Þjóðmál - 01.12.2013, Qupperneq 22

Þjóðmál VETUR 2013 21
og teikningar . Meðal þessara teiknivéla var
camera obscura og camera lucida .*
X
Camera lucida
Sagt er að enski læknirinn og lífeðlis-fræðingurinn William Wollaston
[1766–1828] hafi fundið upp camera lucida
sem var afsprengi annarra tækja hans sem
m .a . voru notuð við mælingar í steina fræði .
Camera lucida er gerð af grönnu röri eða pípu
í þremur hlutum, sem lengja má og stytta að
þörfum, spegli og ferstrendu prisma, gler-
* Litlar mannamyndir frá ofanverðri 18 . öld og
19 . öld, sem málaðar voru til þess að hafa í nisti og
eru nánast eins og ljósmyndir, eru gott dæmi um
þessa iðn sem leið undir lok þegar ljósmyndagerð
varð fullkomnari og breiddist út um öll lönd og
hafði margvísleg áhrif á málaralist . Hún breyttist
og upp risu stefnur, svo sem impressjónismi og
expressjónismi og síðar kúbismi og súrrealismi sem
gengu í berhögg við ljósmyndina og natúralisma 19 .
aldar . Myndir einstakra málara, sem komu til Íslands
á ofanverðri 19 . öld, virðast einnig bera þessari tækni
vitni, s .s . vatnslitamyndir W . G . Collingwoods, þar
sem greina má ýmis einkenni ljósmyndar, bæði hvað
varðar fjarvídd og hlutföll . Má sem dæmi nefna
mynd Collingwoods úr Búðargili á Akureyri þar sem
fjarvídd og hlutföll eru mjög nákvæm .
8 . Camera lucida í notkun .
strendingi, svo og skrúfuklemmu til þess að
festa tækið á teiknibretti eða borð eins og
sjá má á myndina hér að neðan . Tæki þetta
var miklum mun auðveldara í með förum en
eldri teiknivél, sem kölluð er camera obscura
og lengi hafði verið notuð .**
Það er teiknivélin camera lucida sem ég tel
að Helgi Sigurðsson hafi notað þegar hann
dró upp myndina af Jónasi . Ýmislegt í gerð
myndarinnar bendir til þessa, m .a . vegna þess
að hlutföll eru eðlileg og persónueinkenni
skýr en er hárið, eyrað og hnakkinn ekki
teiknuð vegna þess að höfuð Jónasar lá á
kodda eða svæfli í rúmi hans . Auk þessa má
nefna að pappírinn, sem myndin er dregin
á, virðist vera pappír sá sem algengt var að
nota við teikningar í camera lucida, en það
mál þarfnast nánari athugunar .
XI
Myndin af Jónasi
Þegar allt kemur í einn stað, er kenning mín sú, að Helgi Sigurðsson hafi heim-
sótt kunningja sinn Jónas Hallgrímsson þar
sem hann lá á Friðriksspítala eftir að honum
skruppu fætur í stiganum upp í herbergi sitt
á fjórðu hæð í Skt. Pederstræde nr . 140 seint
að kvöldi 21 . maí 1845 . Jónas var þá rændur
** Margs konar teiknivélar hafa verið notaðar gegnum
tíðina . Elsta teiknivél eða „myndavél“ er svo nefnd
camera obscura . Heimildir um hana eru frá því
nokkrum öldum fyrir Krists burð, þótt elsta tækið
af þessu tagi sé smíðað af arabískum vísindamanni,
Abu Ali Al-Hasan Ibn al-Haitham [965–1039], sem
starfaði lengst af í Kaíró og kannaði eðli og hraða
ljóss svo og sólmyrkva með hjálp tækisins . Talið er að
evrópskir myndlistarmenn í lok miðalda hafi notað
camera obscura sem teiknivél, þ . á m . sjálfur Leonardo
da Vinci [1452–1519] . Þá þykir fullvíst að hollensku
meistararnir, s .s . Johannes Vermeer [1632–1675],
hafi notað camera obscura . Eitt elsta málverk, sem
talið er gert með hjálp teiknivélar, er mynd eftir
Hollendinginn Jan van Eick [d . 1441] sem nefnd
hefur verið myndin Arnolfini og máluð 1434 .