Alþýðublaðið - 24.12.1952, Síða 25

mannkostina ljóma enn skærara við
þessa mótsetning. Lát þessar
„vondu“ persónur baka höfuðpersón-
unum mátulega mikið böl til þess,
að lesandinn- verði spenntur og fái
dálítinn hjartslátt og að honum
finnist eins og stórum steini létti af
hjartanu í sér, þegar einhver góður
„skolli" kemur úr einhverjum bless-
uðum „sauðarleggnum“ og leiðir
höfuðpersónurnar farsællega í hjóna-
rúmið. — Hver kannast ekki við
þessa forskrift? Og hver hrósar ekki
súpunni, sé hún soðin eftir henni?
Þessu næst víkur Jón að því, að
Gestur Pálsson og Einar Hjörleifs-
son fyrirlíti þessa forskrift. Þeir til-
heyri báðir „hinni nýju andastefnu,
sem nú hefur loks rutt sér til rúms
á Norðurlöndum." Stefna þessi, real-
isminn, sé eigi ókunn lesendum
„Skuldar“, þar eð hún sé eina ís-
lenzka blaðið, er hafi greint frá
henni. Hún ein blaða hafi nefnt nafn
Brandesar, að heita megi, en hann
háfi vakið stefnu þessa. Kveðst hann
þó vilja lýsa nokkru nánar en hann
hafi áður gert, í hverju realisminn
sé fólginn. Er hér dálítið sýnishorn
af þeirri skilgreiningu:
„Doktor Brandes vakti aftur þá
kenningu, að þá fyrst væri skáld-
skapurinn sönnu lífi gæddur, er hann
hefði rætur í samtíð sinni, tæki til
meðferðar þau mál, er væru áhuga-
mál samtíðarinnar...... Realistinn
tekur fólkið í sögum sínum úr bað-
stofunni, af hlaðinu, af strætinu, úr
þingsalnum, úr kirkjunni, úr dag-
lega lífinu fyrir augunum á oss, og
leiðir það fram fyrir oss eins og vér
sæjum það lifandi...... Fyrst og
fremst af öllu gæta þeir þess, að
lýsa mönnunum hvorki verri né
betri en þeir eru. Það er þeirra
fyrsta atriði, að lýsingin sé sönn.
Þeir vilja halda spegli uppi fyrir
samtíð sinni og sýna henni: svona
ert þú!“
Jón segir, að „K!ær]eikslheimili“
Gests Pálssonar sé nútíðarmynd úr
sveitalífi á íslandi, og þar sé „trútt
teiknað, skarplega séð eg skáldlega
lýst.“ Gerir hann síðan nokkrar at-
hugasemdir við sumar persónulýs-
ingarnar, einkum lýsinguna á Jóni,
er hann telur ekki sjálfri sér sam-
kvæma. Því næst segir hann: ,,Þessi
frumsmíð höfundarins er .... lof-
andi vottur um, að vænta megi
JÓLAHELGIN
fleira fagurs og vandaðs sögusmíðis
frá hans hendi, ef hann vill halda
lengra í þessa stefnu, sem oss sýnist
óefað að hann ætti að gera, því að
sagnaskáldskapurinn virðist liggja
vel fyrir gáfu hans.“
Þá snýr Jón sér að hinu sögu-
skáldinu:
„Einar Hjörleifsson hefur ritað
sögu í „Verðandi“, sem hann kallar
„Upp og niður“. Það er merkileg
saga. Það er saga, sem hefur hneyksl-
að flesta landa vora, sem hafa lesið
hana. Og þetta teljum vér henni að
miklu leyti til gildis, og höfundin-
um teljum vér það hiklaust til gildis
í alla staði, að hann hefur haft áræði
til að vekja allan þann ógurlega for-
dómsflaum á móti sér, sem hann má
vísa von á eiga fyrir sögu sína. Sag-
an er að mörgu mætavel rituð, hefur
og ekki óverulega galla; en er yfir
höfuð merkilegt tímanna teikn að
skáldlegri stefnu til. En hvað sem
því líður: Það er siðferðislegt þrek-
virki af skáldinu, að hann hefur gef-
ið hana út.“
Næst víkur ritdómarinn að kvæð-
um Bertels:
„Bertel Þorleifsson hefur ort all-
mörg kvæði í „Verðandi“. Það má
finna mörg skáldleg og vel kveðin
vísuorð í kvæðum þessum, sums
staðar dásnotrar hugsanir, enda
jafnvel heil erindi vel kveðin; en
flest eru það smámunir, og ekkert af
kvæðunum er heilsteypt listaverk;
ekkert af þeim það afbragð, að með
vissu votti, hvort höfundur muni
vera sannlegt skáld eða ekki. Um
formið er honum mjög örðugt.“
Gagnrýnir Jón síðan margt í kveð-
skap Bertels og bendír á ýmsar
smekkleysur, er þar megi finna. Um
kvæðið „Barnafoss11 farast honum
svo orð, að það sé eiginlega ekki ann-
að en þjóðsagan rímuð. „Skáldlegri
þykir oss óneitanlega meðferð óvin-
ar vors, Bessastaða-Gríms, á þessu
sama efni, heldur en vinar vors,
Bertels, og það þótt Gríms kvæði sé
rómantískt, en Bertels realistískt.“
Jón .kveðst ekki hafa kosið að
minnast á innihlad „Verðandi“ í
þeirri röð, sem það sé flokkað í rit-
inu, en að því leyti haga sér „eins og
sælkeri, sem geymir sér g'ómsætasta
réttinn þar til síðast, er hann borð-
ar, svo að hann hafi ljúfffengasta
bragðið í munninum, er hann hættir.
— 25 —
Eins ætlum vér að enda á Hannesi
Hafstein.“
Dómur Jóns um Hannes Hafstein
er ákaflega lofsamlegur, Kveðst
hann aldrei með jafnmikilli gleði
hafa getið um ritverk íslenzks
skálds sem nú um það, er Hannes á
í „Verðandi“. Ekki sé það þó af því,
að hann taki Hannes fram yfir öll
hin eldri skáld þjóðarinnar, enda
dytti sér ekki í hug að bera tvítugan
æskumann saman við fullþroskuð og
viðurkennd skáld. En „það er þetta,
sem gleður oss, að Hanr.es fer þegar
í stað langt fram yfir allar þær von-
ir, sem maður hefði mátt gera sér
um byrjanda, ekki sízt byrjanda á
hans aldri. Vér sýnum engum órétt-
læti í því, þótt vér segjum, að aldrei
hafi neinn höfundur hjá oss komið
fram svo þroskaður sem hann á jafn
ungum aldri.“
Jón ræðir um orðaval Hannesar
og form, sem hvort tveggja sé á svo
háu stigi, að nálega sé dæmalaust
hjá byrjanda. Minnist hann síðan á
hvert einstakt kvæði, og lofar sér-
staklega „Skarphéðin í brennunni“,
„Gleði“, „Nei, smáfríð er hún ekki“
og ferðakvæðin, sem honum þykja
öll svo fögur, að hann segist gefast
upp við að lýsa þeim eða taka eitt
fram yfir annað. Lýkur kaflanum
um kvæði Hannesar á þessum orð-
um: „Veiti það hamingjan, að fram-
haldið megi svara til byrjunarinnar!“
Ritdómur Jóns endar á þessum
orðum:
„ „Verðandi11 er vottur nýrrar
stefnu — vottur þess, að vor upp-
rennandi skáld eru börn samtíðar
sinnar á Norðurlöndum. Það er
heldur eigi svo, að vér tökum þessa
stefnu fram yfir hina eldri. En vér
verðum að auðugri, er vér fáum
hana líka í skáldskap vorum og bók-
menntum. Vér erum eins og blómst-
urelskarinn, sem gleðst yfir að fá
nýja tegund blóma í garðinn sinn,
ekki fyrir það, að hann endilega
taki nýja blómið fram yfir þær teg-
undir, er hann á þar áður, heldur
af því, að garðurinn prýkkar við, að
auðgast af nýjum tegundum. Vér
missum ekki hið eldra, þótt það nýja
bætist við.
Og svo — það er kannske veik-
leiki — svo unnum vér alltaf því,
sem ungt er.“
Framhald á n síðu.