Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 24

Tímarit Máls og menningar
eru sj álf engu síður flækt í vef hvors-
tveggja, hvort sem þau gera sér grein
fyrir því eða ekki, og ídeólógía rugl-
aðra hugtaka er sízt til að hæla sér
af. En það hafa orðið örlög og verða
endalok módernismans, sem státað
hefur af uppreisnaranda og einmitt
uppreisn gegn því „borgaralega“,
að snúast öndverður gegn þeim hug-
sjónum sem fylgdu framfaraskeiði
hins borgaralega þjóðfélags með
hina brennandi trú á framþróun, vís-
indi og skynsemi. Um leið og menn
sjá ekki lengur hinu borgaralega
þjóðfélagi framþróun búna, er þeim
öll framtíðarsýn lokuð og gera sér þá
hægt um hönd að afneita þróunarlög-
málum þjóðfélagsins að fullu og öllu.
Og loks gerast skáldin átrúendur þess
fjarstæðuheims er þeim ógnar með
þá afsökun á vörunum að þeir séu á
hlutlausan og víðfeðman hátt að
spegla þær flækjur allar sem hvergi
sjái fram úr.
V
Ég hef verið að bregða upp þessum
myndum til að leiða hugann frá
formi og formtilraunum að víðari
sjónarmiðum og ýmsu sem á bak
við liggur í tímunum og kann að
hafa þrengt sér inn í ljóðið, hvort
sem skáldin gera sér grein fyrir því
eða ekki. Að yrkja í nýju og nýju
formi er að fylgjast með tímanum,
einmitt það sem kapphlaupið stend-
118
ur um á okkar dögum, en er það
ekki hér á Vesturlöndum í rauninni
að fylgjast aðeins með kapítalisman-
um, nýjustu hugmyndum hans hverju
sinni, og þá ekki sízt í bókmenntum
og listum, því að hver mundi hér
vilja fylgjast með tam. bókmenntum
í Sovétríkjunum? Margt er að vísu í
uppreist gegn kapítalismanum í orði,
en flest með einkennum hans. Fagur-
fræðin fellur ekki úr skýjunum, frem-
ur en heimspekin, og „um hókmennta-
leg form ber að spyrja veruleikann,
ekki fagurfræðina, ekki heldur fagur-
fræði realismans“, segir Bertolt
Brecht. Formið hefur ekki forgöngu
í ljóði eða listum, heldur innihaldið,
eins og Ernst Fischer færir skýr rök
fyrir í bók sinni Von der Nottvendig-
keil der Kunst. A undan nýju formi
kemur nýtt innihald. Það er inni-
haldið, veruleikinn, sem alltaf er að
breytast og byltast, umhverfi manns-
ins, þjóðfélagið og maðurinn sjálfur
sem þjóðfélagsvera, en í annan stað
breytir maðurinn með starfi sínu og
hugsun þjóðfélaginu og gefur því
nýtt innihald og ný markmið. Að
tímarnir breytist og mennirnir með
er ekki nema hálfur sannleikur, ef
ekki er jafnframt tekið fram það
meginatriði að maðurinn sé eitt af
þeim öflum sem breytir tímunum. Sú
grundvallarbreyting sem orðið hefur
á íslandi hina síðustu áratugi er í at-
vinnuháttum þjóðarinnar með nýrri
tækniþróun, og sú atvinnubylting og