Tíminn - 24.01.1964, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RÍKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
aftur í símanum og enn talaði
hann við í utanríkisráðuneytið í
London og í þetta sinn náði hann
í Cadogan. Enn sakaði hann Pól-
verja um að eyðileggja friðinn
með því að sprengja í loft upp
Dirschau-brúna og stakk upp á að
hann kæmi strax flugleiðis til
Lundúna í fylgd með Forbes. En
hinn stífi og ósveigjanlegi Cadog-
an var að verða búinn að fá nóg
af Dahlerus núna, þegar styx-jöldin,
sem hann hafði svo mikið reynt að
kotna í veg fyrir var skollin á. —
Hann sagði Svíanum, að „nú væri
ekkert hægt að gera“.
En Cadogan var aðeins einn af
hinum föstu aðstoðarutanríkisráð-
herrunum, ekki einu sinni í ráðu-
neytinu. Dahlerus krafðist þess,
að stjórninni sjálfri yrði skýrt frá
ósk hans, og síðan tilkynnti hann
Cadogan með hroka, að hann
myndi hringja aftur eftir eina
klukkustund. Það gerði hann og
fékk þá svar.
— Samningaumleitanir eru ó-
hugsandi (sagði Cadogan),, á með-
an þýzkir hermenn eru að gera
innrás í Pólland. Eina leiðin til
þess að komið verði í veg fyrir
heimsstyrjöld er (í fyrsta lagi)
að bardögum verði hætt, og (í öðru
lagi)‘ að þýzkir hermenn verði
þegar í stað látnir hverfa af pólsku
landi.
Klukkan 10 um morguninn hafði
pólski sendiherrann í London,
Raczynski greifi, farið til fundar
við Halifax lávarð og flutt honum
opinberlega fréttirnar um árás
Þjóðverja og bætt við, að „að
málið væri augljóst og eins og um
hefði verið samið í sáttmálanum“.
Utanríkisráðherrann svaraði, að
hann hefði ekki ástæðu til' þess
að draga þetta í efa. Klukkan 10:50
kallaði hann til sín þýzka sendi-
ráðsstarfsmanninn, Theodor Kordt,
og spurði hann, hvort hann hefði
nokkrar upplýsingar að gefa sér.
Kordt svaraði, að hann hefði
hvorki upplýsingar um þýzka árás
á Póll'and, né nokkur fyrirmæli
frá stjórn sinni. Halifax lýsti því
þá yfir, að upplýsingar þær, sem
honum hefðu borizt, „orsökuðu
mjög alvarlegt ástand." En hann
gekk heldur ekki lengra. Kordt
hringdi til Berlínar og gaf þessar
upplýsingar klukkan 11:45 um
morguninn.
Klukkan 7:15 um kvöldið
hringdi einn af starfsmönnum
brezka sendiráðsins í Berl.ín til
þýzka utanríkisráðuneytisins og
fór þess á leit, að Ribbentrop tæki
á móti Henderson og Coulondre
„sem allra fyrst, vegna mjög mikil'-
vægs máls“. Franska sendiráðið
bar fram svipaða ósk fáeinum
mínútum síðar. Ribbentrop tók á
móti báðum sendiherrunum í einu
og síðan Coulondi-e einni klukku-
stund síðar. Brezki sendiherrann
afhenti honum formlega orðsend-
269
ingu frá stjórn sinni.
— ... Stjórn hans hátignar
mun uppfylla án tafar skuldbind-
ingar sínar við Pólland, nema því
aðeins þýzka stjórnin sé reiðubúin
(stóð þar) til að gefa stjórn hans
hátignar fullnægjandi staðfesting-
ar á því, að þýzka stjórnin hafi
látið hætta árásaraðgerðunum
gegn Póllandi og sé reiðubúin til
þess að kalla aftur allt lið sitt af
pólsku landssvæði.
Franska orðsendingin var orð-
rétt sú sama.
Ribbentrop svaraði báðum sendi-
| herrunum því til, að hann myndi
j afhenda Hitler orðsendingar
þeirra, en síðan hóf hann langorða
ræðu, þar sem hann lýsti yfir því,
að „ekki væri um þýzka árás að
; ræða“ heldur pólska, og endurtók
I enn einu sinni lygarnar, sem nú
j voru að verða nokkuð gamlar um,
: að „óbreyttir" pólskir hermenn
hefðu daginn- áður ráðizt inn á
þýzkt land. En diplomatiskum
kurteisisvenjum var enn fylgt, ogi
Henderson lét ekki hjá líða í
skýrslunni, sem hann sendi um
kvöldið, þar sem skýrt var frá
fundinum með Ribbentrop, að
segja frá því, að Ribbentrop
hefði verið „kurteis og komið vel
fram.“ f þann mund er sendiherr-
ann var að kveðja, reis upp deila
um það, hvort þýzki utanríkisráð-
herrann hefði rutt úr sér texta
þýzku „tillagnanna" til Póll'ands
á hinum stormasama fundi þeirra,
tveimur kvöldum áður. Henderson
hélt því fram, að hann hefði gert
það. Ribbentrop sagði, að hann
hefði lesið tillögurnar „hægt og
greinilega og jafnvel komið meo
skýringar á aðalatriðunum svo
hann gæti ímyndað sér, að Hend-
erson hefði skilið allt.“ Þetta var
deil'umál, sem ekki átti eftir að
verða útkljáð — en hverju skipti
það nú?
Aðfaranótt 2. september héldu
þýzku herirnir lengra inn í Pól-
land og Luftwaffe gerði hverja
sprengjuárásina á fætur annarri.
Hitler vissi það af ensk-frönsku
orðsendingunum, að stöðvaði hann
ekki heri sína núna og léti þá snúa
við sem skjótast — sem var óhugs-
andi — þá vofði yfir honum heims-
styrjöld. Eða vonaði hann enn þá
þetta kvöld, að heppni hans —
Miinchen-heppnin — ætti eftir að
endast? Því vinúr hans, Mussolini,
sem var hræddur við hina yfirvof-
andi styrjöld og hræddur um að
hinir öflugu ensku og frönsku sjó-
og landherir, myndu ráðast gegn
Ítalíu, var enn í örvæntingu sinni
að reyna að koma á öðrum Miin-
chenfundi.
íhlutun Mussolinis á síS-
ustu stundu
Við munum, að jafnvel 26.
ágúst hafði Mussolini, um leið og
hann losaði sig undan skuldbind-
ingum Stálsamningsins, haldið því
fast fram við foringjann, að enn
væri „stjórnmálaleg lausn“ mögu-
leg, sem myndi veita Þýzkalandi
siðferðil'ega og efnalega fullnæg-
ingu“. Hitler hafði ekki látið svo
lítið að þrátta um þetta mál við
vin sinn og bandamann og það
hafði dregið kjarkinn úr honum.
Samt sem áður höfðu þeir Musso-
lini og Ciano hvatt Hitler til þess
að ræða að minnsta kosti við
Lipski, pólska sendiherrann, 31.
ágúst, eftir að ítalski sendiherr-
ann í Berlín hafði sagt þeim, að
ástandið væri orðið slæmt, og þeir
höfðu einnig skýrt foringjanum
frá því, að þeir væru að reyna að
fá brezku stjórnina til þess að
samþykkja að Danzig yrði afhent
„sem fyrsta skrefið“ í friðsamleg-
um samningum.
En það var orðið of seint að
freista Hitlers með slíku smáagni.
Danzig var ekkert nema yfirskin,
eins og foringinn hafði sjálfur
sagt hershöfðingjunum. Það, sem
hann vildi, var, að eyðileggja Pól-
land. En þetta hafði ítalski for-
inginn ekki hugmynd um. Að
morgni 1. september, þurfti hann
sjálfur að velja um það, hvort
hann lýsti þegar yfir hlutleysi
Ítalíu eða hætti á að Bretland og
Frakkland gerðu árás á landið.
Það, sem Ciano skrifaði í dagbók
sína, sýnir greinilega, hvílík mar-
tröð þetta var fyrir tengdaföður
hans, sem allt loft var nú farið úr.
Snemma um morguninn, 1. sept-
ember, hringdi hinn óhamingju-
sami, ítalski einræðisherra sjálfur
í Attolico sendiherra í Berlín, og
að því er Ciano segir, „hvatti hann
til' þess að leggja að Hitler um að
hann sendi sér skeyti, þar sem
hann leysti hann frá skuldbind-
ingurn bandalagsins." Foringinn
gerði þetta strax og mjög svo náð-
arsamlega .Rétt áður en hann lagði
af stað til Reichstag, klukkan 9:40
um morguninn, sendi hann af stað
símskeyti til vinar síns, en það
var sent símleiðis til þýzka sendi-
ráðsins í Róm til þess að spara
tíma.
58
sáu beint niður á þakið á húsi'
Kenneth Knox, húsið, sem Phil
hafði ætlað að búa í ásamt Mary-
nelle. En ég held, að hann hafi
verið hættur að minnast þess.
Hann sat á garðbekknum með
bjórglas í hendi. Page sat á dyra-
þrepinu, og kvöldsólin lék sér í
hári hennar. Hún var greinilega
komin langt á leið að fyrsta barni
þeirra, og hún var mjög falleg.
Ljósa hárið hennar hafði aldrei
verið fallegra, og í augunum var
hlýtt og seiðandi blik þeirrar konu,
sem væntir þess stórkostlegasta í
lífi sínu.
Min sat í einum garðstólanna
með krosslagða fætur og sveifl-
aði bandaskónum á tánni um leið
og hún reyndi, alvarleg i bragði,
að útskýra hamingju sína yfir því
að vera eiginkona þessa ágæta
manns — mín!
— En Min, þú vissir fyrir, að
Whit var dásamlegur maður.
— Auðvitað vissi ég það fyrir.
En mér datt ekki í hug, að ég
mundi titra af hamingju af því
einu að sjá hann setja upp gler-
augun.
Phil gat ekki varizt hlátri.
— Ég meina þetta, rauðhaus,
sagði Min áköf. Slík smáatriði hafa
ekki síður gil'di en stórviðburðir.
Hvernig Whit setur upp gleraug-
un sín — og tekur þau ofan á
kvöldin, þegar hann fer að hátta . .
— Hamingjan góða, Min, hló
Phil.
Hún hló einnig.
— En ég skil, hvað þú átt við,
sagði Phil svo. Flest okkar taka
ágæti hans eins og sjálfsögðum
hlut. Hann er svo traustvekjandi
og góður alltaf, að við munum
ekki alltaf eftir því. En Lois sá
verðleika hans í nýju ljósi.
— Það gerði hún, samsinnti Min
áköf, og hún ætlaði sér að eignast
hann.
— Það var aldrei nein alvara,
mótmælti Page.
Min og Phil horfðu undrandi á
hana. — Svo sannai-lega var henni
alvara, staðhæfði Min.
— Það er alveg áreiðanlegt,
samsinnti Phil.
— Jæja ,ef til vill, áður en
þið ákváðuð að giftast. Ég vissi,
að hann sýndi henni húsið sitt, og
— ég, hm — ég sagði einu sinni
við hana, að hún vissi vonandi, að
þú værir stúlkan hans Whit.
Phil leit snöggt til hennar, og
Min hló glaðlega. — Og skyldi hún
hafa trúað þér? sagði hún glettn-
islega.
— Heldurðu það ekki?
— Ég vildi, að þú sætir á ein-
hverju mýkra en þessu steinþrepi,
sagði Phil, og Page fl'utti sig hlýð-
in yfir í garðstól. — Heldurðu það
ekki? spurði hún Min aftur.
— Eflaust hefur hún trúað því,
sagði Min. Hitt er annað mál, að
það hefur ekki dregið úr ákvörð-
un hennar að ná í Whit, því að ef
nokkuð freistar Lois, þá væri það
að ná karlmanni frá annarri konu.
— Ó, sagði Page leið, ég skil.
— Þú ert yndisleg, sagði Min.
Phil brosti til kvennanna og
virti Page fyrir sér með blíðu í
augnaráðinu.
— Ég held nú samt ekki, að
Lois og Whit hefðu nokkru sinnii
. . byrjaði Page, en Min greipj
fram í fyrir henni.
— Nei, heyrðu nú, Ijúfan það
var minnsta kosti nógu alvarlegt,
þegar Whit bað mín í síðasta skipti
— hann hafði reyndar gert það
af og til síðustu fimm árin — en
þá setti hann mér úrslitakosti. Hf
ég neitaði bónorði hans, mundi
■hann kvænast Lois.
— Var það þess vegna, sem þú
sagðir já?
Phil hló - hátt og stórt bros
breiddist út um andlit Min. —
Sennilega játaði hún.
ÁSTIR LÆKNISINS
ELIZABETH SEIFERT
— En það hefur ekki verið neitt
glapræði, sagði Page.
—- Það hélt nú Lois samt, sagði
Min. Hún var sannfærð um, að ég
hefði gifzt Whit vegna vanabund-
innar vináttu, sem aldrei gæti þró-
azt í hjónabandinu. Og hún var
sannarlega reiðubúin að veita hon-
um huggun sína, þegar sannleik-
urinn hefði runnið upp fyrir hon-
um og líf hans væri eyðilagt. Mér
varð þetta ljóst, og ég ákvað að
verja heimili mitt.
— Með hverju? spurði Phil
stríðnislega, DDT?
— Mér datt það vissulega í hug,
en það virtist einfaldara að fá ann-
an mann — vel að merkja á laus-
um kili — til þess að bíta á agnið
hennar.
— Aðra menn, leiðrétti Page, sá
fyrsti forðaði sér í tæka tíð.
—»• Rétt er það.
— Litla, saklausa stúlkan mín,
muldraði Phil, og augu hans glömp
uðu.
— En Knox virðist ætla að bíta
á, hélt Min áfram. Það hjálpaði (
vitanlega mikið, að konan hans
skyldi deyja . . .
Page kinkaði ákaft kolli til sam-
þykkis.
— Stúlkur. stúlkur . mót-
mælti Phil.
— Stilltu þig bara, ráðlagði Min.
Við erum ekki hjarlalausar. Þú
veizt eins vel og við, að Mabel,
Knox hafði verið heilsuleysingi í
mörg, mörg ár — og það, sem
meira var, hún naut þess að vera
það. Hún var sannfærð um, að hún
mundi deyja innan skamms, og að
því er ég gat bezt séð, þá var það
það, sem hún vildi.
— Það er alveg rétt hjá þér, við-
ui-kenndi Phil. Við reyndum allt,
sem við gátum til að koma ofur-
lítilli lífslöngun inn hjá henni, en
hún virtist hafa bitið það í sig, að
deyja skyldi hún, og því varð ekki
þokað. Hefði hún haft löngun til að
lifa lengur, þá væri hún enn við
lýði.
— Einmitt það, sem ég átti við,
kjáninn þinn, sagði Min sigurreif.
Og ég tel mig bara hafa gert góð-
verk, þegar ég tók Lois til bæna og
sannfærði hana um, að við yrðum
öll að leggjast á eitt með að bæta
Ken konumissinn og reyna að
halda honum kyrrum í Berlio. Ég
benti henni á ,að þau hefðu nú
bæði svo mikinn áhuga á listum —
og svo bauð ég þeim báðum til
miðdegisverðar og beindi sífellt
orðum mínum til þeirra á þann
hátt, sem væru þau hjón. Það
hafði áreiðanlega stórkostleg á-
hrif.
— Ken hlýtur að vera um fimm-
tugt, sagði Phil, og áreiðanlega
maður til að fara sínu fram, þrátt
fyrir þrjár ákveðnar konur.
Page var ekki með í þessu, sagði
Min. En mér dettur ekki til hugar
að reyna að afneita minni hlut-
deild. Eins og þú segir, er Ken
orðinn nokkuð við aldur, en ef
Lois nær í hann, þá fær hún góð-
an eiginmann. Hann er sannkall-
aður ágætismaður. Og áform mitt
hefur ekki hreyft hið minnsta við
samvizku minni. Því að barátta
mín til þess að verja heimili
mitt, hefur sýnt mér og sannað,
hversu mjög ég elska Whit.
— Þú hefur alltaf elskað hann,
rumdi Phil.
— Það er ekki rétt, sagði Min
áköf, og mér dettur ekki í hug að
reyna að telja sjálfri mér trú um
það. Þegar við vorum nýgift, var
ég að vísu ánægð og hamingju-
söm. En nú — ég get ekki skýrt
mismuninn á nú og þá, en hann
er. Þið verðið aðeins að trúa mér.
Ég elska þennan mann með öllum
hans kostum og löstum!
— Ég skil, hvað þú átt við,
sagði Page blíðlega. Þess vegna
var það, sem ég spurði þig í gær,
hvort Whit vissi allt um barnið —
ég meina allan sannleikann.
Phil svelgdist á bjórsopanum.
— Heyrðu nú, elskan, mótmælti
hann.
— Hún er ágæt, Phil, sagði Min.
— Já, er hún það ekki? sagði
hann þurrlega.
— Eg til vill ætti ég að segja,
hversu ágæt hún er, sagði Min
íhugandi.
— Ó, nei, Min, greip Page
skyndilega fram í.
Phil leit snöggt á hana.
— Hún er aðeins hæversk, sagði
Min. Hérna er önnur bjórflaska.
Opnaðu hana, og hlustaðu svo á
mig, mikli maður. Ég ætla að
segja þér sögu.
Hann stóð á fætur, opnaði bjór-
flösku og hellti í glasið. Síðan
hallaði hann sér upp að húsveggn-
urn og horfði niður á Page og
Min. Hann var í ljósum buxum og
blárri sportskyrtu — glæsilegur,
en áhyggjufullur á svipinn.
Min hagræddi sér í stólnum,
augsýnilega ákveðin í því, að
14
TÍMINN, föstudaginn 24. janúar 1964 —