Þjóðmál - 01.09.2011, Side 87

Þjóðmál HAUST 2011 85

Greina verður á milli þess að styðja griða-
samning Stalíns og Hitlers og þess að fylgja
fyrirmælum Komintern frá 9 . sept emb er
1939 . Það er augljóst að auðveldara hefur
verið að kyngja griðasáttmálanum og þeim
afsökunum sem fylgdu honum en að verja
Hitler . Það sýnir málflutningur Þjóðviljans
fyrstu dagana í september . Hvað sem því
líður er ljóst að „stutta tesan“ og boðskapur
hennar fór alls ekki framhjá íslenskum
sósíalistum . Hins vegar voru kommúnistar
ekki í aðstöðu til þess að hrinda tesunni í
framkvæmd af fullu afli strax . Þeir voru ekki
einir í flokki sínum . Héðinn Valdimarsson
og fylgismenn hans voru enn valdamiklir
í Sósíalistaflokknum . Þeir voru jafnframt
ósáttir við málflutning Þjóðviljans og styttist
nú í uppgjör á milli þeirra arma sem stofnað
höfðu flokkinn 1938 . Þótti Héðinsmönnum
sem of mikið hefði verið fjallað um ágæti
og visku Sovétríkjanna þessa fyrstu daga
stríðsins . Lagði Héðinn Valdimarsson á
það mikla áherslu að flokkurinn reyndi
að forðast utanríkismál og einbeita sér að
innanlandsmálum .
Sú von Héðins rættist ekki . Benjamín
Eir íks son, hagfræðingur, og fyrrum félagi
í Komm únista flokknum, var ósáttur við
fram gang Ráðstjórnarríkjanna . Hann skrif-
aði grein í Þjóðviljann þar sem hann gagn-
rýndi þau og sagði meðal annars að hér
hefði orðið mikil stefnubreyting hjá Sovét-
stjórn inni í utanríkismálum . Áður hefðu
hags munir sósíalismans ráðið þar för en
nú væru einungis hagsmunir Sovétríkjanna
teknir til greina .26 Brynjólfur Bjarnason,
sem nú var formaður miðstjórnar Sósíalista-
flokksins, svaraði grein Benjamíns í langri
grein þar sem staðhæft var að hagsmunir
Sovétríkjanna væru vissulega hagsmunir
sósíalismans og enginn munur gæti verið þar
bls . 90 . – Sjá einnig Þór Whitehead: „Ísland í skugga
heimsvaldastefnunnar“, Saga XIX (1980), bls . 309-311 .
26 „Ræða Molotoffs .“ Þjóðviljinn 21 . október 1939 .
á .27 Jafnframt var Benjamín veitt áminning
fyrir stórkostlegt agabrot en hann hafði
ákveðið auk greinarinnar að gefa út bækling
með skoðunum sínum um Sovétríkin og
stríðið .28 Það virtist lægja yfir og Héðinn
Valdimarsson og Brynjólfur Bjarnason
skrifuðu saman grein í Þjóðviljann sem
fagnaði ársafmæli Sameiningarflokks alþýðu
– Sósíal ista flokksins hinn 24 . október 1939 .
Héðinn áréttaði það í grein tveimur dögum
síðar að flokkurinn ætti að einbeita sér að
innan landsmálunum .29
Von Héðins um að hægt yrði að einbeita
sér að innanlandsmálum fauk út í veður og
vind þegar Sovétríkin réðust á Finnland í
lok nóvember 1939 . Hann lagði til við
miðstjórn Sósíalistaflokksins að flokkurinn
myndi fordæma innrás Rússa og lýsa yfir
stuðningi við finnsku þjóðina . Sigfús
Sigurhjartarson, annar ritstjóri Þjóðviljans,
sem hafði komið með Héðni í flokkinn,
stakk upp á að Þjóðviljinn yrði hlutlaus
í umfjöllun um Finnlandsstríðið . Hann
hafði borið fram sams konar tillögu þegar
griðasamningurinn var gerður og Héðinn
taldi reynsluna af hlutleysi Þjóðviljans þá
ekki góða . Héðinn vann þó atkvæðagreiðsl-
una í miðstjórn með 6 atkvæðum gegn 5, en
einn af miðstjórnarmönnum kommúnista,
Þorsteinn Pjetursson verkamaður, snerist
þar á sveif með Héðinsmönnum . Komm-
únistar voru þó ekki af baki dottnir
og létu vísa málinu til flokksstjórnar
Sósíalistaflokksins þar sem hlutleysistillaga
Sigfúsar var samþykkt . Ákvað Héðinn þá að
segja sig úr flokknum og fylgdu honum þeir
fimm fylgismenn hans sem sátu í miðstjórn
Sósíalistaflokksins .30 Við klofninginn fengu
kommúnistar völdin í flokknum .
27 „Utanríkisstefna Sovétríkjanna“ Þjóðviljinn 22 . október
1939 .
28 Þór Whitehead: Milli vonar og ótta, bls . 62-63 og 65-67 .
29 „Sósíalistaflokkurinn ársgamall“ Þjóðviljinn 24 . október
1939 . – „Heimsviðburðirnir“ Þjóðviljinn 26 . október 1936
30 Þór Whitehead: Milli vonar og ótta, bls . 67-68 .