Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 101

TJmsagnir um bœkur
mannabragur á þeirra vinnubrögðum. Ég
held, að hér bíði mjög viðamikið og vanda-
samt úrlausnarefni.
Ég skal nú nefna aðeins eitt dæmi til að
skýra þetta betur. Á bls. 85 eru talin upp
nöfn á eyrum. Meðal þeirra er Stálcyri.
Nú getur stál verið fleira en eitt, en höf-
tindur fullyrðir, að það sé hér í merking-
unni ‘lóðréttur veggur’ eða þul. Vel má
það vera. En hvar er þessi eyri í Laxárdals-
hreppi, og hvernig er umhverfi hennar?
Hefir höfundur komið þar? Um þetta er
ekkert sagt, svo að lesandinn veit ekki,
livort skýring höfundar hefir við rök að
styðjast eða hvort hún er einber ágizkun
né heldur, hvort svo er þá einnig um þá
ætlun heimildarmanna hans, að stál lúti
hér að miklu harðlendi. — Því miður hefir
mér virzt vera alltof mikið um ágizkanir
og alltof lítið um vandlega rökstuddar skýr-
ingar í ritum örnefnafræðinga yfirleitt.
Þegar inngangi sleppir, er bókinni skipt
í 16 aðalkafla og örnefnin flokkuð eftir
nafnberanum. I einum kaflanum er t. d.
fjallað um nöfn á götum, vöðum, vörðum
o. fl., í öðrum um mýrar og flóa o. s. frv.
Nöfnum hvers flokks eða undirflokks er
raðað eftir stafrófsröð og eitthvað sagt til
skýringar við hvert nafn að heita má, oft-
ast ekki annað en örfá orð um orðmynd-
unina, jafnvel þótt hún sé augljós og ótví-
ræð. Ég gríp dæmi af handahófi:
„Langavatn. Till langur ‘láng’.
Laxárvatn. Kallsjö till Laxá.
Litlavatn. Till lítill ‘liten’.“ (Bls. 89).
Þannig er mestöll bókin upptalning auð-
skilinna samsetninga, sem útskýrðar eru að
óþörfu, auk nokkurra torskilinna nafna,
sem oftast eru tekin sams konar lausatök-
um. Frá mínum hæjardyrum séð er mikið
af þessu gagnslítil handavinna, rétt eins og
það væri fánýtt að fara að skýra á þennan
hátt myndun samsettra samnafna, t. d.
jjalLshlíS, grjáthryggur, moldarbarð. Það
breytir ekki miklu, þó að þess sé gætt, að
bókin er skrifuð handa skandinavískum
örnefnafræðingum fremur en íslendingum.
Sá, sem þarf að láta skýra fyrir sér, hvern-
ig nöfnin Grjóthryggur og Litlavatn eru
mynduð, er naumast fær um að hafa ís-
lenzku til samanburðar.
Þó að hvergi sé lagzt djúpt, eru ekki all-
ar skýringar svona magrar, og fyrir koma
góðar athuganir, t. d. um nöfnin Svarfhóll
(bls. 24—25), Fáskrúð (bls. 66—67) og
Ljá (bls. 68) og um orðið kvísl (bls. 74).
Á liinn bóginn mætti benda á hæpnar at-
hugasemdir eða skýringar, og skal ég nú
víkja nokkuð að þeim.
Um nafnið Lyklhóll segir höfundur (bls.
141), að það sé sennilega ummyndað úr
*Myklahóll „pá grund av anknytning till
lykill“ og telur vafalaust, að sama máli
gegni um Lyklafell sunnan Mosfellsheiðar
og Lyklasund á Breiðafirði. Svo er ekki
meira um það. — Samkvæmt örnefnaskrám
Þjóðminjasafns er Lyklhóll melhóll í
landi Hamra, en nánari lýsing er ekki gef-
in á honum.
Ekki er ljóst, hvers vegna höfundur er
svo sannfærður um, að Lykl(a)- í framan-
greindum örnefnum sé orðið til úr Mykla-,
því að röksemdafærslu vantar. En það þarf
sterk rök til að sannfæra mig um, að auð-
skilinn forliður eins og Mykla- breytist
einn góðan veðurdag í Lylcla- í sumum
nöfnum hér og þar á landinu, en haldist
í öðrum, svo sem í Miklabœr, Miklagarður,
Miklaholt, Miklavatn. Auk þess myndi
Miklajell vera rangnefni á því Lyklafelh',
sem nefnt var. Um Lyklhól veit ég ekki, en
Lyklasund er mjósyndi í skerja- og hólma-
klasanum suðaustur af Hvallátrum og ein-
ungis fært litlum hátum. Varla hefir það
heitið Miklasund.1
1 Theódór Daníelsson kennari í Reykja-
vík, sem fæddur er og upp alinn í Hval-
195