Morgunblaðið - 05.03.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. MARZ 1983
Við rætur Akrópólis
gerðist margt skrýt-
ið fyrir 2400 árum
Leiklist
Ólafur M. Jóhannesson
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
ORESTEIA, forngrískur harmleik-
ur er samanstendur af Aga-
memnon, Sáttafórn og Hollvættum.
Höfundur: Æskýlos.
Þýðing: Helgi Hálfdanarson.
Leikhljóð: Þorkell Sigurbjörnsson.
Dansar og hreyfingar: Marjo
Kuusela.
Lýsing: Árni Baldvinsson.
Búningar: Helga Björnsson.
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson.
Leikstjóri: Sveinn Einarsson.
í athyglisverðri ritgerð um
leiklist sem írski rithöfundurinn
James Joyce samdi og birti um
síðustu aldamót farast honum
svo orð um tengsl leikskáldskap-
ar og hins hversdagslega lffs:
„Ég held að leiklistin sé síður
háð efniviðnum en aðrar list-
greinar. Ef steinblökk molnar
verður ákveðin höggmynd að
minningu, ef efnahvörf eiga sér
stað í litablöndu hverfur ákveðið
myndverk af vegg. Efniviður
leiklistarinnar er hins vegar
ætíð til staðar. Ég held nefnilega
að leiklistin spretti eins og af
sjálfu sér úr hinu daglega lífi
... Sérhver kynslóð hefir skapað
sér goðsögn og það er innan vé-
banda slíkra goðsagna að leik-
listin varð til og blómstraði."
(J.J. Drama and Life.) Þessar
línur úr penna meistara Joyce
komu til mín er ég frétti af
Oresteiu í Þjóðleikhúsinu. Mér
varð enn fremur hugsað til þess
er vinur minn sagði mér frá því
að enn mætti greina rústir Dion-
ýsusarleikvangsins í suðurhlíð-
um Akropolishæðar — þess
staðar þar sem þessi þríeini
harmleikur var frumsýndur
fyrir rösklega tvöþúsund og
fjögurhundruð árum.
Eg spurði sjálfan mig — eru
mennirnir að smíða fornminjar,
að leita á vit minningar eða er
slíkur lífsmáttur í þeim goðsögn-
um sem kynslóð Æskýlosar
fóstraði, að okkur í dag finnist
Oresteian sprottin úr okkar dag-
lega lífi. Sveinn Einarsson frá-
farandi Þjóðleikhússtjóri og að-
alábyrgðarmaður þeirrar Orest-
eiu sem við fáum nú að kynnast í
Þjóðleikhúsinu hefur þetta um
málið að segja hér í Sunnudags-
blaðinu er hann lýsir þeim verk-
hætti sem var viðhafður „við
vinnum ... meðvitað með ákveð-
in stílbrot, til að ljóst sé að þetta
er ekki bara fjarlæg saga, heldur
saga sem við getum sótt lærdóm
í. Hvað er goðsaga og hver er
veruleikinn í goðsögunni og eru
ekki einhverjar goðsögur í veru-
leikanum í kringum okkur?“ Hér
hefði fráfarandi Þjóðleikhús-
stjóri mátt bæta við; er sams-
konar goðsögur að finna í veru-
leikanum í kringum okkur og á
þeirri tíð er Oresteian varð til í
höndum Æskýlosar? Ef svo er
ekki duga engin „stílbrot" til að
endurvekja hinn forna seið.
Leikhúsfræðingar, fornleifa-
fræðingar og sagnfræðingar
kunna að finna fyrir návist
Dionýsusar — guði víns, blóðs og
plöntusafa er þeir reika um suð-
urhlíðar Akrópólis, hinn venju-
legi ferðamaður sér þar aðeins
máðar rústir nema hann gefi sér
tíma til að hlusta á langa fyrir-
lestra úr munni þartilkvaddra
sérfræðinga í forngrískri menn-
ingu. Sér hinn almenni leik-
hússgestur þessa dagana á
stóra-sviði Þjóðleikhúsins máðar
rústir eða greinir hann í hinum
forna harmleik þann menning-
arlega bakgrunn sem Oresteian
er sprottin úr? Ef hann finnur
návist Dionysusar, er það máski
vegna þess að slík er nálægð
þeirrar goðsögu sem Æskýlos
spann þetta verk úr að hann
kemst ekki undan, einnig hefur
þá leikstjóra og öðrum aðstand-
endum sýningarinnar heppnast
„stílbrotið".
Því miður hef ég lagt nokkra
vinnu í að skoða baksvið Oresteiu
og get því vart talist í hópi
þeirra áhorfenda sem koma eins-
og vera ber — óundirbúnir á
sýninguna. Ég var því einn
þeirra sem fann fyrir nálægð
Dionýsusar áður en gengið var í
salinn á miðvikudagskvöldið til
móts við Oresteius — og á því
erfitt með að dæma um lífsmagn
sýningarinnar sem slíkrar, en vil
þó leggja persónulegt mat á
nokkur atriði sem sérstaklega
vöktu athygli mína. Verður fyrst
vikið örlítið að goðsögunni en
síðan að uppfærslunni og „stíl-
brotinu“ margumrædda.
Áður en ég tíunda hvað snart
Helga Bachmann f hlutverki Klýtemestru og Hikon Waage í hlutverki
Ægistosar.
mig helst í hinum 2400 ára
gamla goðsagnaveruleika er
kannski ekki úr vegi að rífja
stuttlega upp efni þess þríleiks
sem ber yfirskriftina Oresteia.
Að vísu er búið að tíunda efni
verksins í blöðum — sums staðar
í tvígang en ekki verður með
góðu móti skilið á milli goðsög-
unnar og efnisþráðar í þessu
verki. í fyrsta hluta verksins
Agamemnon lýsir Æskýlos
endurkomu hins sigursæla Ága-
memnon úr hinu tíu ára langa
Trójustríði heim til Argos en þar
fellur hann fyrir konu sinni
Klýtemestu sem tekur yfir ríkið
ásamt friðli sínum Ægistusi. í
öðrum hluta verksins, Sáttafórn-
inni, lýsir skáldið því er Orestes
sonur Agamemnons snýr úr fel-
um fullþroska maður og hefnir
föður síns meðal annars með þvi
að drepa mömmu sína, hana
Klýtemestru. I síðasta þætti
þríleiksins er nefnist á íslensku
Hollvættir er því lýst er Orestes
flýr undan þeirri bölvun er fylgir
móðurmorði til Aþenu en þar
dæma guðir og menn í máli hans
en hér verður ekki upplýst hver
var niðurstaða dómsins.
Ljósmynd sem teiknar
Jeanne Rozerot klædd að hætti stásskvenna um aldamótin.
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
„Það er ljósmyndin, sem
teiknar, um leið og hún litar,
hún er lífið sjálft," sagði franski
rithöfundurinn Emile Zola um
þessa nýju listgrein, er tók hug
hans allan síðustu ár ævinnar.
Þessi ummæli lýsa vel afstöðu
hans til þessa listmiðils, og
hann mun hafa skynjað þá
miklu möguleika, er í tækninni
fólust og þýðingu hennar í fram-
tíðinni. Hann sagði einnig:
„Listin er ekki annað en lífið
sjálft, og með því að afla sér
vitneskju um lífið, er hægt að
útskýra og skilja, það sem
mannkynið hefur skapað.“ Þessi
ummæli afhjúpa betur en flest
annað afstöðu Zola til lífs og
listar, en hann hefur verið
nefndur einn mesti natúristi
sinnar samtíðar. Það væri held-
ur ekki út í hött að nefna ljósop-
ið „radar náttúruvísindanna",
því að með aðstoð rafeinda-
smásjár hefur verið mögulegt að
taka myndir af hinu óendanlega
smáa, jafnvel minnstu sameind-
um. Þá er það ljósmyndavélin,
sem hefur tekið myndir af jörð-
inni á hreyfingu utan úr geimn-
um og gefur okkur upplýsingar
um efnasambönd á fjarlægum
plánetum.
- • -
Fyrir tilstilli menningar-
fulltrúa franska sendiráðsins,
Daniel Charbonnier, er hingað
komin mikil sýning á ljósmynd-
um Emile Zola, og gefst
mönnum færi á að skoða hana
að Kjarvalsstöðum fram á
þriðjudagskvöld.
Emile Zola þarf ekki að kynna
íslendingum a.m.k. ekki þeim, er
komnir eru til vits og ára. Það
var t.d. algengt í minningarorð-
um hér áður fyrr er vitnað
skyldi til mikilla mannkosta
hins látna, að vísa til þess „að
viðkomandi hafi tekið einarð-
lega og skelegga afstöðu til
Dreyfus- málsins! Þá minnast
víst flestir sjónvarpsþáttarins
um Zola fyrir ári, er mikla at-
hygli vakti hjá ungum sem öldn-
um.
Að sjálfsögðu þekkja íslend-
ingar Zola fyrst og fremst sem
mikinn rithöfund og mannrétt-
indapostula, en fæstir hafa haft
hugmynd um, að hann hafi lagt
fyrir sig ljósmyndun. Það er þó
algengt, að rithöfundar hafi
sýnt áhuga á þessum listmiðli,
en ég held, að fáir hafi virkjað
þennan áhuga sinn, — miklu al-
gengara er, að málarar hafi
einnig verið prýðisgóðir ljós-
myndarar og jafnvel notað eigin
ljósmyndir sem uppistöðu verka
sinna eða sem hjálparmiðil. Það
er mjög eðlilegt, þar sem þeir
hafa numið þau undirstöðuat-
riði í myndbyggingu, sem svo
mikilvæg eru við töku ljós-
mynda og auk þess eru þeir
stöðugt að þjálfa augað. Ég á
mikla bók, er skýrir þessa
áráttu málara frá fyrstu dögum
ljósmyndarinnar og hugðist
gera hér táknrænan samanburð,
en því miður er bókin einhvers
staðar í útláni ...
Hvernig áhuganum er farið
um iðkendur annarra listgreina,
veit ég minna um.
Emile Zola vann aðeins 6 síð-
ustu ár sín að ljósmyndun, en þó
munu myndirnar, er hann gerði
á þessum tíma, vera fleiri en
orðin, sem hann skrifaði! Munu
glerplöturnar vera eitthvað á
milli 7—8000 talsins og hann
framkallaði þær sjálfur á eigin
vinnustofu. Þetta sýnir ótak-
markaðan áhuga á viðfangsefn-
inu og við það má bæta, að þessi
iðja var honum m.a. mikil hug-
arfróun í hinni erfiðu útlegð í
Englandi.
Eg held, að það sé alveg rétt,
sem Charbonnier sagði í blaða-
viðtali, „að ljósmyndina megi
skoða sem framlengingu á list-
rænum hæfileikum Zola, fremur
en t.d. hluta af ritverki hans“. Á
líkan hátt er einnig talað um
teikninguna sem framlengingu
hanar og tilfinninga iðkandans.
Zola er einmitt að lýsa sinu
nánasta umhverfi, myndir hans
eru að stórum hluta fjölskyldu-
myndir, en þær eru gerðar af
tilfinningahita og skarpskyggni
hins þjálfaða listamanns og
náttúrurýnanda. Þannig eru
þær miklu meira en venjulegt
tómstundagaman, því að þær
eru spegill langt aftur í fortíð-
ina, er gefur okkur hlutdeild í
lífi og áhugamálum mikils húm-
anista.
Það er hinn nafnkunni franski
Ijósmyndari, Jean Dieuzaide,
sem er maðurinn á bak við
björgun þessara mynda. Hann
tók að sér að endurvinna þær, en
margar voru illa farnar. Höfðu
þær verið lokaðar niðri í kössum
í 80 ár, og tók það Dieuzaide
fjögur ár að telja sonarson rit-
höfundarins, Francois Emile
Zola lækni, á að leyfa sér að
vinna myndirnar upp úr þessu
safni með sýningu fyrir augum.
Það er svo safnið „Galeri du
Chateau d’Eau," sem stendur að
baki farandsýningunni á ljós-
myndum Emile Zola, en for-
stöðumaður þess og jafnframt
stofnandi er einmitt nefndur
Jean Dieuzaide.
Það eru 134 ljósmyndir á sýn-
ingunni að Kjarvalsstöðum, og
er sýningunni skipt niður í 9