Tíminn - 20.07.1961, Blaðsíða 6

r 6
XIM I N N, fiinmtuaaginn 20. júli 1961.
Jón . Árnason bóndi á Lækjar-
bÖtiium í Landsveit er áttræður í
dag. Hann er fæddur 20. júlí 1881
að Ósgröf í sömu sveit, næst elzt-
ur fjögurra bræðra er upp komust.
Foreldrar hans voru þau Árni
Kollín Jónsson bóndi og Þórunn
Guðlaugsdóttir. Frá Ósgröf flutt-
ust foreldrar Jóns að Látalæti í
sömu sveit; þar heitir nú Múli.
Ungur að aldri missti Jón for-
eldra sína. Móðir hans dó 1894 og
faðir hans jarðskjálftasumarið
mikla 1896. Hann varð því snemma
að sjá fyrir sér sjálfur. Á þeim ár-
um var ekki annarra kosta völ fyr-
ir einstæðingsungling, og því hlut-
skipti varð Jón að lúta sem aðrir.
Faðir minn fluttist að Látalæti
þegar Árni Kollín, faðir Jóns, féll
frá, og var svo lánsamur að Jón
réðst fljótlega í vinnumennsku til
hans. Á þeim áram valt afkoma
heimilanna til sveita oft mikið á
því sem hjúin fluttu í garð, ekki
hvað sízt vinnumennirnir, sem oft-
ast voru sendir til sjávar á vertíð
og lögðu aflann að fullu til heim-
ilanna, en Jón var einn í hópi
þeirra, er slíka þjónustu inntu af
hendi. Við systkinin stöndum í
mikilli þakkarskuld við hann fyrir
allt það sem hann vann foreldrum
okkar á fyrstu búskaparárum
ATTRÆÐ:
Áttræður:
*
Jón Arnason,
Lækjarbotnum
þeirra í Látalæti. Einnig var Jón
á skútu með Jóni Ólafssyni, síðar
bankastjóra. Hefur Jón Ólafsson
áreiðanlega kunnað vel að meta
mannkosti og dugnað nafna síns,
því að mér er kunnugt um að milli
þeirra var góð vinátta og entist vel
meðan báðir lifðu.
Eins og áður er að vikið voru
ekki mörg úrræði fyrir einstæð-
ingsunglinga á uppvaxtarárum
Jóns, skilyrði til náms eða skóla-
göngu engin. En víst er um það að
ef svo vel hefði til tekizt, að Jón
hefði átt kost á bóknámi, þá hefði
hans rúm verið vel skipað þar í
flokki sem annars staðar.
Jón er prýðisgáfum gæddur,
minnið frábært, frásagnarmáti
hans svo léttur og hressandi að
unun er á að hlýða. Hann ann
sögulegum fróðleik, og tilsvör hans
eru oft meitluð og gáskafull, en
laus við alla rætni. Jón er maður
ljóðelskur og ‘söngvinn og kann
ógrynni sönglaga og kvæða. Hann
er ávallt tilbúinn að vera með,
þegar „tekið er lagið“, enda góður
styrkur að honum í slíkum hópi.
Jón er tvíkvæntur. Fyrri kona
hans var Jónína Sigurðardóttir.
Þau bjuggu fyrst skamma hríð á
Brú í Landsveit, síðan í Kvíarholti
hásfreyja í Oddgeirshólum
í Holtum og fluttust svo að Lækj-
arbotnum. Jónína lézt 1912. Þau
eignuðust þrjú börn. — Seinni
kona Jóns var Steinunn Loftsdótt-
ir, látin fyrir fáum árum. Þeim
varð sex barna auðið. Öll hafa
börnin aðstoðað Jón við búskap-
inn og þó mest þau yngri hin'síð-
ari ár.
Heiman frá Lækjarbotnum er
fögur fjallasýn í stórum boga.
Hekla, fjalladrottningin mikla,
blasir við í allri sinni tign. Að baki
hennar Tungnaá og handan við
hana Fiskivötnin, ævintýraland
„vatnakarlanna" svo nefndu. Jón
hefur um áraraðir verið í hópi
þeirra, góður félagi og eftirsóttur
allt fram á þennan dag. Þaðan á
hann margar minningar, og þaðan
kann hann margar sögur. Mikill
skaði er að fá þær ekki skráðar;
það væri dýrmætur sjóður.
Það lætur að líkum, að ferðum
Jóns til vatnanna fer að fækka,
þegar aldurinn er orðinn þetta
hár. En um leið og ég flyt honum
í dag mínar beztu afmæliskveðjur
og þakkir, óska ég að hann megi
til hinzta dags njóta sólar og fjalla-
sýnar frá Lækjarbotnum.
Magnús Árnason.
v’-'
* -!l ■** * ;
Innllegar þakkir til allra, er sýndu okkur samúð og vináttu við
andlát og jarðarför móður minnar og ömmu,
Halldóru GuSlaugsdóttur.
Hrefna Sigurðardóttir,
Sigurður Halldór Sverrisson
og aðrír aðstandendur.
ÞAKKARÁVÖRP
Hjartans þakkir til allra vina og vandamanna nær
og fjær, sem glöddu mig með heimsóknum, gjöfum
og heillaskeytum á 70 ára afmæli mínu 12. júlí s. 1.,
og gerðu mér daginn ógleymanlegan.
Magnús Eyjólfsson,
frá Snorrastöðum.
í dag er Elín Steindórsdóttir
Briem húsfreyja í Oddgeirshólum
í Flóa, áttræð. Um leið og ég óska
henni til hamingju á þessum tíma
mótum á ævi hennar, vil ég minn-
ast. heiinar að nokkru.
Elín Briem er fædd í Hruna
í Hrunamannahreppi 20. júlí
1881. Foreldrar hennar voru hjón
in Kamilla Sigríður Hall og síra
Steindór Briem prestur í Hruna.
Elín giftist 29. maí 1902, Árna
Árnasyni frá Dalbæ. Árni var bú-
fræðingur frá Hólum og lauk
námi það'an með miklum glæsi-
brag. Fyrst voru þau Elín og Árni
i Hruna. En eftir lát síra Stein-
dórs, 16. nóvember 1904, fóru þau
frá Hruna og hófu næsta vor bú-
skap á Grafarbakka. En vorið
1906 fluttust þau að Oddgeirshól-
um í Flóa, ættarjörð Elínar. Þar
hefur lífsstarf Elínar verið og
mun lengi verða minnzt af kom-‘
andi kynslóðum, sakir dugnaðar
hennar 'og stjórnar á umfangs-
miklu heimili.
Þegar ég lít yfir farinn veg,
æsku minnar og fullorðinsára, eru
fáir samferðamenn jafn minnis-
stæðir og Elín í Oddgeirshólum,
sakir stórbrotins persónuleika.
Elín Briem er í tölu þeirra
kvenna, sem hefði sómt sér vel
í hvaða stöðu sem var. En í hús-
freyjustöðu á fjölmennu og um-
fangsmiklu heimili, nutu sin vel
hinir miklu mannkostir hennar.
Ég veit ekki, hvernig Elín stjórn-
að'i. Það var eins og hún fengi
alla ósjálfrátt til að framkvæma
vilja sinn. Það bar ekki mikið á
henni. En vilji hennar voru verk
allra á heimilinu. Andi hennar og
reg'lusemi ríkti í smáu og stóru
Og það sem mest var, vinnufólkið
sem einu sinni var komið til henn-
ar, gat ekki skilizt f.rá henni. Það
vildi hvergi annars staðar vera.
Enda skorti Oddgeirshólahjón
aldrei vinnufólk, þó að margir
bændur fengi ekkert. Oddgeirs-
hólaheimilig bar tiginn vott stjórn
semi húsfreyjunnar. Það var
mesta risnuheimili, sem ég hef
þekkt í sveit. Elín tók á móti gest
um af slíkri rausn, að hún bjó
hverjum gesti veizlu, hvort held-
ur hann var af lágum eða háum
stigum. Hún gladdist innilega yfir
gestakomu, og naut af lítillæti og
ánægju að ræða vi.ð gesti sína.
Ég hef oft velt fyrir mér, af
hverju sumir menn bera einkenni
andlegs þroska og tiginnar skap-
ger'ðar um fram aðra. Eru þessir
eiginlei'kar áunnir í uppeldi og
þjálfun eða eru það ættarein-
kenni? Ég held hiklaust, að það
séu ættareinkenni, áunnin i
marga ættliði. Ættareinkenni
verða í sumum ættum alltaf
glögg. Þau endurnýjast við breytt
ar aðstæður á mismunandi tim-
um. Það er hægt að rekja ættar-
einkenni í mörgum íslenzkum
ættum af staðreyndum sögunnar,
um margar aldir. Fyrr á tímum
var ættgöfgi arfur, sem mikið var
lagt upp úr. Nú á tímum er öldi.n
önnur, en þó verða, menn að lúta
þeiim lögmálum,. að ættg'öfgin er
máttug og birtist í mannlegu sam-
félagi nútímans máttug og sterk.
Elín í Oddgeirshólum ber glögg
einkenni göfugrar ættar Forfeður
og frændur hennar ber víða hátt
í íslenzkri sögu. Ég ætla ekki í
þessu greinarkorni að nema s.tað-
ar við marga. sem bregður fyrir
í huga mínum. En forvitnilegt er
að skyggnast til átta um ei.nkenni
og atgjörvi, sem einnig eru ein-
kenni Elínar húsfreyju á Odd-
geirshólum.
Á 16. öld var mikið umrót í
sunnlenzkum sveitum. Sunnlenzk-
ir bændur kynntust nýrri hreyf-
ingu í félagsmálum, og gripu hana
fegins hendi, til að velta af sér
oki kirkju og trúar. En hönd var
skamma stund höggi fegin, því að
við tók annag vald, sem var hvergi
betra. í umróti siðáskiptanna
barst ný stefna í menni'ngarmál-
um til landsins, með' Gissuri
biskupi. Hún hneig í san-d með' út-
fallsöldu fylgikvilla siðaskiptanna,
nema hjá afikomendum bróður
Gissurar, Jóns prests Einarssonar
í Reykholti. Afkomendur hans
varðveittu hinn dýra arf, og hlúðu
að honum um aldir, meðán klerk-
ar, biskupar og valdsmenn óðu í
villu og svima, hjátrú og afvega-
leiddri guðfræði. Reykhyltingar
urðu um langan aldur frægir
menn af menntum og fræðum, en
ekki síð'ur af hollv-m ráðum, sem
þeir gáfu bænduni og búalið'i í
sóknum sínum. Þeir jinnu að
hugðarefnum sínum i hljóði, langt
frá ys hins daglega á líðandi
stund. Sumir þeirra urðu voldugir
menn og sátu í valdamiklum em-
bættum, og sagan ber í minnum
og frásögnum djarfihug þeirra og
þolgæði, að halda til vegs nýrri
stefnu í menntum, löngu áður en
hún var almennt viðurkennd. En
minning þeirra ber líka glögg ein
kenni önnur, hjálpsemi við dug-
mikla alþýðumenn, er leituðu á
sömu mið. Saga Reykhyltinga er
ekki að'eins glæsileg í tign valda,
heldur mest í dýrkun mikilla
mennta og fræða, sem voru af rót
starfsglaðs alþýðufólks. Þeir vörð
uðu veginn, og lögðu stein í grunn
inn, sem varð öflug undirstaðá
alþýðlegrar íslenzkrar menningar
á komar.di tímum.
Finnur biskup Jónsson, afkom-
andi Jóns prests í Reykholti í
karllegg, keypti Oddgeirshóla um
miðbik 18. aldar. Síðan hafa Odd-
geirshólar verið í ætt Finnunga.
Þajs eru ekki margar jarðir á Suð
urlandi, sem verið hafa lengur í
eigu sömu ættar. Þeir hafa að visu
ekki alltaf búið þar, en alltaf hald
ið eignarhaldi jarðarinnar. Stein-
dór Finnsson sýslumaður Árnes-
inga sat lengi í Oddgeirshólum
og gerði garðinn frægan Hann
gaf Guðríði systurdóttur sinni
Oddgeirshólana, eftir sinn dag.
Hún giftist Stefáni Pálssyni prests
á Þingvöllum, bróðursyni Jóns
skálds á Bægisá. Móðir Stefáns var
Sigríður Stefánsdóttir prests á
Breiðabólsstafs í Fljótshlíð, Högna
sonar prestaföður. Guðríður og
Ctefn bjuggu í Oddgeirshólum.
Eftir þau eignaðist jörðina, Sigríð
ur dóttir þeirra, kona síra Jó-
hanns Kristjáns Briems í Hruna.
En hann er afi Elínar.
Ei.n'kenni Reykhyltinga og Finn
unga eru fyrst og fremst þraut-
segja og óbilandi elja að vinna
hug'ð'armálum sínum eins mikið
gagn og fremst var unnt. En jafn
framt trygglyndi vi.ð hugsjónir, er
hrifu þá. Þessi einkenni eru enn í
fullu gengi í ættinni.
Sama ári.ð og alþingi var endur-
reist, kom ungur pres.tur að
Hruna, Jóhann Kristján Briem.
Hann var sonur Gunlaugs sýs'lu-
manns Briems á Grund í Eyja-
firði og konu hans Valgerðar
Árnadóttur. Jóhann var yngstur
barna Grundarhjóna. í þann mund
sem hann var ag. hefja nám, missti
hann föður sinn snögglega. Hann
hafði ætlað sér að leggja stund
á læknisfræðinám. En eftir fráfall
föður síns, varð hann ag hætta við
það. Hann lærði því til prests og
var betur menntaður en margir
prestar um hans daga. Árnesing-
ar hafa oft átt því láni að fagna
að fá góða, velmenntaða og dug-
mikla presta. En ég held, að það
sé ekki ofsagt, að sjaldan hafi kom
ið í árneskar sveitir prestur, sem
fólkið hélt jafnmikið upp á, og
lærði jafn mikið af og síra Jóhann
Briem. Hann var víðsýnn í trú-
málum, framfaramaður og góð-
gjarn. Hann var í miklu áliti og
afkomendur hans og frændur
hafa orðið margir til mikilla
heilla í árneskum byggðum.
Briemsættin er ein þeirra ætta,
sem hófst með vaxandi fræðslu
og gengi íslenzku þjóð'arinnar upp
úr róti Napóleonsstyrjaldanna.
Einkenni hennar eru glögg og
fjölþætt. Góðgirni og hjálpsemi
vig fátæka hefur verið einken.ni
hinanr sunnlenzku greinar ættar-
innar, jafnhliða sterkum vilja að
sækja meg kappi að settu marki,
án ofurkapps. Skyldurækni, stjórn
semi og reglusemi eru einkenni
þeirra. Saga Briemsættar i árnesk
um sveitum er fögur.
Oddgeirshólar í Flóa er eitt af
fegurstu bændabýlum á Suður-
landi. Bærinn stendur austast í
fögru túni, undir klettum, sem eru
að mestu grónir. Þeir eru eins og
tryggir verðir og skýla fyrir norð
anátt, svo í flestum vorum eru
tún í Oddgeirshólum orðin græn
fyrr en annars staðar. Á sólbjört-
um sumardegi er fagurt að virða
fyrir sér útsýni heim að bænum
á leið þangað. Bærinn brosir við
í grænku og fagurri umgjörð klett
anna. En þegar heim er komið, er
ekki síður fagurt. Útsýni er mikið
yfir gróðurlendi Hraungerðis-
hrepps. Víðsýni til átta er heill-
andi. Hver sá, sem elur aldur sinn
við það, getur ekki annað en orðig
víðsýnn og séð vítt til ferða, jafnt
til lands og almenra mála.
Oddgeirshólahjónin, Elín og
Árni, voru bæði víðsýn og frjáls-
lynd. Búskapur þeirra einkennd-
ist fyrst og fremst af framfara-
hug. Bú þeirra var gott og gróska
í öllu, þrátt fyrir að á blómatíma
búskapar þeirra væri hart í ári
fyrir sunnlenzkan lgndbúnað og
kreppa í landi, ein sú versta sem
komið hefur. Árni bóndi í Odd-
geirshólum lézt árið 1936. Eftir
hann tó'ku synirnir við búinu. Elín
sá enn lengi um forstöðu heimilis-
ins og vann því af sömu lagni og
stjórnaði innan húss eins og áður.
Elín í Oddgeirs'hólum er ham-
ingjusöm kona. Hún hefur séð
mikinn og góðan ávöxt verða af
(Framhald á 13. síðu).