Tíminn - 04.02.1962, Blaðsíða 9

U977

a
ivrr?
Það er laugardagur, og á morg-
un er fyrsti sunnudagur í góu.
Vötn eru isi lögð, og hjarnið gljá-
ir í rauðri vetrarsólinni. Uppi við
Kvennagönguhóla sér til manna-
ferða og vestur sandhólana ganga
menn í röðum og stefna til lág-
reistra búðanna á kambinum ofan
við sjóinn, þar sem ráðsettir menn
dytta að skipum í nausti. Skipin
eru svört, og skera sig úr gráu
umhverfinu. Vertíðin er að byrja.
Vermenn skulu vera komnir til
skips fyrsta sunnudag í góu í sáð-
asta lagi, segir í skilmálunum, og
þeir hafa verið að koma einn af
öðrum í allan dag. Ef allt gengur
að óskum, verður farið í fyrsta róð
urinn næsta mánudag, ef gefur á
sjó. Þorlákshöfn er að vakna eftir
langan svefn, síðan úthaldinu lauk.
Það þarf ekki að fara tiltakan-
lega langt aftur í tímann til þess
að finna þennan sérstæða þátt ís-
lenzkrar atvinnusögu, verbúðina.
Allt fram á þriðja áratug þessarar
aldar var róið áraskipum frá Þor-
lákshöfn, og þá hafði verbúð stað-
ið þar í að minnsta kosti fimm
aldir og vafalaust lengur.
Þorlákshöfn stendur skammt
vestan við Ölfusárósa, en þar
myndast nokkurt skjól fyrir suð-
vestan og vestlægum áttum og enn
fremur austanátt. Þetta er eina
skjólið fyrír hafáttum, sem er að
finna allt austur til Hornafjarðar,
því að ekki er ofsögum sagt um
hafnleysi Suðurlands, enda reru
hér menn úr Skaftafellssýslunum
báðum, auk annarra, sem nær áttu
heimili sín. Sagt er, að víkin beri
nafn eftir heilögum Þorláki bisk-
upi.
í Þorlákshöfn var oft róið 20 til
30 skipum og báru þau stærstu
1000 fiska, eða 10 tonn af fiski, en
önnur minna. Skipin voru auðvitað
áraskip, og veiðarfærin voru lína
og þorskanet. Það voru kjarkmikl-
ir sjómenn, sem reru í Þorlákshöfn
og formenn þar voru annálaðir
fyrir dugnað og hörku. Líf þeirra
var að róa afturábak úr vörinni,
snúa síðan stefni til hafs, eftir að
hafa farið með sjóferðarbænina,
sem í þá daga kom í staðinn fyrir
hafnargarða og öryggistæki nútím-
ans, ásamt stjórn og sjómennsku-
hæfileikunum, sem voru miklir.
Það er raunar merkilegt, að í nú-
tíma skilningi voru menn þessir
eklci sjómenn, heldur bændur, sem
leituðu sjávarfangs á hinum auð-
ugu fiskimiðum, sem lágu fyrir
landi, og meðal þeirra var siglinga
listin æsilegri íþrótt en dæmi eru
til, brimlending í háskatafli lífs
og dauða.
Vermennirnir voru oft yfir þrjú
hundiuð talsins og bjuggu þeir í
verbúðum, sem útgerðarmaðurinn
átti. Þar voru átta rúm, fjögur
hvorum megin og sváfu tveir í
hverju. Verbúðin ilmaði af svita,
salti og tjöru og veturinn leið í
kulda og kvenmannsleysi. Dagur-
inn var tekinn snemma í verbúð-
unum, því að skipin reru í dag-
skímunni. Skipzt var á að hita
kaffi og ræsa, og sögðu þeir, sem
ræstu. veðurútlitið, meðan kaffið
var sötrað. Oft voru svokallaðir
veðurvitar í verstöðinni, menn,
sem gáfu veðri meiri gaum en aðr-
ir menn og höfðu sagnaranda eða
sáu fyrir veðrabreytingar. Var bor
in virðing fyrir þeim.
Gamalt árasklp undir seglum, vel búið og traust, stjórnað af æfðum hönd-
um. Skipið er þarna við Vestmannaeyjar, en mllli þeirra og Þorlákshafnar
voru tíðar ferðir fyrr á árum — eins og nú er einnig orðið á nýjum tíma.
Jónas Guðmundsson:
menn oft hljóðir, eða lágu vakandi
í bælinu og töldu dagana til ver-
tíðarloka. Stundum var þó gest-
kvæmt í búðunum, þegar þannig
stóð á, því að oft urðu Stokkseyr-
ingar og Eyrbekkingar að hleypa
skipum sínum til Þorlákshafnar
undan veðri og fyrir kom það, að
Loftsstaðamenn, sem reru úr sand
inum, hleyptu þangað vestur.
Þegar svo bar til, að Stokkseyr-
ingar og Eyrbekkingar lentu í Þor
lákshöfn, stöldruðu þeir ekki lengi
við, heldur settu skip sín alla leið
heim, eða drógu þau á ísnum yfir
Ölfusá og alla leið til síns heima,
landveginn. Já, þeim var ekki fisj-
að saman, þeim körlum.
í landlegunni gilti hið ríka eðli
vinnuseminnar. Þegar ekki var
hægt að vinna við aflann eða út-
gerðina, settust menn við smíðar
fyrir heimili sín, smíðuðu kirnur
og hagldir og aðra smáhluti, elleg-
ar fléttuðu reipi, Þegar allt um
þraut, var gripið til spilanna. Þeg
er önnur saga, sem ekki verður
sögð hér.
Enn er róið frá Þorlákshöfn, og
nú má í sæmilegu binda stór kaup
för þar við garðinn, en þegar brim
ar, þá verða hinir minnstu bátar
vart hamdir innan við í múrning-
um. En að vori stendur til að verja
52 milljónum króna til hafnarfram
kvæmda og ef að likum lætur, þá
mun Þorlákshöfn aftur verða sú
miðstöð útgerðar, sem hún var til
forna. Þar sem grjótbyrgi og búðir
vermanna stóðu, eru nú fóðurhlöð
ur og iðjuver byggðarinnar, og á
túninu, þar sem landeigandi verð-
mætustu jarðar á íslandi sat til
forna, rísa falleg íbúðarhús þeirra,
er lagt hafa á svart, allt á eitt spií
í Þorlákshöfn. Þó er enn forneskja
a þessum stað og þegar horft er til
fjalla eða austur með landinu,
brygði manni ekki hið minnsta,
þótt maður sæist í Kvennagöngu-
hólum eða göngumenn drifi vestur
yfir hjarnbreiðurnar í austri, sem
Ef veður var hagstætt eða við-
unandi, fóru menn að tína á sig
spjarirnar og gengu til skips.
..Skinnklæðum okkur í Jesú nafni“,
var sagt í Þorlákshöfn, þegar for-
maður kvaddi háseta sína til skips.
12 menn voru á skipinu auk for-
manns, en aukamenn voru stund-
um ef lengra var róið. Var þá hægt
að hvíla hásetana við róðurinn.
Landmennirnir höfðu það starf og
að róa í forföllum. Alls var því
| skipshöfnin að meðtöldum land-
mönnum og formanni 16 manns.
Ekki var langt á fiskislóðir frá
Þorlákshöfn, oft var nægur fiskur
aðeins steinsnar frá vörinni, en
oft varð að róa lengra. Var það
kallað að vera á Breddunni, í Leirn
um eða Vörðukrikanum eða grunnt
með nesinu. Þá var oft veitt á hand
færi. Lengra var róið með línu, og
þá oft róið í myrkri, en dregið í
birtingu. Ekki þætti lóðin löng á
nútímamælikvarða, þetta 1800—
2200 önglar.
Aflabrögð voru að sjálfsögðu
misjöfn og fór það eftir ýmsu, svo
sem enn gerist með veiðiskap. 500
fiskar í hlut þótli ágætt, og fyrir
kom, að hlutir urðu 7—800 og þótti
(landburður Vertíðaraflinn hefur
' því verið um 100 lestir í góðæri.
Það þætti ekki mikið nú, en annar
mælikvarði var á hlutum til forna.
Aflinn var borinn úr skipunum
á kamb. Ef fleiri en ein ferð var
farin, beiö aðgerðin, þar til komið
var úr þeirri síðustu, þá var fiskur-
inn hausaður, flattur og saltaður
í grjótbyrgi með flötu þaki. Saltið
var hin síðari ái'in úr salthúsi, sem
Einarhafnarverzlun á Eyrarbakka
átti í Þorlákshöfn. Var það' flutt
þangað í erlendum saltskipum og
uppskipunarmenn frá Eyrarbakka
skipuðu því á land. Verzlunin
keypti og fiskinn og lét til afskip-;
unar í sérstakt hús.
í landlegum var fiskurinn rifinn
upp og umsaltaður, og þegar leið |
i að vertíðariokum, vöskuðu skip- j
! verjar hann eða svo mikið af hon-'
! um, sem þeir komust yfir. Þegar |
vertíðinni lauk varð einn skips-!
hafnarinnar eftir til að sjá um!
verkunina og koma í verð. Var það !
oft formaðurinn, sem það gerði.!
Landmenn unnu'nokkuð við afl!
ann og gerðu við veiðarfæri eða j
beittu lóðirnar. Höfðu þeir eins og
aðrir ærinn starfa, þegar sjóveður
j voru góð. Þá leið tíminn fljótt, ■
ekki sízt ef aflabrögð voru góð.
Stundum var það æði einmana- j
legt lífið i verstöðinni t. d. í gæfta
leysinu. Rokið lamdi lága þekjuna
og grenjaði í sandmelnum. Bólginn
sjórinn hrannaðist upp að landinu j
með brimgný og drunum. Þá sátu
ar þeir spiluðu, sátu tveir og tveir
á bælunum, með fjöl á hnjánum,
en tveir stóðu við stoðirnar og höll
uðu sér upp að þeim. Spiluð var
liundvist eða 13 aura vist, sem svo
var nefnd. En það var aldrei lengi
sem spilað var fram eftir á kvöld-
in, því að lesið var úr hugvekju
hvern dag — hvert kvöld og sung-
ið líka á föstunni. Trúarlíf var því
hið sama og tíðkaðist á heimilun-
um. Allt hafði því hinn þjóðlega
blæ íslenzkra heimila. Áfengi var
aldrei haft um hönd í ver'stöðinni,
og jafnvel mestu brennivlnsber-
serkir létu það vera þann tíma, er
vertíðin stóð.
Á öðrum áratug þessarar aldar
fer Þorlákshöfn að hnigna sem
verstöð. Hafnleysið átti þannig
sök á hvoru tveggja, uppbyggingu
hennar og hnignun. Þegar togarar
og mótorbátar halda innreið sína
til íslands, þykir hið fornfálega út-
ræði ekki lengur svara kostnaði og
bryggjur voru engar til að útgerð
þilskipa væri möguleg frá Þorláks
höfn og þvi leggst útgerðin niður
að heita má, en flest árin reru þó
smábátar þaðan, en það verður
ekki fyrr en Kaupfélag Arnesinga
hefur þar hafnargerð, að Þorláks-
höfn verður miðstöð útgerðar og
samgangna fyrir Suðurland, en það
glitra kynlega í rauðri vetra'rsól-
inni, Iaugardaginn fyrir fyrsta
sunnudag í góu. — JG.
Þannig er Þorlákshöfn yfir a5 líta í dag — nýtt og skipulegt kauptún að rísa upp með fiskiðjuveri, góðum hafn-
armannvirkjum og vel búnum bátastól. — En hvernig leit Þorlákshöfn út fyrir einni öid — engar Ijósmyndir
munu vera til af henni í þeim búningi.
Þvær brott rykið
(Framhald af 2. síðu).
haldslaus mælgi. Þúsundir manna
sáu tár Churchill, þegar hann
heimsótti hiundar borgir Eng-
lands. — Hann grætur, hvísluðu
konurnar, — hann syrgir með
okkur. Meðan á hinni miklu sigur
hátíð stóð í London árið 1945,
skrifuðu mörg blöð um tár Churc
hill’s.
Allir þessir nafntoguðu menn
voru hvorki ómannlegir né and-
lega óþroskaðir. Þeir voru aðeins
þeim eðlilega hæfileika búnir, að
geta tjáð sig með tárum og létt
þannig andlega áreynslu. Auðvit-
að á maður ekki að gráta við
minnsta tilefni. Sá maður, sem
byrjar strax að snökta, ef hann
finnur ekki flibbahnappinn sinn,
er ekki í andlegu jafnvægi og
þarfnast aðstoðar sálfræðings.
Eins getur algjör skortur á
hæfileika til að gi'áta verið sál-
rænt sjúkdómseinkenni. Konur,
og börn þekkja ekki þetta vanda-
mál. Þau nota öryggisventil nátt-
úrunnar eðlilega, frjálslega og
óhindrað og gera með því hið
eina rétta. Því að það er, þegar
allt kemur til alls betra að láta
tilfinningar sínar í ljós með gráti,
heldur en að loka þær inni eins
og illa anda í flösku, þangað til
þœr fara að brjóta niður heils-
una. Að karlmaður ekki grætur,
er miklu fremur merki um sál-
rænan sjúkdóm heldur en ef
hann leyfir tárunum að renna
óhindruðum.
Frægur kvikmyndagagnrýnandi
skýrir frá því, að hann gráti oft,
þegar hann horfir á vissa tegund
kvikmynda, og að hann fyrirverði
sig hræðilega á eftir. Victor
Kuhr, prófessor í heimspeki, seg-
ir frá því, að hann gekk eitt sinn
út af kvikmynd og varð samferða
ungu pari, og konan var rauð og
þrútin í andliti eftir allan grát-
inn.
— Hættu nú þessu /járans
væli, sagði maðurinn. — f fyrsta
lagi er þetta allt saman tilbún-
ingur, og í öðru lagi snertir þetta
þig ekki á nokkurn hátt.
TÍMINN, sunnudaginn 4. febrúar 1962
9