Tíminn - 20.09.1960, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, þriðjudaginn 20. september 1960.
Ennþá kann hvert manns-
barn á íslandi söguna um hinn
iilsterka mann, Orm á Stór-
ólfshvoli, sem skáraði þýfið á
Ormsvelli.
Ormur gerir uppreisn gegn
umhverfi sínu, frumbýlisleg-
um lifnaðarháttum einyrkj-
ans, lágþýfinu og karganum.,
— en notast við kraftana
eina.
Síðar lærist mönnum að
nota vitsmuni sína, tækni vís
indanna og mátt samtakanna.
Bylting þeirra var hávaðalaus
en eigi að síður róttæk og al-
ger, *— og þar sem Ormur
skáraði þýfið forðum er nú
risinn hinn nýtízkulegi höf-
uðstaður Rangæinga, Hvols-
völlur.
Það eru fjórar höfuðfor-
sendur fyrir þessari byltingu,
sagði hinn dugmikli kaupfé-
lagsstjóri Kaupfélags Rang-
æinga, Magnús Kristjánsson,
er blaðið átti viðtal við hann
á dögunum: 1) Bygging brúa
og vega, sem rjúfa einangr-
um sýslunnar. 2) Skipulagn-
ing afurðasölunnar. 3) Notk-
un fóðurbætis og tilbúins á-
burðar. 4) Bændur fara að
nota stórvirkar vélar, dráttar
vélar', skurðgröfur, jarðýtur
og önnur tæki til heimilis-
nota.
Um stofnun félagsins og
starfsemi þess segir Magnús:
Fyrsta sambandskaupfélagið,
sem stofnað er í Rangárvalla-
sýslu er Kaupfélag Hallgeirs-
eyjar, stofnað 1919, en verzl
un hófst 1920.
Forgöngumenn að stofnun
félagsins voru þeir séra Jak-
ob Ó. Lárusson i Holti, Guð-
brandur Magnússon, Sig-
urður Vigfússon bóndi á
Brúnum, o. fl.
Þegar félagið var stofnað
sóttu Eyfellingar verzlun til
Víkur, en útsýslan á Eyrar-
bakka og jafnvel til Reykja-
víkur. Auk þess voru alltaf
mikil viðskipti við Vestmanna
eyar, því þangað fóru menn
á vertíð. Á þeim tíma voru
Þverá, Affall og Markarfljót
óbrúuð og bifreiðasamgöngur
ekki komnar til sögunnar.
Fyrstu árin eftir stofnun fé-
að efnalitlum heimilum I
sýslunni, en fyrir fj-amtak
samvinnumanna var honum
útrýmt, þótt það kostaði fé-
lagið hins vegar oft stórar
fjárhagslegar fórnir, sem ná-
lega urðu þvj ofurefli á stund
um.
Aðalstöðvar félagsins voru
í Hallgeirsey í Austur-Land-
eyjum, en útibú voru undir
Vestur-Eyjafjöllum við Holts
ós og fyrir vestursýsluna í
Þykkvabæ. — Þessir staðir
voru allir valdir með það fyr
ir augum, að sem auðveldast
væri að flytja vörur frá strönd
inni.
Vegna samtaka samvinnu-
manna lækkaði vöruverðið,
„Öflugt samvinnustarf
skortir aldrei verkefni^
Magnús Kristjánsson, kaupféiagsstjóri.
Rætt við Magnús Kristjánsson, kaup-
í
félagsstjóra á Hvolsvelli um hina öfl-
, i
ugu sókn og stórframkvæmdir rang-!
æskra samvinnumanna
lagsins og þar til vötnin voru
brúuð, var varan flutt um
Vestmannaeyjar og þaðan á
vélbátum. Síðar kom til sög-
unnar hið svonefnda Suður-
landsskip. Framan af var
kaupfélagið rekið að nokkru
leyti sem pöntunarfélag.
Menn gerðu pöntun á árs-
forða og veittu sjálfir vörum
sínum móttöku í flæðarmál-
inu. Alþingi hafði samið við
Eimskipafélag íslands um að
það fyrir ákveðinn styrk tæki
að sér áhættuna við brimið,
svo að fólkið á hafnlausu
ströndinni fengi vöruna einu
sinni á ári með sama gjaldi
og fólk annars staðar á land-
inu. Þetta varð til þess að
Rangæingum þótti sem hafn
miðað vtð það sem bændur
þurftu að greiða kaupmönn-
um, en fyrir afurðir sínar
fengu þeir hins vegar hærra
verð. Litla félagið undir Eyja
fjöllum borgaði t.d. bændum
árið 1919 helmingi hærra verð
fyrir ullina, en kaupmenn
greiddu á sama tímo. Félogið
hvattl bændur til að auka bú
skap sinn og bæta nýtingu
áburðar og veitti marghátt-
aða aðstoð. Þá átti félagið
mikinn þátt í þvi, að ríkið
veitti fjárhagsaðstoð við fyr
irhleðslu Djúpóss, en sú fram
kvæmd bjargaði Þykkvabæn-
um frá yfirvofandi tortlm-
ingu. Margir forustumenn fé
lagsins voru einnig aðalhvata
menn þess, að safnað var fé
Nýja félagsheimilið á Hvol:svelli er a8 vísu ekki séreign samvinnumanna
Bifreiðaverkstæði samvinnumanna á HvolsvellL
í Rangárþingi, en eigi að síður mjög glæsilegur árangur góðrar samvinnu
í félagsmálum í byggðaralaginu.
ir hefðu verið gerðar á þrem!
stöðum, og gerði þetta þeim
stórum auðveldara um alla
aðdrætti.
Kaupmenn nutu vitanlega
þessarar samgöngubótar, þótt
það væru samvinnumenn sem
komu henni til vegar. Upp-
skipunin var oft miklum erf- I
iðleikum bundin og dýr. Hún'
var framkvæmd á litlum bát
um með níu manna áhöfn, I
en báturinn flutti aðeins eina
smálest í hverri ferð.
Fram að stofnun félagsins
mun sultur oft hafa þrengt
innan héraðs til að brúa Þver
á, Affall og Ála.
Þegar sýnt þótti, að vötnin
yrðu brúuð og leiðin mundi
opnast bifreiðum, ákvað
stjórn félagsins að byggja úti
bú að Stórólfshvoli í Hvols-
hreppi sumarið 1931, þar sem
sá staður lá betur við verzlun
en gömlu útsölustaðimir. Áriö
1933 var lokið við að brúa
vötnin og þar með leggjast
niður allir vöruflutningar á
sjó. Vegna þessara breyttu
aðstæðna var ákveðið að
flytja aðalstöðvarnar frá Hall