Skírnir - 01.01.1960, Blaðsíða 42
40
Jón Steffensen
Skírnir
Kristin kona gegndi yfirleitt ekki öðrum verkum en þeim, er
að heimilishaldi lutu. Allt öðru máli gegndi um konur í heiðni.
Þær gátu verið í mikilvægum embættum í þjóðfélaginu, stað-
ið fyrir hörgum og verið hofgyðjur. Þegar svo stóð á, þá gerði
sú kona annað og meira en að vera ölselja, t. d. í blótveizl-
um, hún signdi jafnframt ölið, en í því fólst meðal annars að
ganga úr skugga um (með lauki), að það væri ekki meini
blandið, sbr. Sigdrífumál, 8. vísu:
Full skal signa
ok við fári sjá
ok verpa lauki i lQg;
þá ek þat veit,
at þér verðr aldri
meinblandinn mjQðr.
Þessi signing var mikilvæg, því oft bar það við, að ölið var
eitrað, vegna þess að kornið, sem það var gert úr, var ekki
hreint, t. d. mengað lolium temulentum (eitrað villikorn).
Það mun vera það, sem Hungurvaka nefnir skjaðak og var í
öli því, er Isleifur biskup blessaði, en þá varð það „vel drekk-
anda“ (Byskupa sögur, 1938, 79. bls.). Það eru hinir kristnu
biskupar, sem leysa hinar heiðnu hofgyðjur af hólmi við að
signa ölið. En það voru fleiri hlutverk, sem hofgyðjur og völv-
ur leystu af hendi í heiðnum átrúnaði en að signa öl. Þær
gólu galdra, spáðu, fóru með töfra og lækningar, en allt slíkt
var fastur þáttur í heiðnu helgihaldi. Enn fremur tel ég vafa-
lítið, að það hafi verið fyrst og fremst þessar konur, sem
varðveittu og fóru með Eddukvæðin, og til þess megi rekja,
hve mörg fornskáld eru kennd við móðurina, eins og Barði
Guðmundsson hefur bent á (Uppruni íslenzkrar skáldmennt-
ar, Uppruni Islendinga, 1959). Kona, sem var hofgyðja eða
í líkri trúnaðarstöðu, hefur eflaust oft haft mun meiri áhrif
en bóndi hennar, auk þess sem hún var færust allra um að
kenna syni sínum skáldmennt. Með kristninni breyttist þetta
allt, galdrar og hvers kyns forneskja er bannfærð, en klerkar
taka við læknisstörfunum. Þessi breyting á læknaskipuninni
kemur skýrt fram, ef athugað er í „Læknum á íslandi“,
hverjir eru taldir læknar til forna. Þá sést, að á söguöld eru