Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Qupperneq 20

Tímarit Máls og menningar
tálmanir, m. a. skynsemi og meðvit-
und, vanahugsun margþætt í orðanna
fjötrum. Ollu þessu varð að ryðja
úr vegi, og í því hefur módernisminn
langa reynslu, m. a. þá að veita fram
úr undirvitundinni frjálsum straumi
sem rauf meðvitaða hugsun, en þá
varð jafnframt að vera á verði gegn
tilfinningum og mælskuflóði, svo að
vandamálin eru óendanleg. En mest-
ur ásteytingarsteinn hefur þó einatt
verið „bölvaður“ veruleikinn, lífið
sjálft og þjóðfélagið, því að við-
fangsefni þeirra hafa stöðugt barið
að dyrum listamannsins hvar sem
hann hefur reynt að taka sér stöðu.
Allt eru þetta mikil og skemmtileg
fræði sem formbyltingarskáldin okk-
ar liafa talsvert reynt að kynna sér
og fylgja eftir, og mun sjaldan í sögu
Islands liafa verið hugsað af dýpri
alúð um listsköpun eða hvernig ljóð
eigi að yrkja. En í heilabrotum um
form hlýtur efnið að koma við sögu,
eins þó menn vísi því á bug, og ber
þar allt að sama brunni að formið
verður ekki skoðað einangrað. Þeg-
ar rutt er burt eða gengið nærri því
„hefðbundna“ fylgir fleira með en
formið, jafnvel fleira en það sem
nefnt er vanahugsun, ef til vill margt
af því sem verið hefur lífsuppspretta
skáldskapar á öllum tímum, hin sam-
félagslegu viðfangsefni, margt hið
þjóðlega og alþýðlega, ef ekki sjálft
hið mannlega. Hinar öfgafyllstu form-
kröfur teygja jafnvel skáldin til að
afneita innihaldi í skáldskap yfirleitt:
Hann á ekki að flytja boðskap, ekki
að fela í sér tilgang, talið úrelt að
leita þar að efnisinntaki, lífsviðhorfi
eða merkingu; Ijóð á að vera en án
merkingar, ekki tjá heldur sýna, yrk-
isefnið að hverfa í mynd Ijóðsins og
aðrar kenningar ganga í svipaða átt,
allar þess eðlis að formið sé upphaf
og endir ljóðsins. í öllu þessu getur
falizt meiri og minni sannleikur, en
aldrei sannleikurinn allur ekki einu
sinni kjarni málsins. Hér er komið að
hlutum sem liggja miklu dýpra en
vandamál formsins, að vandamálum
listarinnar sjálfrar sem þá er farin
að grafa jarðveginn undan sjálfri
sér.
IV
Menn verða að fyiirgefa þó ég ger-
ist langorður, en ég hef allan hug á
að komast eitthvað fyrir rætur þeirra
ljóðabóka sem hér eru til meðferðar
til að sjá betur stöðu ljóðsins um
þessar mundir. Væri í þessu sam-
handi þarflegt viðfangsefni að rann-
saka áhrif módemismans á íslenzka
ljóðagerð hina síðustu áratugi, en sú
rannsókn verður auðvitað ekki gerð
hér. Augljóst er þó að íslenzk skáld
hafa ekki fylgt módernismanum út í
miklar öfgar, ekkert í líkingu við það
sem átt hefur sér stað erlendis. Jafn
augljóst er að fyrir áhrif hans hefur
miklu meira verið hugsað um eðli
listsköpunar en áður og ort í marga
114