ára og einn af fræg-
ústu stjarnfræðingum heimsins.
Hann uppgötvaði Pluto, níundu plá-
úetu sólkerfisins, og þar með var það
°rðið næstum helmingi stærra að um-
máli, en það áður hafði verið. Flestir
stjarnfræðingar heimsins höfðu neitað
sð þessi pláneta gæti verið til. Það var
dr. Percival Lowell, sem mörgum ár-
úm áður hafði tekið eftir einhverri
truflun á braut hinna yztu pláneta sól-
kerfisins, Neptúns og Úranusar, og eft-
ir 15 ára útreikning og heilabrot stað-
hæfði, að ósýnileg pláneta hlyti að
vera að verki og hafa óhrif á braut
hessara yztu pláneta sólkerfisins. Hann
tilnefndi það svæði himingeimsins, er
Plánetunnar væri að leita.
Clyde fann þessa plánetu og er það
talin markverðasta uppgötvun stjarn-
íræðinnar síðast liðin 100 ár. Saga
bessa unga manns er furðulegt æfintýri.
Hann var bláfátækur og mjög feiminn
sveitapiltur, sem menn almennt drógu
dár að. Faðir hans hefur sennilega
verið sá eini, er hafði samúð með hon-
úm og skildi hann. Faðir hans hafði
sjálfur verið mjög fróðleiksfíkinn mað-
úr, en hlotið litla skólamenntun, orðið
að hætta námi sökum fátæktar. Hann
°g bróðir hans höfðu keypt sér fremur
ómerkilegt tæki og reynt að bögla
saman eins konar sjónauka og notað
til þess samanvafinn olíudúk. Með
Þessu undrauga horfði sveitapilturinn
hlukkustundum saman hugfanginn á
ðásemdir himingeimsins.
Clyde gekk nú margar milur til þess
að ná sér í bækur um stjarnfræði.
Eékk lánað það, sem til var í því bóka-
safni, en sparaði svo hvern eyri, sem
hann gat til þess að geta keypt sér
hækur. Þótt faðir hans væri fátækur
hóndi, sendi hann son sinn samt í
Sagnfræðaskóla. Hærra var ekki hugs-
að. Skólafélögum hans fannst hann
úndarlegur. Þeir höfðu heyrt undarleg-
ar sögur um þennan pilt, sem alltaf
Slápti upp í himininn. Þeir uppnefndu
hann og drógu upp skripamyndir af
honum í skólabækur sínar. En hann
leitaði sér skjóls í kappsamlegu námi.
gagnfræðaprófi loknu, las hann það
* tímariti, að einhver maður hefði sjálf-
úr sorfið og slípað sjónaukalinsu. Hik-
andi og feiminn skrifaði hann þessum
manni. Hann fékk að vita að tvö gler-
stykki mundu kosta $ 3,80 og svo var
það aukakostnaður, er nam $ 5 eða
meiru, en sjálft verkið væri hið mesta
kvalræði og ógurlega sein unnið. Hann
vann nú hjá nágrönnum sínum og vann
sér inn einn dollara á dag og loks gat
hann keypt þetta nauðsynlegasta byrj-
unarefni. Hann kom sér nú fyrir í
garðinum framan við húsið og tók til
við þetta þolinmæðinnar verk. Ná-
grannarnir, sem framhjá gengu, gerðu
gys að honum, jafnvel systkini hans,
en faðir hans sá í honum vísindamann-
inn.
Eftir nokkurra mánaða þreytandi
vinnu var sjónaukinn hans tilbúinn, dá-
lítið misheppnaður, en samt nægilegur
til að birta Clyde enn meira af dá-
semdum himinsins. Sérstaklega varð
honum starsýnt á Marz hann undi sér
allt kvöldið við sjónauka sinn og sór
það, að gera sér fullkomnara tæki.
Hann gróf nú 24 feta langt, 12 feta
breitt og 7 feta djúpt jarðhús rétt hjá
bænum, þakti það allt innan með sem-
entsteypu og bjó sér þannig út vinnu-
stofu, er útilokaði mikla breytingu á
hita og kulda, svo að ekki skyldi það
skemma vinnu hans. Þetta þrekvirki
hafði hann unnið í frístundum sínum
í sumarhitanum og sorfið svo þarna og
slípað nýja línsu í sjónauka. Þetta
tæki, sem hann hafði sjálfur komið
sér upp með miklum erfiðismunum, 9
þumlunga sjónauki, mundi hafa kostað
um 1000 dollara, en efnið hafði kostað
38 dollara, og það hafði Clyde unnið
sér inn við vinnu hjá nágrönnunum.
I þessum sjónauka sá hann og virti
fyrir sér eitt af mestu furðuverkum
himingeimsins. Hann gerði uppdrátt af
þessu svæði (the Martian canal) og
sendi hann stjarnfræðistofnun Lowells
í Flagstaff, Arizona. Clyde til mikillat
undrunar, fékk hann bréf frá yfir-
manni stofnunarinnar, dr. V. M. Slip-
her, er bauð honum atvinnu við það
að leita að plánetu þeirri, sem dr. Low-
ell hafði gizkað á fyrir nokkrum árum
að finnast mundi á tilteknu svæði him-
ingeimsins. Þessi leit gæti tekið 10—20
ár, eða borið aldrei neinn árangur.
Clyde tók tilboðinu og gaf sig strax að
undirbúningi. Hann hóf leit sína og
myndatökur og rannsóknir árið 1929,
Allir ættu að geta hugsað sér tilfinn-
ingar þessa unga manns, er hann kvöld
eitt í febrúar 1930 þóttist sannfærður
um að hafa fundið Plutó. En vikum
saman eftir þetta hélt hann, einnig dr.
Slipher og aðrir stjarnfræðingar við
stofnunina, rannsókninni og athugun-
um áfram, en 13. marz var látið ganga
boð út um heiminn: „Clyde Tombaugt,
24 ára sveitapiltur frá Kanzas, hefur
fundið plánetu þá, er dr. Lowell hafði
gizkað á að til væri“. Um allan heim
beindu nú stjörnuturnar sjónaukum
sínum að þessum ákveðna bletti í him-
ingeimnum og hver af öðrum kom þá
auga á hina nýju plánetu. Svo fjarlæg
er þessi pláneta, að álitið er, að hún
hafi farið aðeins eina hringferð á braut
sinni á 250 árum. Þessi nýja uppgötv-
un styrkti mjög þá skoðun stjarnfræð-
inga, að sólkerfi okkar hafi orðið til
við ógurlega sólarsprengingu, en að
pláneturnar hafi ekki orðið til úr gas-
þykkni, er eitt sinn hafi umlukt sólina,
eins og sumir stjarnfræðingar hafa
ályktað.
Nú rigndi heillaóskaskéytum og við-
urkenningu yfir Clyde, og hann hlaut
það viðurkenningarmerki frá konung-
lega félaginu, sem stjarnfræðingar
girnast öllu fremur, en það bezta var,
að honum var veittur styrkur til náms
við háskólann í Kansas. Hann hefur
svo stundað nám á vetrum, en unnið
við Lowell-stofnunina á sumrum og
tekið hvert prófið af öðru, þar á meðal
meistarapróf.
Stjörnufræðingar flokka og tölusetja
stjörnuheima eftir birtumagni þeirra.
Eitt af því, sem hinn ungi stjörnufræð-
ingur réðst í, var það að mynda allan
17. flokkinn og allar stjörnur og
stjörnuþyrpingar með enn meira birtu-
magn. Þetta urðu 200 myndaplötur og
voru þar myndaðar sextíu milljónir
stjarna. Þetta óhemjumikla verk, sem
fyrir skömmu er lokið, leiddi í ljós
nýja halastjörnu, hnattmyndaða
störnuþyrpingu og fimm stjörnuþyrp-
ingar í vetrarbrautinni. Einnig sýndu
myndirnar 20,000 stjörnukerfi eins og
vetrarbrautina (spiral nebulace), og
hafa tugir af þessum stjörnusvæðum
verið óþekkt hingað til.
Clyde telur sig hafa fengið vitneskju
um jarðstjörnu líka þessari okkar
jörðu, og hann segir:
„Sól okkar er aðeins ein af milljörð-
um líkra sólna, og þess vegna hlýtur
jörð okkar að vera aðeins einn af mill-
jörðum slíkra hnatta“.
Árið 1941 gerði Clyde uppdrátt af
Marz. Uppdráttur þessi sýnir 40 skurði,
eða ála, og 15 gróðurmerkur. Hinn
ungi stjörnufræðingur heldur rann-
sóknum sínum á Marz áfram og hefur
sterkan grun um líftilveru þar.
Endursagt úr Reader’s Digest.
P. S.