Búskapur hins opinbera 1997-1998 - 01.03.1999, Blaðsíða 31

atvinnulausra, rúmlega 1% til slasaðra og sjúkra22 og ríflega 3% til annarra
velferðarmála (sjá mynd 8.3).
Mynd 8.3 Velferðarútgjöld hins opinbera árið 1997: 43,3 milljarðar króna
Á síðustu árum hafa verið sett spumingarmerki við ýmis velferðarútgjöld hins
opinbera í vestrænum samfélögum. Spurt hefur verið um ávinning þeirra og áhrif. í
sumum tilfellum hafa svör við slíkum spumingum sýnt fram á neikvæð áhrif fyrir
samfélagið. Dæmi þar um eru áhrif of hárra atvinnuleysisbóta sem dregið hafa úr
sókn eftir atvinnu og áhrif mikillar greiðsluþátttöku hins opinbera í veikindum
launþega sem aukið hafa frávem vegna veikinda. Á þessum áratug sem er að líða hafa
því mörg ríki tekið velferðarútgjöld sín til endurskoðunar. Þróunin hefur verið sú að
heldur hefur dregið úr umfangi þeirra víðast hvar og þá aðallega er snýr að
tekjutilfærslum.
I velferðarfræðunum hefur umræðan meðal annars snúist um mat á velferðarávinn-
ingi tekjujöfnunar og velferðartapi skattlagningar vegna hennar. Álykta má sem svo
að flestir einstaklingar upplifí tekjujöfnun upp að ákveðnu marki sem velferðarávinn-
ing.23 Sömuleiðis að viss grunnsamfélagsleg þjónusta eins og menntun hafí svipuð
áhrif, þ.e. að óbein áhrif menntunar annarra auki einnig velferð annarra. Flestir
einstaklingar eru því tilbúnir að kosta einhverju til í formi skatta til að stuðla að
tekjujöfnun og samfélagsþjónustu. Það er einmitt jafnvægið á milli þessa ávinnings og
taps24 sem velferðarhagfræðin fjallar um meðal annars. Hún fjallar einnig um þær
leiðir sem hægt er að fara til að ná þessum markmiðum, um hvort þær eru hagkvæmar
eða leiða til sóunar. Hér eru íjölmargir kostir sem hægt er að velja í þessum efnum
sem nýta markaðskerfíð í mismiklum mæli. í umfjöllun þessa kafla verður ekki gerð
tilraun til að greina mismunandi leiðir, kosti né galla þeirra.
Hér á eftir verður hins vegar gerð grein fyrir tekjutilfærslum velferðarkerfísins hér á
landi og þjónustu þess.
22 Útgjöld til heilbrigðismála flokkast ekki með velferðarmálum. Hér er einungis um tekjutilfærslur
að ræða af hálfu hins opinbera til slasaðra og sjúkra.
23 Nálægð við mikla fátækt og eymd getur dregið úr velferð einstaklings. Þá getur of mikil tekjujöfnun
leitt til sóunar.
24 M.ö.o. jafnaðar og framleiðni.
29