Morgunblaðið - 06.04.1986, Blaðsíða 28
28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. APRÍL1986
MftRQUNBLAqiÐ, Sy^NUDAGUR 6, APRÍþ 1^6
29
JUurijiM Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Valtýr á
Kjarvalsstöðum
Idag lýkur málverkasýningu
Valtýs Péturssonar, listmál-
ara, á Kjarvalsstöðum. Lista-
maðurinn er lesendum Morgun-
blaðsins af góður kunnur; hann
hefur ritað um myndlist í blaðið
í rúma þrjá áratugi. Nú efnir
hann í fyrsta sinn til einkasýn-
ingar á Kjarvalsstöðum. Valtýr
var meðal helstu baráttumanna
fyrir því, að húsið var reist. í
viðurkenningarskyni fyrir fram-
tak hans bauð stjórn Félags ís-
lenskra myndlistarmanna honum
að bera fyrsta málverkið inn í
húsið, þegar það var tekið í
notkun. Fyrir þá sök eina er
fagnaðarefni, að nú efnir hann
til sinnar fyrstu einkasýningar
þar. Hitt er ekki síður ánægju-
legt, að kynnast því, hvemig
hann tekst á við ný viðfangsefni.
Valtýr Pétursson hefur löngum
verið óhræddur við að leggja inn
á nýjar brautir.
A þessari sýningu Valtýs eru
yfír 80 málverk. Þau eru flest
afrakstur vinnu hans á síðasta
ári en þá naut hann starfslauna
Reykjavíkurborgar. Um nokk-
urra ára skeið hefur stjóm Kjar-
valsstaða úthlutað starfslaunum,
sem svara til árslauna mennta-
skólakennara. Yfírleitt hefur
einn listamaður notið launanna,
en þeim hefur einnig verið skipt
til helminga. Sá háttur er á
hafður, að launin eru greidd
mánaðarlega og taka þeim breyt-
ingum, sem mælt er fyrir um í
kjarasamningum. Er þetta annað
fyrirkomulag en tíðkast við
greiðslu starfslauna til lista-
manna á vegum ríkisins, en þau
em innt af hendi í eitt skipti
fyrir öll eftir úthlutun.
Opinberar styrkveitingar til
listamanna hafa löngum verið
umræðu- og deiluefni hér á landi.
Sú skipan, sem nú er í gildi um
svokölluð listamannalaun, hefur
svo lengi verið þrætuepli, án þess
að deilumar hafí borið nokkum
árangur, að nú er ekki lengur
um málið rætt. Kannski fínnast
mönnum þær fjárhæðir, sem þar
er um að ræða, ekki lengur þess
virði að rífast um þær. Fjárveit-
ingarvaldsmenn ættu, þrátt fyrir
þögnina eftir síðustu úthlutun,
að velta því fyrir sér, hvort þeim
sæmir að halda fast í hina úreltu
skipan þessara mála.
Um það er ekki deilt í íslensk-
um stjómmálum, að úr sameigin-
legum sjóði skuli veitt fé til
stuðnings menningarmálum.
Þess sjást merki á þessum vett-
vangi eins og annars staðar, að
ráðstöfunarfé er af skomum
skammti. Þeim mun meira máli
skiptir, að skynsamlega sé staðið
að nýtingu fjárins. Hugmyndir
hafa komið fram þess efnis, að
skynsamlegt kunni að vera að
gera hlut sveitarfélaga til styrkt-
ar íistum og menningu meiri.
Reynslan ætti að sýna, að
starfslaun á borð við þau, sem
Reykjavíkurborg veitir, skila
árangri bæði fyrir listamanninn
og þá, sem vilja njóta lista. Hlýt-
ur að koma til álita hjá borgar-
yfírvöldum að veita nýjan styrk
til annarra en þeirra, sem leggja
stund á myndlist. Höfuðborgin
leggur raunar nú þegar mikið
af mörkum á þessu sviði. Til
marks um stórvirki á hennar
vegum má nefna smíði Borgar-
leikhúss, en á því kjörtímabili,
sem nú er að líða, hefur verið
staðið að þeirri framkvæmd af
stórhug.
Sé litið til þess, hvort veita
beri listamönnum styrki til að
vinna að þeim verkefnum, sem
þeir velja sér, eða veita þeim
verðlaun fyrir unnin verk, ætti
valið að vera auðvelt. Styrkir á
borð við starfslaun eru meira
virði en verðlaun fyrir eitthvert
eitt verk. Starfslaunin urðu Valtý
Péturssyni hvatning til að vinna
að meirihluta þeirra verka, sem
nú prýða veggi Kjarvalsstaða.
Þeirra á meðal eru um 20
Reykjavíkurmyndir; óbrotgjam
minnisvarði um stuðning borgar-
innar við merkan listamann.
Danir í
ógöngum
Fyrir skömmu hafnaði meiri-
hluti Dana þeirri skoðun
meirihluta danskra þingmanna,
að Danir ættu að skapa sér sér-
stöðu innan Evrópubandalagsins
(EB) með því að snúast gegn
breytingum á stjóm og skipan
samstarfsins innan EB. Nú hefur
sami meirihluti þingmanna og
varð undir, þegar afstöðu hans
til EB var skotið til þjóðarinnar,
ályktað á þann veg, að danska
ríkisstjómin eigi að leggja til á
fundi utanríkisráðherra Norður-
landa að norræn embættis-
mannanefnd kanni, hvemig unnt
sé að gera Norðurlönd að kjam-
orkuvopnalausu svæði.
Þegar þessi vinstri meirihluti
á danska þjóðþinginu sameinast
um afstöðu í utanríkismálum,
lenda Danir jafnan í ógöngum.
Danska þjóðin bjargaði því sem
bjarga þurfti í EB-málinu. Nú
er komið að utanríkisráðheirum
Norðurlanda að hafna þessari
tillögu um kjamorkuvopnalausa
svæðið á Norðurlöndunum.
Hvergi á Norðurlöndum em
kjamorkuvopn og afstaða ein-
stakra þjóða til kjamorkuvopna
liggur ljós fyrir; það er með öllu
ástæðulaust að fela norrænni
embættismannanefrid að fara að
ráðskast með þetta viðkvæma
mál.
Síðustu vikur hefur töluvert
verið um það rættj hvort
fátækt ríki á Islandi.
Undanfama mánuði og
misseri hafa farið fram
nokkrar umræður meðal
Sjálfstæðismanna um
ftjálshyggju og velferðarríki og sýnist sitt
hveijum. Svo vill til, að í nýútkomnu hefti
tímaritsins Frelsið, sem gefíð er út af
Félagi fijálshyggjumanna birtist grein
eftir Matthías Johannessen, ritstjóra
Morgunblaðsins, sem nefnist „Frjáls-
hyggja og velferðarþjóðfélag". I grein
þessari, sem skrifuð er fyrir mörgum mán-
uðum er frallað m.a. um veiferðarkerfí og
fátækt. í ljósi þeirra umræðna, sem orðið
hafa um þessi málefni að undanfömu
birtist hér kafli úr þessari grein Matthíasar
Johannessen. Hann segir m.a.:
„I stjórnarskrá okkar er einnig gert ráð
fyrir því, að unnt sé að skerða eignir
borgaranna í því skyni að hjálpa lítilmagn-
anum, og er þar að finna grundvöll velferð-
arríkis okkar. Þar segir, að enginn skuli
láta eign sína af hendi „nema almennings-
þörf krefji“, og hefur þetta staðið í stjórn-
arskránni alla tíð frá 1874, en ákvæðið á
raunar rætur í frönsku mannréttinda-
skránni, sem var svo nútímaleg, að hún
gerði ráð fyrir því um leið og hún tryggði
eignarrétt einstaklingsins, að fyrir þurfa-
lingum væri séð.
Það var því úr byltingu borgaranna í
Frakklandi, sem hvort tveggja spratt,
fijáishyggjan, mannréttindakrafan um
frelsi cinstaklingsins og velferðarhugsjón-
in. Slíkir fyrirvarar um aðstoð við fátækt
fólk þóttu ekki sjálfsagður hlutur í sið-
ferðisvitund aðalsins, sem var of önnum
kafínn við að vemda rétt sinn gagnvart
furstum og konungum til að gefa sauð-
svörtum almúganum nokkurn gaum, enda
lítill áhugi á þörfum annarra þjóðfélags-
þegna en aðalsmanna sjálfra og því lén-
skipulagi, sem veitti þeim víða rétt til að
vera eins konar ríki í ríkinu, að minnsta
kosti þangað til konungar tóku sér alræðis-
vald oggerðust einvaldar.
Þannig eigum við því að venjast og
höfum raunar samþykkt það fyrirkomulag
í því lýðræði, sem við höfum kosið okkur,
að til skuli vera sameiginlegur sjóður, sem
tryggi velferð og öryggi borgaranna.
Margir fijálshyggjumenn taka undir
frönsku mannréttindayfírlýsinguna og
halda því fram, að grundvöllur mannrétt-
inda sé óskerðanlegur og heilagur eignar-
réttur, en samt hafa jafnvel hörðustu tals-
menn slíkrar eignarréttarvemdar verið
hlynntir tryggingakerfí eða sameiginleg-
um sjóði í öryggis skyni.
í grein, sem Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson skrifaði um bók mína, Félagi Orð,
í tímaritið Frelsið 1983, bendir hann á að
ríkið taki það, sem það færir til eins
manns, frá einhveijum öðrum án hans
samþykkis. Það taki það með nauðung af
skattborgurunum. Hann varpar fram þeirri
spumingu, hvort slík nauðung sé réttlæt-
anleg. Hann bendir fijálshyggjumönnum
eins og mér á það, að hjálpa megi lítil-
magnanum með ýmsu öðru móti en skött-
um til ríkisins og spyr: hvemig væri, að
þeir, sem einkum tala um samúð sína með
lítilmagnanum, byijuðu á að gefa eigið fé?
Þótt ég geti samþykkt, að tilfærsla með
sköttum í velferðarríki sé eins konar nauð-
ung, er égþeirrar skoðunar, að sú nauðung
sé réttlætanleg. Ég bendi ennfremur á þá
staðreynd, að við færðum þjóðfélagið langt
aftur í tímann, ef við ættum engan sameig-
inlegan sjóð, sem þætti sjálfsagður til
aðstoðar við olnbogaböm þjóðfélagsins.
Við færðum það aftur í þann tíma, er sú
regla gilti, að þetta fólk var niðurlægt
með ölmusu, sem einstaklingar gáfu sjálf-
um sér til sáluhjálpar - og dytti mér aldrei
í hug að fara þannig að stoltum og fijálsum
samborgurum mínum. Ég er hræddur um,
að menn vildu heldur svelta nú á dögum
en vera kallaðir sveitariimir eða ölmusu-
fólk. Væri siðferðishugmyndin á bak við
slíkar gjafír að mínu áliti í andstöðu við
mannúðarstefnu fijálshyggjunnar eins og
ég hef skilið hana. Mesta niðurlægingin
fyrr á tímum var að vera sendur í dvöl,
eins og það var kallað.
Þá bendir Hannes Hólmsteinn á, að
Milton Friedman hafí sagt, að ellefta
boðorðið ætti að vera: „Þú skalt gera góð-
verk þín á eigin kostnað, en ekki annarra."
Það er rétt, sem Hannes Hólmsteinn segir,
að þetta boðorð er því miður oft brotið í
velferðarríkinu. Ekki skortir þá, sem gera
góðverk á kostnað annarra. Það eru þó
yfírleitt atkvæðabraskarar, en þeir eru
einn af fylgikvillum lýðræðisskipulagsins.
Hitt er svo auðvitað grundvallaratriði, að
við eigum að einbeita okkur að því að
hjálpa mönnum að rífa sig sjálfír úr fá-
tæktinni og komast í álnir. Þá geta þeir
orðið hamingjusamir.“
Við höfum með okkur
sáttmála
Síðan segir Matthías Johannessen í
grein sinni: „Ég lít svo á, að við, sem búum
tiltölulega fijáls og örugg í velferðarþjóð-
félagi, höfum gert með okkur sáttmála
eins og Rousseau lagði áherzlu á. í þessum
sáttmála sé kveðið svo á, að hinir efnaðri
leggi í sameiginlegan sjóð til að veita
hinum fátækari aðstoð, ef í harðbakka
slær. Þannig greiði ég af fúsum og fijáls-
um vilja háa skatta til þess, að láglauna-
fólk og ellilífeyrisþegar þurfi ekki að fyrir-
verða sig fyrir kjör sín, heldur geti sótt
tryggingaféð hnarreist og sæmilega ánægt
og lagst á sjúkrahús án þess að það sé
niðurbrotið af skömm vegna aðstöðu
sinnar. Með þessum sáttmála, með slíku
tryggingakerfi eða öryggisneti, erum við
að leiða þá, sem eiga undir högg að
sækja, til þeirra mannréttinda, sem þeir
eiga samkvæmt lögum rétt á í íslenzku
þjóðfélagi.
Ef þetta fólk fengi aftur á móti sendan
styrk frá mér og öðrum, eins konar sporsl-
ur til að framfleyta sér og sínum, persónu-
legan fátækrastyrk, ef svo mætti segja,
og gæti til að mynda ekki lagst inn á
sjúkrahús með góðu móti, þá væri það
niðurlægt með þeim hætti, er óveijandi
væri á okkar dögum. Það eru ekki allir,
sem hafa þá auðmýkt til að bera að sækja
slíka ölmusu í hendur annars. Sem fijáls-
hyggjumaður legg ég því áherzlu á þennan
þjóðarsáttmála, lögbundinn samningþegn-
anna um að auka reisn, manndóm og
frelsi þeirra, sem eiga undir högg að
sækja, því að þeir eiga heimtingu á mann-
sæmandi lífí og félagslegri frumþjónustu
úr sameiginlegum sjóði. En þess sé þó
gætt, að ekki sé misfarið með • skattfé
borgaranna, því að ef það er gert, þá er
gengið nærri frelsi þeirra, sem meira mega
sín í þjóðfélaginu. Slíkt hefur óhjákvæmi-
lega í för með sér trúnaðarbrest.
Mestu máli skiptir, hvemig hinn sameig-
inlegi sjóður skattborgaranna er notaður.
Það er athyglisvert, hvemig Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur haft forystu um stór-
merka félagslega þjónustu á höfuðborgar-
svæðinu og víðar. Þar hefur hann tekizt
á við áskomn manna eins og Rousseaus
með eftirminnilegum árangri. Eitt er að
umbera, annað að styðja það, sem mönnum
ekki þykir gott. Slík afstaða er aðalsmerki
góðs fijálshyggjumanns. En Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur ekki aðeins umborið fé-
lagslega þjónustu, hvað sem hörðustu
fijálshyggjumenn hafa sagt um það. Og
hafa sumir þeirra verið gagnrýnir á þennan
þátt í stefnu flokksins, jafnvel haft ýmis-
legt að athuga við pragmatísk viðhorf
Ólafs Thors og Bjarna Benediktssonar.
Útrýming fátæktar er ekki sízt mikil-
vægur þáttur í þjóðfélagi allsnægtanna
og stuðlar í raun að frelsi. Það er auðveld-
ara að vera fátækur í fátæku landi en ríku.
Hér er því um mikið mannréttindamál að
ræða. Atökin gætu orðið ófyrirsjáanleg,
ef almannaþörf er ekki sinnt. Og þá gæti
svo farið, að við þyrftum að standa í okkar
eigin mannúðarþjóðfélagi vamarlitlir and-
spænis þessari ógnandi setningu eins
harðsvíraðasta byltingarsinna kommún-
ismans á þessari öld, Leós Trotskís: „Sá
sem óskar eftir kyrrlátu lífí, hefur farið
illa að ráði sínu að vera fæddur á tuttug-
ustu öldinni.““
Hvers vegna er fátækt
komin á dagskrá?
Eins og að framan sagði var grein
Matthísar Johannessens, sem hér hefur
verið vitnað til skrifuð löngu áður en
umræður hófust að ráði um fátæktarmál.
Engu að síður fellur hún vel inn í þær
umræður, sem spunnizt hafa undanfamar
vikur um þessi málefni í kjölfar ráðstefnu,
sem félagsmálastjórar efndu til um fátækt
á íslandi. Á forsíðu Alþýðublaðsins hinn
25. marz sl. var vikið að þessari grein
ritstjóra Morgunblaðsins og þar sagði m.a.:
„Með þessum orðum sínum lýsir Matthías
sjónarmiðum margra félagshyggju og jafn-
aðarmanna, sem hefur blöskrað sú fátækt,
sem nú er orðin að veruleika á íslandi.
Væntanlega tekur Morgunblaðið höndum
saman við þessa menn og berst gegn fá-
tæktinni, sem einkum er áberandi í höfuð-
borginni. En eftir lestur greinar Matthíasar
verður aðeins dregin ein ályktun: Hans
fijálshyggja á ekkert skylt við nýfijáls-
hyggjuna. Mannúðin er honum of ofarlega
í huga til að hann geti fallist á hana.“
Af þessum viðbrögðum Alþýðublaðsins
má sjá, að ekki er mikill munur á afstöðu
Morgunblaðsins og Alþýðuflokksins til
þeirra, sem við bágastan hag búa í þessu
þjóðfélagi. Óneitanlega vaknar sú spum-
ing, hvemig á því stendur, að fátækt á
íslandi er komin á dagskrá. Líklega eru
allmargir áratugir síðan ástæða þótti til
að fjalla um fátækt með þessum hætti.
Höfundur Reykjavíkurbréfs hafði orð á
því við nokkra viðmælendur sína fyrir
skömmu, að spumingin um fátækt hefði
ekki getað komizt á dagskrá fyrir tveimur
áratugum vegna almennrar velmegunar.
Skiptar skoðanir vom um það, hvort sú
staðhæfing gæti staðizt. Það breytir ekki
því, að líklega verður að fara aftur til
áranna eftir heimsstyijöldina síðari, þegar
margir bjuggu í bröggum í Reykjavík til
þess að fínna tímabil, þar sem raunhæft
var að tala um fátækt. Auðvitað greinir
menn á um það nú, hvað geti talizt fátækt
og augljóst að tölur, sem settar voru fram
um það á fyrmefndri ráðstefnu að fjórð-
ungur þjóðarinnar byggi við fátækt vom
fráieitar og einungis til þess fallnar að
skaða málstað þeirra, sem við bágastan
hag búa.
Að einhveiju leyti sjáum við í þessum
umræðum skuggahliðar stórborgarsam-
félagsins, sem hér hefur smátt og smátt
verið að myndast. I stórborgum hverfur
sumt fólk og þá ekki sízt þeir hópar, sem
minnst mega sín og sjást einfaldlega ekki.
Þess vegna verðum við ekki með sama
hætti vör við þessi vandamál eins og í
smærra samfélagi. Fólkið í Borgarnesi
verður fljótt vart við það, ef einhveijir
einstaklingar þar búa við sérstaklega
kröpp kjör en þau vandamál sjást ekki
eins vel í mannmergðinni á höfuðborgar-
svæðinu. Líklega er orðið tiltölulega auð-
velt á Islandi í dag að lokast inni í eigin
umhverfi og sjá ekki vandamál fólks þar
fyrir utan. En samt er það enn svo, að
ekki þarf mikið átak til að líta í kringum
sig og gera sér grein fyrir því, hvað er
að gerast.
Að öðru leyti eru þetta einfaldlega af-
leiðingar hlutfallslega lélegri lífskjara en
áður var. Hvers vegna eru lífskjörin léleg?
Til þess liggja margar ástæður. Auðvitað
hafa verðhækkanir á olíu í tæpan einn og
hálfan áratug skert lífskjör þjóðarinnar
verulega. Það sjáum við bezt núna, þegar
olían fellur í verði og við njótum bættra
lífskjara af þeim sökum. Við höfum safnað
erlendum skuldum og vextir af þeim hafa
verið mjög háir á erlendum peningamörk-
uðum árum saman. Það er fyrst nú, sem
vextimir eru að lækka. Auðvitað hafa hinir
háu vextir skert lífskjör þjóðarinnar alveg
með sama hætti og háir vextir innanlands
hafa valdið húsbyggjendum þungum bú-
sifjum. Þetta tvennt hefur átt ríkan þátt
í að skerða lífskjör okkar. Til viðbótar
þessu höfum við orðið fyrir margvíslegum
áföllum í sjávarútvegi, sem einnig hefur
rýrt lífskjörin. Þar má nefna takmarkaðan
þorskafla og stöðvun loðnuveiða um skeið.
Verðlag á sjávarafurðum okkar hefur
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 5. apríl
Morgunblaðið/Ól.K.M.
einnig verið mjög breytilegt. Til viðbótar
þessum ytri skilyrðum, sem við höfum
ekkert ráðið við hefur verið haldið illa á
okkar málum heima fyrir og svo margar
vitleysur gerðar í fjárfestingum, að það
hefur átt verulegan þátt í að skerða lífs-
kjörin. Við þurfum ekki annað en hugsa
til hinna stórfelldu mistaka við Kröflu til
þess að gera okkur grein fyrir afleiðingum
þessa. Mistök í fjárfestingum skerða kjör
þjóðarinnar alveg eins og vitlaus frárfest-
ing einstaklings skerðir lífskjör hans.
Um leið og lífskjörin skerðast að ráði
fara þeir, sem við bágastan hag bjuggu
fyrir, niður fyrir strikið, sem skilur á milli
þess að vera fátækur eða bjargálna. Fá-
tæktin var úr sögunni að mestu leyti og
þess vegna höfum við kannski ekki gert
okkur grein fyrir því, hveijar afleiðingar
þessara samansöfnuðu áhrifa margra at-
vika gætu orðið á lífskjörin í landinu.
Hverjir eru verst settir?
Menn verða aldrei á eitt sáttir um það,
hvetjir eru verst settir í þessum efnum.
Þó er augljóst, að ákveðinn hópur aldraðs
fólks býr við erfíðan hag. Þetta eru ekki
sízt þeir öldruðu, sem ekki búa í eigin
húsnæði og njóta þar að auki lítils lífeyris
úr lífeyrissjóðum af ástæðum, sem marg-
sinnis hefur verið fjallað um hér í Morgun-
blaðinu. Það er hins vegar erfítt að festa
hendur á því, hversu útbreitt þetta vanda-
mál er meðai aldraðs fólks vegna þess,
að það er bæði svo nægjusamt og stolt
að það vill ekki viðurkenna að það eigi
erfítt. Ekki fer heldur á milli mála, að
stór hópur öryrkja er í svipaðri aðstöðu
og aldraðir að þessu leyti. Óryrkjar eru á
öllum aldri, hafa í fæstum tilvikum haft
möguleika á að koma yfír sig eigin hús-
næði, lifa jafnvel á tekjutryggingu einni
saman og geta lítið veitt sér.
Þá er engin spurning um það, að stór
hópur einstæðra mæðra býr við kröpp kjör
enda er það svo, að þriðjungur allra ein-
stæðra mæðra í höfuðborginni nýtur fjár-
hagsaðstoðar Félagsmálastofnunar
Reykjavíkur með einum eða öðrum hætti.
Þetta er afar há prósenta, sem fólk hlýtur
að staldra við. Ástæðan fyrir þessu er
náttúrlega sú, að hér er um að tefla tiltölu-
lega ungar stúlkur fyrst og fremst með
bam eða böm á framfæri, takmarkaða
menntun og þar af leiðandi takmarkaða
möguleika til þess að komast í há laun.
Til viðbótar við erfið ijárhagsleg kjör er
Iíf þeirra erfítt að mörgu öðru Ieyti vegna
þess, að það er enginn Ieikur að vinna úti
allan daginn og ala upp bam eða böm að
auki.
Loks má svo telja víst, að bammargar
íjölskyldur séu í hópi þeirra, sem erfíðast
eiga. í raun og veru er það óhugnanlegt
til að vita, að fjölskyldufeður, í fullri vinnu
og þar sem maki vinnur einnig úti, verði
samt sem áður að koma og leita á náðir
borgaryfírvalda um frárhagsaðstoð vegna
þess að endar ná ekki saman.
Hvernig á að
bregðast við?
Það er oftast tiltölulega auðvelt að skil-
greina vandann en erfiðara að taka á
honum. Þó er það líklega svo, að spuming-
in um það, hvort hér ríki fátækt eða ekki
risti svo djúpt í sálarlífí þjóðarinnar, að
erfítt kunni að vera að ná samstöðu um
það hver vandinn er. Þær undirtektir, sem
grein annars ritstjóra Morgunblaðsins í
Frelsinu hlaut í málgagni Alþýðuflokksins
sýnir þó að það á að vera hægt að ná
samstöðu um það að vandinn sé til staðar.
En hvernig á að bregðast við honum?
í þeim efnum verða menn annars vegar
að líta til skammtímalausna og hins vegar
til lengri tíma. Hér í Morgunblaðinu hefur
verið að því vikið, að sá hluti aldraðra, sem
ekki var í opinberri þjónustu meðan fólk
var í fullu starfi, búi við lífeyri frá lífeyris-
sjóðum, sem ekki tóku upp verðtryggingu
fyrr en fyrir nokkrum ámm. Þetta þýðir,
að tveir lífeyrisþegar, þar sem annar starf-
aði alla ævi hjá ríkinu en hinn alla ævi
hjá einkafyrirtæki búa við mjög ólík kjör
í lífeyrismálum. Ríkisstarfsmaðurinn fær
tiltölulega góðan lífeyri úr sínum lífeyris-
sjóði. Starfsmaður einkafyrirtækisins færi
kannski 3000-4000 krónur á mánuði úr
sínum lífeyrissjóði. Er hugsanlegt að lífeyr-
issjóðimir, sem margir hvetjir eru orðnir
mjög öflugir geti að einhveiju leyti bætt
úr þessu misrétti?
Aldraðir, öryrkjar og einstæðar mæður
fá margvíslegar greiðslur úr trygginga-
kerfinu. Þótt þessar greiðslur hafí verið
hækkaðar myndarlega á undanfömum
árum dugar það samt ekki til. Nú er það
svo að allir fá sömu greiðslur frá almanna-
tryggingum, hver sem eftii þeirra eru.
Lengi töldu jafnaðarmenn t.d. að ef fólki
væri mismunað eftir tekjum yrði litið á
það sem ölmusu til þeirra, sem hærri
greiðslur fengju og þess vegna mætti ekki
til þess koma að mismuna fólki. Frá þessu
grundvallaratriði jafnaðarmanna, sem
mótuðu löggjöfína um almannatryggingar
mjög í upphafi hefur í raun verið horfíð.
Þannig byggist t.d. tekjutryggingin á því,
hveijar aðrar tekjur fólk fær. Er ekki til
umræðu að nýta betur til hagsbóta þeim,
sem verst eru settir það fé, sem nú þegar
fer til almannatryggingakerfísins, þannig,
að um verulega hækkun verði að ræða til
þeirra, sem minnst hafa en lækkun til
hinna, sem kannski þurfa ekki á þessum
greiðslum að halda? Hér hljóta menn einnig
að velta því fyrir sér, hvort hægt er að
nýta skattakerfið í enn ríkara mæli til
hagsbóta fyrir bammargar fjölskyldur.
Aðgerðir af þessu tagi eru auðvitað
skammtímalausnir og bráðabirgðaráðstaf-
anir. Það sem mestu skiptir og er orðið
afar brýnt er að bæta lífskjörin í landinu
verulega, Iyfta þeim upp þannig að máli
skipti. Sá árangur næst ekki í kjarasamn-
ingum. Þetta almenna djúpstæða vanda-
mál, sem er einfaldlega léleg lífskjör verður
ekki leyst við samningaborð verkalýðs-
félaga og vinnuveitenda. Þar kemur til
sögunnar sú almenna stefna í efnahags
og atvinnumálum, sem fylgt er í landinu.
Nýtt blómaskeið í sjávarútvegi mundi á
skömmum tíma hafa veruleg áhrif á lífs-
kjörin. Margt bendir til að það geti verið
í vændum. Þorskaflinn er að aukast.
Loðnuveiðar hafa gengið vel. Hvað sem
öðru líður er þetta enn það, sem máli
skiptir. Fijálsræði í atvinnulífínu hefur
verið aukið til mikilla muna á undanfömu
árum. Eitt mundi þó skipta sköpum fyrir
atvinnulífið og hleypa í það auknum krafti
en það eru nýir möguleikar á að sækja
starfsfé til almennings í formi hlutaljárút-
boðs. Þessa nýju vítamínssprautu fær
atvinnulífíð hins vegar ekki nema löggjaf-
inn geri það aðlaðandi fyrir fólk frá Ijár-
hagslegu sjónarmiði séð að ieggja fé í
atvinnurekstur.
Vafalaust líta margir svo á, að nú þegar
við höfum fullnýtt okkur lánstraust okkar
erlendis og getum þess vegna ekki lengur
haldið lífskjörum uppi með erlendum lán-
tökum sé ekki önnur leið fær en sú að
laða meira erlent áhættufj ármagn inn í
landið, þ.e. hvetja erlend fyrirtæki til þess
að setja upp starfsemi sína hér. Vafalaust
á þetta við að einhveiju leyti en þó aldrei
nema í takmörkuðum mæli. Hveijir eru
þeir Islendingar, sem t.d. vildu hleypa
erlendum fyrirtækjum inn í sjávarútveg
okkar og fískvinnslu?
„Það eru ekki allir,
sem hafa þá auð-
mýkt til að bera að
sækja slíka ölmusu
í hendur ann-
ars ...
... En þess sé þó
gætt, að ekki sé
misfarið með
skattfé borgar-
anna, því að ef það
er gert, þá er
gengið nærri frelsi
þeirra, sem meira
mega sín í þjóð-
félaginu. Slíkt hef-
ur óhjákvæmilega
í för með sér trún-
aðarbrest.“
S