Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
um hef ég alls engan áhuga — þrátt
fyrir viðleitni þeirra. Aftur á móti
beinist hugur minn að verkalýðnum
-—■ þrátt fyrir tómlæti hans“. Ég býst
við að ástæðan til þess hve áhrif
módernismans hafa orðið ófrjó í
skáldskapnum sé einkum sú að hann
er sprottinn upp úr gerólíkum jarð-
vegi og ber í sér, ekki form heldur
miklu fremur hugmyndir sem geta
ekki átt mikinn hljómgrunn hér enn
sem komið er meðan Jiióðin stendur
]ió jafn nærri uppruna sínum og al-
þýðlegum sjónarmiðum. Jafnvel
skáld eins og Jón Óskar, sem mest
hefur ástundað módernisma, finnur
ekki samhljóm við hann, nema þar
sem hann á milda tóna. Hann kemst
hvorki með tungutak sitt, málfar né
stíl á sömu hylgjulengd og skáld sem
hert hafa hjarta sitt í undirheimum
stórborga (eins og tam. Rimbaud:
„yfirburðir mínir eru Jieir að ég er
hjartalaus“): eittbvað ókleift ber á
milli eða eðli hans rís i. móti.
Ég get ekki farið lengra út í þetta
efni hér, en það sem fyrir mér vakir
er að halda fram áhrifum veruleik-
ans, sem ýmsum nútímaskáldum er
svo mikill þyrnir í augum, og minna
á hvaðan sú fagurfræði sem skáldin
ganga oft blindir á hönd er runnin.
Öll saga skáldskapar frá upphafi er
staðfesting á að skáldin geta ekki lagt
meiri hindrun í veg sinn en með því
að vilja útrýma veruleikanum, inni-
haldinu, úr list sinni eða forðast
]jj óðfélagsleg viðfangsefni. Skáldið
mikla, Goethe, frá upphafsskeiði
borgarastéttarinnar, sagði hin vitru
orð: Greift hinein das volle Mens-
chenleben. í sama anda kvað Stefán
G. í þessum alkunnu hendingum:
Og lífsins kvöð og kjarni er það að líða
og kenna til í stormum sinna tíða.
Bertolt Brecht, hinn mikli nútíma-
snillingur, segir: „Að setja saman
fögur orð er engin list. Hvernig á list
að hræra mennina, ef ég sjálfur
hrærist ekki af örlögum þeirra? Ef
ég sjálfur herði mig gegn þjáning-
um mannanna, hvernig á þá hugur
þeirra að opnast fyrir skrifum mín-
um? Og ef ég leitast ekki við að
finna þeim leið út úr þjáningunum,
hvernig eiga þeir þá að finna leiðina
að verkum mínum?“ Brecht gerði
veruleikann og umbrevting veruleik-
ans að inntaki og kjörorði listar
sinnar. Hið sama Nordahl Grieg. Svo
er um alla sem mestir bafa verið og
beztir að þeir meta æðst mannleg
verðmæti og sækja list sinni afl og
lífsuppsprettu í samtíðarveruleik og
hugsjónabaráttu og fælast hvorki af
tepruskap stjórnmál né þjóðfélagsleg
viðfangsefni. Thomas Mann, af
mörgum talinn mesta sagnaskáld ald-
arinnar, brýndi þegar til kastanna
kom í stríði við fasismann skáldin
til þátttöku í stjórnmálum með þess-
um röksemdum: „... Urlausnarefni
mannlegrar samvizku felur í sér
120