Tíminn - 17.06.1951, Side 7

AUKABLAÐ
TÍMINN, sunnudaginn 17. júní 1951
T
Guðijwndur Gíslason Hagalín:
HÚSFREYJAN I SÆLUVÍK
Oft og tíðum í norðanátt er
stormur til hafsins, þó að
lygnt sé inni á Sæluvíkinni.
Þetta vita allir, sem til
þekkja, og Þórlaug húsfreyja
vissi það ekki síður en aðrir.
En það var eins og henni
vildi gleymast þetta, þegar
formenn hennar fóru ekki á
sjó í norðanátt eða voru að
dunda við handfæraveiðar
inni á vik. Og hún lét sér ekki
segjast, þó að tvisvar hlytust
mannskaðar af afskiptum
hennar af sjósókn formanna
sinna.
Þórlaug missti mann sinn
eftir fimm ára sambúð og
stóð þá ein eftir með þrjú
börn, það elzta fjögurra ára
og það yngsta á fyrsta ári.
Hún var þá aðeins tuttugu og
þriggja ára gömul. Búið stóð
með blóma, og Þórlaug tók
ekki þann kost að selja jörð-
ina og flytjast burt. Ekki fékk
hún sér heldur ráðsmann, en
stjórnaði sjálf búinu jafnt úti
sem inni. Hún hélt út báti,
eins og jafnan hafði verið gert
í Sæluvík, og hún réð sér allt-
af formenn sunnan af landi.
Þórlaug var vinsæl af hjúum
sínum, þó að hún væri all-
vinnuhörð og á ýmsu gengi
með formennina. Hún var og
mikils virt í sveit sinni, og
vildu menn gjarna verða við
óskum hennar. Hún var og
greiðug nágrönnum sínum og
sveitungum. Ekki giftist hún,
og fór engum sögum af því,
að neinir hefðu gerzt til að
biðja hennar. Hún var mynd-
arleg í sjón og hafði unnað
heitt bónda sínum, og munu
menn hafa talið, að hún yrði
ærið mannvönd. Þá munu og
þeir, sem þekktu rögg hennar
og stjórnsemi, hafa litið svo
á, að sá væri vandfundinn,
sem gæti gerzt raunverulegur
húsbóndi í Sæluvik, þó að
hann.aldrei nema hlyti jáyrði
Þórlaugar húsfreyju.
Þórlaug hafði engan for-
mann lengur en eitt sumar.
En þá, sem litlir voru fyrir sér,
hvatti hún ekki til sjósóknar
nema ástæða væri til, og hún
jafnvel dró úr þeim, þegar
henni leizt miður vel á veðrið.
Hún sagði máski:
„Æ, ég held, að þú eigir ekki
að leggja í hann í dag. Hann
gæti fundið upp á að spýta
ónotalega á þig, þegar þú
kæmir hérna út fyrir nesið.“
Hún hafði það líka til að
afsaka slíka formenn, ef ein-
hver lá þeim á hálsi fyrir slæ-
lega sjósókn. Hún sagði
gjarna eitthvað á þessa leið:
„Það er sagt, að enginn
dragi meira en Drottinn gef-
ur, og eins mun um hitt, að
enginn stýri af sér báru, sem
sé hærri en hugur hans rís.“
Þegar Þórlaug hafði verið
ekkja í fjögur ár, réðst til
hennar formaður úr Vest-
mannaeyjum, sem Bjarni hét
og var kallaður göslari. Hann
var þaulvanur sjómaður,
harður af sér og kjaftfor með
afbrigöum. Honum var sagt,
að Þórlaug væri mjög af-
skiptasöm um sjósókn for-
manna sinna. Hann kvað
henni ekki mundu ofgott að
hafa afskipti af sér. Mundi
honum verða heldur minna
um það, sem hún tautaði,
heldur en henni um þá orða-
leppa, sem hann mundi
fleygja að henni. Hann reynd-
ist líka svo orðljótur í garð
húsfreyju, þegar hún ýtti við
honum til sjósóknar, að menn
undruðust, að hún skyldi ekki
vísa honum á brott. En hún
skipti sér af sjósókn hans,
þegar henni þótti ástæða til,
og bliknaði hvorki né blánaði
við það, sem hann lét út úr
sér. Eitt sinn þegar hún hafði
látið liggja að því, að hann
sækti slælega sjóinn, sendi
hann einn af hásetum sínum
heim til hennar með soðmat
og skilaboð. Soðmaturinn var
þrjár ýsur og tindabikkja.
Bjarni sagði við hásetann:
„Ég treysti þér til þess,
Egill, að herma skassinu það,
sem ég vil að fylgi soðmatn-
um. Seg þú henni orðrétt eins
og ég segi þér:
„Ég á að skila frá honum
Bjarna göslara, að ýsurnar
séu handa fólkinu, en gadda-
skatan eigi að fara í kjaftinn
á henni nöfnu sinni.“
Egill fór heim, kom aftur
eftir drjúga stund og mælti:
„Jæja, piltar, hún tók mér
bara vel, trakteraði mig stíft,
skal ég segja ykkur. Hún bað
mig að skila þakklæti og ósk-
aði .eftir að fá senda gadda-
skötu upp á hvern dag.“
Bjarni varð hissa, en hann
gætti þess vandlega að senda
á hverjum degi tindabikkju
með soðmatnum, ef annars
nokkur slíkur dráttur var á
lóðunum. Einn daginn, þegar
hann var að taka til í soðið,
lyfti hann tindabikkjunni í
axlarhæð og sagði:
Mér er sönn ánægja að því
að senda henni þetta hnoss-
gæti, og hafið þið tekið eftir
því strákar, að hún er bara
hætt að koma ofan eftir og
jaga í mér?“
Nú leið hálfur mánuður. Þá
gekk vindur til norðurs, og
taldi Bjarni, að hvasst væri
úti fyrir nesjum. Hann var að
því leyti frábrugðinn öðrum
formönnum, sem verið höföu
á báti Þórlaugar, að hann
reri alls ekki til handfæra á
víkina, þó að ekki gæfi á haf
út með línu, heldur lág þá
skipshöfnin í rekkjum sínum
langt fram eftir degi, og síð-
an drógust þeir félagar þang-
að, sem fólk var við vinnu, og
gömbruðu við það. Var þaö þá
stundum, að Þórlaug hús-
freyja kom og skipaði þeim að
hypja sig niöur að sjó, og
gerðu þeir það ávallt, þó aö
þeir raunar færu ekki fyrr en
Bjarni hafði hreytt að hús-
freyju skensi og skömmum og
jafnvel klámi.
Svo var það kvöld eitt, þá
er þeir félagar höfðu legið í
landi í nokkra daga, að hús-
freyja gerði boð eftir þeim.
Bjarni varð hissa, en hann og
menn hans fóru samt heim
með sendimanninum. Stóð
húsfreyja úti á hlaði og heils-
aði þeim glaðlega. Þeir urðu
hálfhvumsa við — Bjarni ekki
síður en hinir. Hún bauð þeim
GuAmundur Gíslason Hagalín
til stofu. Þar var matur á
borðum, og bað hún þá gera
svo vel. Þeir tóku rösklega til
matar síns, enda var þarna
framreitt flest það góðmeti,
sem til var á efnaheimilum,
er bæði nutu gagns af sjó og
landi. Skipverjar voru fálátir
í fyrstu, Bjarni jafnt og aðrir,
en húsfreyja, sem sat hjá
þeim og bauð þeim af réttun-
um, lék á allsoddi. Á eftir
matnum var þeim borið kaffi
og vindlar, og tóku menn þá
að gerast ræðnari. Ræddi
Bjarni við húsfreyju glaðlega
og græskulaust og var svo
prúður í orði, að menn hans
voru .hissa. Þegar komið var
fast að miðnætti, héldu þeir
loks af stað til sjávar, sjó-
mennirnir. Þeir þökkuðu hús-
freyju vel fyrir góðgerðirnar
og báðu Guð að gefa henni
góða nótt.
Á leiðinni ofan eftir var
Bjarni hinn kátasti. Hann
sagði, að þarna gætu menn
séð, að hann hefði tekið Þór-
laugu réttum tökum. Hún
hefði ekki minnzt á sjósókn-
ina, og mundi hún nú ætla að
beita vinsemd og rausn í stað
kaldyrða og skensa.
Þetta var síðla sumars, og
var skuggsýnt mjög í búðinni.
Það var háttur Bjarna, þegar
gæftir voru góðar, að fleygja
sér upp í rúm sitt i öllum föt-
unum og sofa þannig, unz mál
var að fara á sjóinn. En þeg-
ar landlegur voru, hýddi hann
sig úr hverri spjör og bylti sér
allsnakinn í rekkjuna. Þetta
kvöld varð hann fyrstur úr
fötunum. Hann svipti sæng-
urtilunni af rúminu og fleygði
sér í það. En allt í einu kvað
við öskur, og Bjarni þeyttist
fram á gólf. Þar stóð hann svo
með hnefaslætti og fléttaði
saman blótsyrði og óbænir í
garð Þórlaugar húsfreyju.
Samtímis þreif hann úr rúmi
sín'u eina tindabikkjuna af
annarri og lét þær fljúga af
hendi í ýmsar áttir, og var
ekki um að villast fyrir há-
seta hans, aö hvassar eru
körturnar á harðri tinda-
bikkju.
Þá er Bjarni hafði tæmt
rekkju sína af þessum ófögn-
uði, fór hann 1 snatri í fötin
og skipaði hásetum sínum að
tygja sig til sjóferSar.
„Nú skal hún fá að sjá það
og reyna, helvítis hámerin sú
arna, hvað hún græðir á því,
að við róum í veðri eins og nú
er hérna úti fyrir!“
Bjarni lét beita fjörutíu
lóðir og valdi þær beztu og
nýjustu, og hann tók með sér
á sjóinn átta dufl og niður-
stöður. Þeir félagar reru að
lokinni beitingu, og þeir komu
ekki af sjónum næsta daginn.
Liðu fullir fjórir sólarhringar,
án þess að nokkuð fréttist af
þeim, en að þeim tíma liðnum
kom maður úr næsta firði og
sagði þau tíðindi, að vélbátur
hefði komið þangað inn með
mennina og bátinn. Hefði
hann fundið hvort tveggja í
eyðiey nokkurri, sunnan við
fjarðarmynnið. Mennirnir
hefðu verið aðframkomnir af
hungri og kulda, og væru
tveir þeirra þungt haldnir af
lungnabólgu. Annar þeirra
lézt skömmu síðar. Hvorki
Bjarni göslari né neinn af
mönnum hans komu aftur til
Sæluvíkur, en húsfreyja sendi
vinnumenn sína eftir bátnum
dag nokkurn, þegar veður var
sérlega stillt og blítt. Ekki
varð á henni séð, hvort henni
líkaði betur eða verr það, sem
gerzt hafði, en þegar einhver
af sveitungum hennar sagði
við hana, að hún hefði orðið
fyrir ljóta tjóninu, svaraði
hún:
„Já, hugsaðu þér! Auk þess
að eyðileggja þriðjung af ver-
tíðinni fleygði Göslarinn
þarna í sjóinn fjörutiu al-
beztu lóðunum mínum og átta
svo til nýjum uppihöldum!“
Fimm árum síðar réðst til
Þórlaugar formaður af Suður-
nesjum, Brandur að nafni.
Hann var talinn afbrigða sjó-
maður og aflamaður mikill,
og var hann oftast nefndur
Sæbrandur, og vissi þorri
manna ekki annað en að hann
héti þvi nafni. Hann var
drykkfelldur nokkuð, spott-
gjarn og stríðinn við vín, en
sjaldan illorður. Hann lét eins
og vind um eyrun þjóta, þó að
Þórlaug húsfreyja sneiddi að
honum fyrir slælega sjósókn,
sagði máski við hana með
skírskótun til þess, sem þeim
Bjarna göslara hafði farið á
milli:
„Æ, vertu ekki að þessu
jagi, Gadda mín!“
Hann lá í landi, þegar hon-
um sýndist — eða fór fram á
víkina og veiddi kola á blá-
krekjur og söng rámum og
háum rómi glensvísur og
rímnaerindi. Hann fór í kaup-
stað og sótti brennivín, þegar
honum bauð svo við að horfa,
og var stundum tvo til þrjá
sólarhringa í ferðinni, þó að í
kaupstaðinn væri ekki nema
hálfs þriðja tíma róður. En
vel aflaði hann, þegar honum
þóknaðist að fara til fiskjar.
Einu sinni, þegar Sæbrand-
ur hafði nýlega verið þrjá sól-
arhringa í kaupstaðarferö,
kom hann út úr sjóbúðinni
upp úr hádegi. Vindur var
af norðri til hafsins, en logn
á víkinni. Úti fyrir búðinni
var staddur Jónas bóndi í
Króki, næsta bæ við Sæluvik.
Hann heilsaði Sæbrandi, og
tók hann kveðjunni seinlega.
Jónas hafði orð á því, hve gott
væri blessað veðrið.
„Ég held þú ættir þá að róa,
sjóhetjan!“ sagði Sæbrandur,
en kunnugt var, að Jónas
mátti ekki koma svo fram fyr-
ir landsteina, að hann yrði
ekki sjóveikur. Og Sæbrand-
ur leit út til tanganna, þar
sem brimið þeytti hvitum
strókum hátt í loft upp.
Jónas glotti og benti á
grundina milli búðarinnar og
fiskhússins:
„Ekki hefur Þórlaugu, mat-
móður þinni, litizt hann vind-
legur, en hins vegar hefur
hún auðsjáanlega ekki við því
búizt, að menn mundu eiga
erindi í fiskhúsið."
Sæbrandur leit þangað, sem
Jónas benti. Þar hafði Þór-
laug húsfreyja breitt fiður af
rjúpu og svartfugli. Jónas sá,
að Sæbrandi hnykkti við, og
Jónas mælti:
„Ekki veit ég hvað fornmenn
hefðu gert, ef þeim hefði ver-
ið slík háðung sýnd af konu.“
Nú setti Sæbrand rauðan.
Það murraðí í honum, og
hann gnísti tönnum, en Jón-
as tók sprettinn út og upp
götu.
Stuttu síðar reri Sæbrand-
ur. Þá er hann kom út í vík-
urmynnið, lét hann draga
upp segl. Það sáu menn síðast
til bátsins, að hann sigldi til
hafs.
Ekki varð þess í neinu vart,
að Þórlaug húsfreyja tæki sér
slysið nærri eða teldi sér að
kenna, hvernig farið hafði.
Skömmu eftir að báturinn
fórst, kom hún til kirkju. Hún
var jafn upplitsdjörf og
hressileg og hún var vön. Eft-
ir messu var hún, ásamt fleiri
konum, stödd úti fyrir sálu-
hliðinu. Þær voru að ræða um
sín hugðarmál. Þar bar að
Einar bónda í Álfaseli. Hann
var maður málgefinn og ill-
kvittinn. Hann þótti fóðra illa
fénað sinn og varð oft hey-
laus. Árið áður en þetta gerð-
ist, hafði hann komið geml-
ingum sínum um sumarmála-
leytið til beitar á nesinu utan
við Sæluvík. Þar voru góðir
hagar, en gemlingarnir krókn
uðu, og var hor um það kennt.
Einar heilsaði Þórlaugu blíð-
lega og þakkaði henni fyrir
allt gott.
„Haltu til góða, Einar
minn,“ svaraði hún hæglát-
lega.
Einar mælti:
„Það hefur ekki rekið neitt
úr bátnum þínum, Þórlaug
mín?“
Hún leit við honum og svar-
aði:
„Ónei, líklegast þætti mér,
að hann hefði siglt svo inn í
eilífðina, hann Sæbrandur, að
lækka ekki seglið.“
Einari mun hafa þótt lítið
unnið við þetta svar, því að nú
leit hann til þeirra, sem nær-
staddir voru, en síðan á Þór-
laugu.
„Hann hefur trúlega feykt
fjöðrunum úti fyrir nesinu,
daginn þann,“ sagði hann svo
í sama blíðutórnnum.