Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Síða 19

. . . við höfum þegar valið
nútímann með lífsháttum
okkar og spurningin stendur
um það hvort við œtlum að
taka hver sitt tungumál með
okkur til framtíðarinnar. . .
ingu, borgir og nútímaatvinnuhætti. Fram
yfir seinni heimsstyijöld var íslenska ennþá
töluð opinberlega í Nýja-íslandi í Mani-
tóba, bæði við trúarathafnir og í verslun og
þjónustu, en síðan hefur hún lokast inni í
fjölskyldunum þannig að fólk sem er ágæt-
lega mælt á íslensku heima hjá sér talar
saman á ensku þegar það hittist á manna-
mótum.
íslenskan endumýjaði sig ekki í Vestur-
heimi. Ný tækni við landbúnað og físk-
veiðar flutti með sér nýjan orðaforða sem
var í fyrstu tekinn inn í málið og lagaður að
íslensku beygingarkerfi en smám saman fór
heimsmyndin að breytast svo mikið og hratt
að íslenska með enskum tökuorðum dugði
ekki lengur til að koma merkingunni til
skila — og þá fluttist opinber umræða yfir
á enskuna. íslenskt sveitamál frá seinni
hluta nítjándu aldar gat ekki tekist á við
umræðu um nútímastjómmál, hlutabréfa-
viðskipti, heimsstyrjaldir, kjamorku-
sprengju, iðnað, vélvæddan landbúnað og
fiskveiðar á mótorbátum. En þetta mál
hentaði alveg jafn vel og áður til að segja
skemmtisögur úr fjölskyldulífinu, rifja upp
bjarta æskudaga og lýsa gamla landinu úti
í miðju Atlantshafi. En það var bara ekki
nóg og því lokaðist tungumálið inni, týndist
og varð hluti af veröld sem var.
Skýrt dæmi um þessar andstæður í tungu-
málinu kom fram fyrir nokkmm ámm þeg-
ar gamall Vesturíslendingur tók að sér
ritstjóm vikublaðsins Lögbergs-Heims-
kringlu sem kemur út í Winnipeg og fjallar
um málefni Vesturíslendinga í Kanada.
Þetta er menntaður maður á enska vísu og
talar óaðfmnanlega íslensku á þeim sviðum
sem hún nær til. Hann segir sögur og lýsir
mannlífmu í byggðum Vesturíslendinga án
þess að nota nema viðurkennd tökuorð úr
ensku sem má flokka undir mállýskuein-
kenni vegna almennrar útbreiðslu. Fyrir-
fram var því búist við að hann myndi geta
skrifað leiðara á íslensku í blaðið jafnframt
því sem hann ritstýrði ensku efni þess. Þetta
reyndist rangt. Maður sem gat vandræða-
laust talað um fjölbreytileg málefni og sagt
skemmtisögur á íslensku gat ekki skrifað
leiðara sem fjölluðu um nútímann og sóttu
efni til þess sem var efst á baugi hveiju
sinni. Útkoman varð furðuleg orðabókar-
íslenska sem líktist ekki í neinu þeirri
vesturíslensku sem töluð er. En þó kom það
fyrir að leiðaramir voru fyrir misskilning
notaðir í skólum á Islandi til marks um
ástand íslenskunnar í Kanada og dæmi um
mállýsku Vesturíslendinga.
Það er því mikilvægt að við tökum tungu-
málið með okkur til framtíðarinnar ef við
ætlum að varðveita það. Aðalatriðið er ekki
að geyma það sem þegar hefur verið gert
gott á þjóðmálunum heldur að búa til eitt-
hvað nýtt. Kannski má líkja málrækt við
starf Inúíta sem eru ekki að berjast fyrir því
að fá að fara inn í snjóhúsin aftur til að taka
upp foma veiðihætti. Indjánar vilja ekki
heldur fá að vera í tjöldum og veiða með
bogum, gildmm og spjótum. Þeir eru að
berjast fyrir að fá að vera með í nútímanum
og fá sína eigin menntun á sínu eigin máli
TMM 1990:4
17