Þjóðmál - 01.12.2013, Blaðsíða 21

20 Þjóðmál VETUR 2013
unnin í tengslum við menningarfélagið
Hraun í Öxnadal sem á jörðina að Hrauni
og hefur komið þar á fót Jónasarsetri með
minn ingarstofu um skáldið, náttúrufræð -
inginn og stjórnmálamanninn Jónas Hall -
grímsson og er fræðimannsíbúð í end ur -
gerðu íbúðarhúsinu . Þá hefur félag ið í sam-
vinnu við Umhverfisráðuneyti og Hörgár-
sveit stofnað fólkvang í landi Hrauns og
vinnur nú að því að koma á fót trjá safni,
arboretum, í heimalandinu utan fólk vangs-
ins, auk margra annarra verkefna sem
tengjast Jónasarsetri .
Þegar ég tók að kanna teikningarnar
fjórar af Jónasi eftir séra Helga Sigurðsson,
sem varðveittar eru í Listasafni Íslands,
vakti það athygli mína hversu ólíkar þær
eru — og þó einkum og sér í lagi, hve ein
teikningin var frábrugðin hinum þremur,
bæði hvað varðar sjónarhorn, listrænt
yfirbragð og frágang . Teikning sú, sem
sker sig úr, er hálfvangamyndin, merkt LÍ
152 (5 . mynd) . Eins og áður er nefnt er
myndin dregin mjúkum dráttum, hlutföll
og fjarvídd eðlileg og persónueinkenni
skýr, ekki síst döpur augu undir þungum
augnlokum . Þegar ég áttaði mig á því
að Helgi Sigurðsson hefði stundað nám
í ljósmyndun í Kaupmannahöfn, laust
niður þeirri hugmynd að hér væri um
að ræða teikningu sem gerð væri eftir
ljósmynd . Ljósmyndagerð á þessum tíma
var kennd við Frakkann Louis Daguerre
[1787–1851] og kölluð daguerrotypi, og
eins og áður hefur komið fram nam Helgi
ljósmyndagerð, daguerrotypi, í Höfn —
fyrstur Íslendinga .*
Þegar ég leitaði upplýsinga um ljós mynda-
gerð Daguerre hjá Ingu Láru Bald vins-
dóttur, fagstjóra í Ljósmyndasafni Ís lands,
Guðmundi Ingólfssyni, ljósmyndara hjá
Ímynd – ljósmyndastofu, og Guðmundi Oddi
* Matthías Þórðarson: Íslenzkir listamenn . Reykjavík
1920, 50 .
Magnússyni, Goddi, prófessor við Listaháskóla
Íslands, kom í ljós að teikningin af höfði Jónasar
gat ekki verið gerð með ljós myndaaðferð
Daguerre . Til þess var tæknin bæði of þung
í vöfum og flókin auk þess sem vinna þurfti
ljósmyndirnar við sérstakar aðstæður .**
IX
Gleymd tækni
Guðmundur Oddur Magnússon próf-ess or benti mér þá á bók eftir enska
málarann David Hockney sem út kom 2001 .
Bókin heitir Secret Knowledge. Rediscovering
the Lost Techniques of the Old Masters og
fjallar um gleymda tækni gömlu meistar-
anna, eins og undirtitill bókarinnar ber með
sér . David Hockney hafði veitt því athygli
hversu nákvæmlega gömlu meisturum mála-
ralistarinnar hafði tekist að mála hin minnstu
smáatriði í persónueinkenn um, klæðnaði og
umhverfi fólks og hlutföll og fjarvídd var
óaðfinnanlegt og hann spurði sjálfan sig,
hvernig þeir hefðu getað gert þetta .
Niðurstöður Davids Hockneys vöktu
mikla athygli en þær felast í fáum orðum í
því, að gömlu meistarar málaralistarinnar
notuðu teiknivélar af ýmsu tagi, holspegla og
prismu til þess að gera verk sín, bæði málverk
** Frakkinn Louis Daguerre [1787–1851] er
talinn hafa fundið upp þessa ljósmyndatækni,
enda er hún við hann kennd . Tæknin er undanfari
nútíma ljósmyndatækni og eins konar millistig
milli Camera obscura og ljósmyndalinsu þeirrar
sem eignuð er Josef Maximilian Petzval [1807–
1891] . Ljósmyndagerð Daguerre fólst í því, að í
kassa, sem í er linsa, er komið fyrir koparplötu
sem þakin er silfurnítrati . Við áhrif ljóss kallar
kvikasilfurgufa fram mynd á koparplötuna . Festa
(fixera) þarf ljósmyndina með því að leggja plötuna
í sodiumsúlfíð og síðan þarf að koma koparplötunni
fyrir í loftþéttum ramma . Gallinn við þessa tækni
Daguerre er í fyrsta lagi að framköllunartími er
mjög langur og í öðru lagi er ekki unnt að gera
eftirmyndir eftir frummyndinni .