Vera - 01.09.1989, Blaðsíða 37

BÆKUR
Strá í hreiðriö
Bók um Bríeti Bjarnhéðins-
dóttur
byggð á brétum hennar.
Höfundur: Bríet Héðinsdóttir
Svart á hvítu 1988, 350 bls.
Bók Bríetar Héðinsdóttur um föð-
urömmu sína, Bríeti Bjarnhéðins-
dóttur, er mikill hvalreki á fjörur
allra sem áhuga hafa á sögu ís-
lenskrar kvennabaráttu og þá ekki
síður þeira sem áhuga hafa á lífi
kvenna eins og því er lifað fyrr og
síðar í hversdagsamstri daganna.
Þessi bók gerir hvorttveggja f senn
að greina frá tímabili í sögu ís-
lenskrar kvennabaráttu út frá
sjónarhorni konu sem sjálf háði
þá baráttu af lífi og sál og sýna
okkur þessa konu sem hversdags-
manneskju. Hún leyfir okkur að
svipast um í daglegu amstri henn-
ar, greinir okkur frá áhyggjum
hennar og áhugamálum og sviptir
j^annig burt þeirri hulu óraun-
veruleika sem jafnan hvílir yfir
gengnum hetjum á borð við Bríeti
Bjarnhéðinsdóttur.
Þennan hval rak auðvitað ekki
af sjálfsdáðum á fjörurnar, að baki
liggur mikil vinna og grúsk og þá
ekki síst viðureign við jiað vanda-
mál að fátt segir af konum í heim-
ildum. liða eins og höfundur orð-
ar jtaö: ,,Er ekki ofmœlt að konur
séu hin týnda þjóð í fslandssögu
fyrri tíma."(bls. 9). Þessi bók fyll-
ir j:>ar eitt skarð af mörgum og væri
óskandi að fleiri slíkar ræki á land.
Bókin er að mestu byggð á bréf-
um Brietar til barna sinna, Lauf-
eyjar og Héðins, skrifuð þeim þeg-
ar þau voru við nám í Kaup-
mannahöfn á árunum 1910—1917
og öll komu þau upp úr stórum
svörtum ruslapoka sem ,,fannst“
að því er best verður séð í kjölfar-
ið á því sem þeir sem aldrei taka til
kalla tiltektaræði í konurn. Lang-
flest eru bréfin til Laufeyjar sem
móðirin Bríet hefur greinilega
mun meiri áhyggjur af í náminu í
Kaupmannahöfn en syninum. Að
auki er að finna fáein svarbréf
Laufeyjar og Héðins, stök bréf
Bríetar fyrir 1910 og eftir 1917 og
ýmislegt annað aðskiljanlegt.
Flest eru bréfin stytt enda segir
höfundur okkur að þau séu full af
,,endurtekningum, hálfkveðnum
vísum, óskiljanlegum tilvísun-
um, endalausum upptalningum
smáatriða'‘ og því ,,út íhött'' að
gefa J)au út í heild sinni. Þyngsta
þraut höfundar að eigin sögn var
að velja úr bréfunum og sýnist
mér sú jtraut listilega vel af hendi
leyst og þá ekki síður hvernig höf-
undur tengir saman bútana með
eigin texta sem í senn er leikandi
lipur og skemmtilegur, skýrir efn-
ið og miðlar þeim upplýsingum
sem til þarf. Úr verður afar læsileg
samfella ekki síst þar sem ritstfll
þeirra langmæðgna Bríetar og
Bríetar er um margt ekki ósvipað-
ur, laus við allt prjál og alla ntærð,
en leiftrandi af dálítið meinhæðn-
um skemmtilegheitum jicgar það
á við.
Til að setja þessi bréf í samhengi
rekur höfundur okkur ævi Bríetar
og bregður í leiðinni upp dálítilli
svipmynd af því þjóðfélagi sem
hún lifði og hrærðist í. Fyrst kynn-
untst viö norðanstúlkunni Bríeti
sem alin er upp við kröpp kjör,
vinnur fyrir sér hörðum höndum
og eru allir vegir lokaðir til jieirrar
menntunar og þátttöku í upp-
byggingarstarfi samtímans sem
hún þráir. Hvorugt lét hún jtó
aftra sér frá því að hafa sínar skoð-
anir og koma þeim á framfæri með
þeim jtá óheyrða hætti að birta
\rær í blaðagrein og halda um þær
opinberan fyrirlestur. Því næst
birtist Valdimar Ásmundsson, eig-
inmaður hennar, á sögusviðinu og
við kynnumst Bríeti giftri konur
og móður, verðum vör bæði við
togstreitu innra með henni og þá
gleði sem fylgir hjónabandsham-
ingju. Ekkja verður hún háffimm-
tug, hellir sér þá út í kvenna-
baráttu af lífi og sál og baslar með
börnin sín í Þingholtunum —
þangað til jiau sigla út í heim og
bréfaskriftir hefjast fyrir alvöru.
Bréfin til barnanna sem flogin
eru úr hreiðrinu eru sum hver
gríðarlöng, skrifuð á hlaupum,
partur og partur í senn. Þau eru
önnur hliðin á samtölum á öld
sem ekki notaði síma til að tala um
stórt og smátt. Og þau eru einka-
bréf ekki ætluð öðrum og jtví
hvorki hugsuð né pússuð eins og
jíær ritsmíðar sem ætlaðar eru til
birtingar. Því gefa |iau fágæta sýn
bæði í skrifarann og viðtakend-
urna og eru kirfilega njörvuð við
þann daglega veruleika sem skrif-
arinn lifði í.
Og út úr þessunt bréfum stekk-
ur Brfet Bjarnhéðinsdóttir Ijóslif-
andi inn á stofugólf lesandans.
Hún fer oft mikinn, kvenréttinda-
málin eins og þau líta út í hita
dagsins eru reifuð, hún greinir frá
fundum og fyrirætlunum, tínir til
hversu mikið kemur inn í fjáröfl-
unaraðgerðum, býsnast yfir vit-
leysunni í einni eða annarri sam-
verkakonu sinni, tekur þær aftur í
sátt en hefur yfirleitt alltaf rétt
fyrir sér sjálf. Leigjendamál í Þing-
holtsstrætinu, jiar sem hún leigir
út frá sér herbergin, ber á góma,
dýrtíöina einnig, kökubakstur og
hvers kyns daglegt puð. Hún er
með fatadellu eins og það er
stundum kallað og ófáar síður eru
lagðar undir spekúlasjónir um
efni og snið, fellingar og hnappa.
Hún hefur auövitaö áhyggjur af
börnunum, einkum Laufeyju,
leggur henni stöðugt lífsreglurnar
og brýnir hana í öllum góðum
dyggðum þ.á.m. að fara snemma
að sofa þótt ráða megi af bréfun-
um að sjálf sitji hún uppi fram á
rauöar nætur. Laufeyju leggur hún
ýmis verkefni á herðar svo sem að
snúa bréfum til kvenréttinda-
kvenna víðs vegar um heiminn yf-
ir á viðeigandi tungumál, kaupa
efni í flíkur og snið og senda og
síðast en ekki síst að selja dúkku
eina forláta á íslenskum búningi
sem Kvenréttindafélagið hafði
komið sér upp í fjáröflunarskyni.
Laufey er lengi í bjástri með jiessa
dúkku þar til henni hugkvæmist
og tekst að selja hana Alexöndru
Englandsdrottningu sem maka-
laust má teljast. í bland við þetta
allt eru svo hugleiðingar hennar
um menn og málefni, sýn hennar
á sjálfa sig og samtíð sína skrifað
því fólki sem henni var nákomn-
ast. Af nógu er að taka og verður
hver að lesa fyrir sig.
f lokaköflum bókarinnar fjallar
höfundur svo um jiau rúmlega
tuttugu ár sem Bríet átti ólifuð eft-
ir að bréfaskriftatímabilinu mikla
lýkur og endar bókina á minning-
um sínum um ömmu sem hún jió
aðeins kynntist í fáein ár. Er fágætt
að höfundar séu í aðstöðu til að
tengja löngu liðið viðfangsefni sitt
við samtímann með þessum hætti.
Samtíminn þrengir sér einnig inn í
viðfangsefni bókarinnar á þann
veg að þar eru vitaskuld á feröinni
ýntsar hliðstæður við kvennabar-
áttu dagsins í dag og aðstöðu
kvenna í íslensku nútímaþjóöfé-
lagi, sem knýja lesandann til um-
hugsunar. Eða eins og höfundur
orðar |iað á einum stað: ,,Hver
einasta atkvœðisbær kona í
landinu hlýtur að velta fyrir sér
sömu spumingum og kynsystur
hennar gerðu áfyrstu áratugum
aldarinnar. Sömu rökin og
glymja t eyrum nútíma íslend-
inga með og móti sérframboði
má strax lesa í þessum gömlu
skrifum. Pólitískur vandi
kvenna í karlveldi er óleystur
enn." (bls. 310).
Höfundi tekst afar vel að koma
til skila því efni sem hún er með í
höndunum og hvergi get ég fund-
ið að henni hafi skriplað á skötu í
efnismeöferð. Kann ég einnig vel
að meta að hún greinir frá þeirri
hetju sem Bríet Bjarnhéðinsdóttir
óneitanlega var án væmni eða
dýrkunar sem er guðsþakkarvert á
tímum sem í síbylju mæra leiötoga
lífs sem liðna. Helst má gagnrýna
höfund fyrir að fara full feimnis-
lega með eigið framlag, afsaka sig
um of vegna þess að hún er ekki
fræðingur af einhverju tagi. Slíkt
er með öllu óþarfi og á það ekki
eingöngu við urn höfund þessarar
bókar. Bókin er ekki til þess að
lesa í einum rykk, heldur til að
hafa við hendina og grípa til, en
jiað á almennt við um bréfabækur
sem eðli málsins samkvæmt eru
ekki spennusögur.
Nokkur fjöldi mynda prýðir
bókina en fengur hefði mér þótt
aö fleiri myndum til að lýsa upp
ritmálið eins og myndum einum
er lagiö. Frágangur bókarinnar,
prófarkalestur og tilvísanir í
heimildir er allt með ágætunt og
sérstaklega vil ég benda á nafna-
skrána aftast sem gerir bókina að
aðgengilegu uppflettiriti fyrir
hvers kyns grúskara.
Með jæssari bók hefur Bríet
Héðinsdóttir fært íslenskum kon-
urn kafla í sögu sinni, kafla sem í
senn er bæði mikilvægur og hvers-
dagslegur rétt eins og líf kvenna
fyrr og síðar. Hafi hún kærar jtakk-
ir fyrir.
Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir.
TIMARIT
SAGNIR
Timarit um söguleg efni
1989 Félag sagnfrœöinema
viö Háskóla íslands.
Tímaritið Sagnir hefur nú litið
dagsins ljós í tíunda sinn. Eins og
segir íbréfi ritstjóra til lesenda, þá
eru Sagnir 10, sem fyrri árgangar
,,afrakstur vinnu sagnfræði-
nema við Háskóia fslands". Er
þetta mjög lofsvert framtak því oft
hefur mann sviðið það að nær öll
sú ritgerðavinna, sem frant fer hjá
háskólanemum, skuli lenda í glat-
kistunni. Auðvitað eru ritgeröirn-
ar mis merkilegar og vel fallnar til
útgáfu, en mín skoðun er sú að
ntargar jteirra eigi mun meira er-
indi til almennings en margt af því
sem á jtrykk gengur í þjóðfélag-
inu.
37