Skírnir - 01.01.1960, Blaðsíða 47
Skírnir
Lækningagyðjan Eir
45
inn í germönsk mál um 5 öldum f. Kr., en önunr orð úr lækn-
isfræði, s. s. abbindi, líkþrá og skjafiak komu víkingarnir með
frá Bretlandseyjum, og Reichborn-Kjennerud (1936) telur,
að elztu minjar læknisfræðinnar í Noregi megi flestar rekja
til írskra, skozkra og engilsaxneskra áhrifa, enda eru kunn
engilsaxnesk læknisfræðirit frá 9. öld, og glepsur úr læknis-
fræði Beda prests hafa verið teknar upp í íslenzk rit (Hauks-
bók 180—182. bls.). Engin þessara heimilda getur þó Eirar,
svo þær geta ekki verið heimild Snorra né heldur veitt neina
frekari þekkingu á uppruna hennar. Það verður því að liggja
milli hluta, hvernig hún, nánar tiltekið, sé komin inn í is-
lenzkar bókmenntir, en allt bendir til, að hún hafi haft sam-
flot við læknisfræði heiðninnar, eins og eðlilegast væri, hafi
Eir verið lækningagyðja og sé til okkar komin frá Keltum.
Ef til vill hafa Engil-Saxar verið þar milliliður. Frásögn
Snorra er þannig flest af því, sem fram hefur komið, til styrkt-
ar, en ekkert, sem hrekur hana, og sennilegast þykir mér, að
hann hafi haft upplýsingar sínar af heiðnu rúnakefli eða úr
töfraþulu. Með kristninni færðist blær hennar yfir heiðna
töfra, munkurinn risti t. d. „In nomine patris Annanias et
filii Zacharias et spiritus sancti Sinnisael“ (A.M. 434, 12mo,
ll.bls.) eða fór með blóðstemmu eins og „Stodviz blod þitth
inn nomine patris et filii et spiritus amen“ (A.M. 434 a, 12
mo, 12. bls.). En hvernig hljóðaði samsvarandi rista og blóð-
stemma í heiðni? Ég tel trúlegt, að þar hafi Eir verið ákölluð,
en þess er vart að vænta, að nokkur heiðin töfraformúla hafi
varðveitzt óbrjáluð fram á þennan dag, gegnum tvenna
hreinsunarelda, þann fyrri kyntan af kaþólskum klerkum og
þann síðari galdrabál lúterskra guðfræðinga.
HEIMILDASKRÁ:
Barði Guðmundsson: Uppruni Islendinga, Reykjavík 1959.
Bjamar saga Hítdælakappa. Útg. Sigurður Nordal og Guðni Jónsson. Is-
lenzk fomrit, III. b. Reykjavík 1939.
Byskupa sögur, I. Hefte. Jón Helgason, Kobenhavn 1938.
Den islandske lægebog Codex Arnamagnæanus 434a, 12no. Útg. Kr. Ká-
lund. D. Kgl. Danske Vidensk. Selsk. Kobenliavn 1907.