Tíminn - 24.07.1964, Blaðsíða 8

Steind<k Björnsson:
Á Þingvöllum
Smá athuganir á hugsunarlitl-
nm og ónákvæmum notkunum á
örnefnum.
Til skýringar tekin fáein dæmi
úr blaðafréttum nýlegum. Þaðan
er fyrirsögnin.
Flestum íslendingum, sem komn
ir eru til vits og ára, ætti að
vera nokkuð kunnugt um okkar
forn-helga þjóðþings-stað: Þing-
velli. Þeir ættu að vita hvar stað
urinn er og yfir hversu stórt
svæði hann tekur. Þetta er þeim
mun hægara að vita, þar sem
Ferðafélag íslands helgaði Þing-
völlum 3. árbók sína árið 1930
og lét henni fylg.ia — innan á
framkápunni — kort af Þingvöll
unum, Neðri og Efri, Þinginu og
svo Þingvalla-bæjarsvæðinu. Þessu
fylgir svo norðurendi Þingvalla-
vatns og loks lítil horn af hraunun
um norðvestan og suð-austan við
svæðið.
f árbók þessari eru margar
fleiri upplýsingar um Þingvelli og
nágrenni þeirra svo og um leið-
ir, vegi, til og frá Þingvöllum.
Svo virðist sem ýmsum hætti
við, — og hafi hætt við, —
að telja það, er fyrir kemur og
gera á innan takmarka Þingvalla-
sveitarinnar og nágrennis hennar,
•'iafa gerzt og eiga að gerast
Á ÞINGVÖLLUM.
Samkvæmt þessari örnefna-notk
un þarna má búast við því bráð-
lega að ef eitthvað frásagnarvert
eða fréttnæmt skeður á Heiðarbæ,
Fellsenda, Svartagili og Giá-
bakka, — en þetta eru útmarka-
bæimir í Þingvallasveitinni, —
taldir sólar-pinnis frá vatninu og
að.
Eru þæir, þessir í loftlínu frá
Þingvöllum (miðað við KASTAL
ANA á mótum Neðri- og Efri-vall
anna) um 8 km., 10% km, 5V4
km og 5% km. Þá yrði vafalaust
sagt og ritað — hugsunarlaust —
að þetta skeði á þessum tiltekna
bæ, eða við hann. Á ÞINGVÖLL-
UM.
— Athuga vel: að.
Leirurnar, sem tjaldborgirnar
voru settar á 1930 og 1944, og
nokkur mót, Skátamót o. fl., hafa
verið haldin á síðan, eru sumir
farnir að kalla: Efri-vellina, en
þær eiga ekkert skylt við þá; eru
góðan spöl norðar.) —
Þótt ég hafi aldrei dvalið á
Þingvöilum nema sem hver annar
gestur dagstund i senn (og ekki
heldur annars staðar í Þingvalla-
sveitinni), þá þóttist ég vita fyrir
víst að „SKÓGARHÓLAR" væru
engir til Á ÞINGVÖLLUM" Því
fór mér þannig „hérna um árið
þegar hundarnir fengu fárið". —
(Fyrirgefið! Eg má víst ekki nota
gömul orðatiltæki, né málshætti
slíkt munu fáir skilja nú-orðið. og
þá misskilja. — („Núorðið" er
ekki heldur víst að verði rétt skil-
ið. En ef ég setti: ,,í DAG“ með
enska hugtakinu „today", það
mundu Hklega flestir skilja —!!!)
— af því að það er ekki íslenzka.
Já. Það var hérna um árið þeg-
ar hestamenn helguðu sér fyrst
skeiðvallaraðstöðuna í Svartagils-
landi. (Mótið var háð 15. júlí 1962
og varð eitthvað. sem skeði þar í
sambandi, landskunnugt). Þá kvað
við a'ls staðar að mótið væri
,.í SKÓGARHÓLUM Á ÞINGVÖLL
UM". Eg fór því að leita eftir
hvar þessi staður væri í Þing-
vallasveitinni. Hringdi ég þá til
Símonar bónda í Vatnskoti þar
sem ég hugði hann fróðastan þá
lifandi Þingvallasveitarmanna um
örnefni^ á þessum slóðum og sér
staklega í heimalandi Þingvalla-
staðar, og bað hann að fræða mig.
Skógarhólar hestamannanna væru
í Svartagilslandi, suðvestan undir
Ármannsfelli. Nálægt þeim slóð-
um hafði áður verið smábýli, er
Múlakot hét. Eru þessir Skógar-
hólar nálægt 5 km. — eftir veg
inum — norður frá Þingvöllum.
Því ekki á Þingvöllum.
Þá sagði Símon mér líka að í
Þingvallasveitinni væri þetta sama
nafn, Skógarhólar, til á öðrum
stað: inni í Þjóðgarðsgirðingunni,
í landi Skógarkots. Væri því ekki
nóg að skilgreina nyrðri hólana
með: Skógarhólar í Þingvalla-
sveit.
Hvorugir Skógarhólarnir eru Á
ÞINGVÖLLUM. En hestamanr
Skógarhólana má staðsetja mhð
því að kalla þá: „Skógarhóla und-
ir Ármannsfelli". Að taka fram að
Ármannsfell sé: í Þingvallasveit
mun vera óþarft því ekki mun
vera til á íslandi annað ÁR-
MANNSFELL jafn þjóðkunnugt.
Nú hefur aftur verið haldið
hestamanna-mót á þessum sama
stað: Skógarhólum undir Ármanns
felli (12. júlí 1964). Og enn kling
ir sama vitleysan i meðferð ör-
nefnanna.
Ef það gæti orðið til þess að
einhverjir, — líklegast örfáir þó
: — rækju sig svo á þetta að þeir
færu að hugsa ögn lítið um hvern
ig þeir nota örnefnin, þá ætla ég
að tilgreina hér nokkur sýnishorn
úr blöðum, er fluttu fréttir í
kringum þetta síðasta Skógarhóla-
mót. Nefni ég engin nöfn eða
staði, — slíkt er algert aukaatriði
— en ég set innan tilvitnunar-
merkja það, sem ég hermi orð-
rétt:, og undirstrika'Sinirfna itrilfed
þyrroingitna.ia r; igiðms mo? ðsd ní
1. „. . . sótti hestamannamótið í
Skógarhólum á ÞiegvöIIum".
2. „. . . dvöldu margir í Skóg-
arhólum" og „. . . Allir virtust
ánægðir með dvölina á Þingvöll
um“.
3. „Hestamenn á Þingvöllum".
(Fyrirsögn).
4. „ . . . á Kappreiðum í Skóg
arhólum. (Fyrirsögn).
5. „Tvö dauðsföll á Þingvöllum
. . .“ (Fyrirsögn). „Bóndi . . .
hné niður . . . meðal annarra
áhorefnda að hestamannamót-
inu var . . . bíl ekið
vestur með — (réttara: suður með
austan-verðu) — Ármannsfelli
■ • • var kominn langleiðis niður
í Bolabás . . . gatan liggur eftir
niðurgröfnum troðning"!!!) hrökk
bílhurðin upp og stúlka út og
varð undir afturhjólum bflsins. Dó.
Þetta er talið hafa orðið á Þing-
völium.
A næsta kílómetrinum austan og
norðan við Sleðaás (en hann er
fyrir austan Bolabás) liggur vegur
inn neðst með hlíðar-rótum Ár-
manrsfells þannig að öðru hverju
eru fjallsmegin (aðallega) við veg
inn víði- og kjarri-vaxnir toppar.
se mhafa orðið að eins konar bökk
um upp frá veginum þegar veg-
urinn var heflaður (ruddur með
jarðýtu) imeðfram þeim. — Eftir
lýsingu fréttamannsins hefur
dauðaslysið á stúlkunni orðið á
þessum stöðum. En þessi staður er
um 6 km. norður frá Þingvöllum,
ef mælt er eftir veginum frá
Kastölunum milli Neðri- og Efri-
Vallanna, sem Þingvalla-nafnið er
miðað við.
Staðurinn er því enn Iengra frá
Þingvöllum heldur en Skógarhól
arnir (suð-vestan) undir Ármanns
felli. Báðir staðirnir eru langt frá
því að vera Á ÞINGVÖLLUM
Reykjavík 16. júlí 1964.
Á hverju kvöldi situr fjöldi íslenzkra karla, kvenna og barna
fyrir framan sjónvarpstæki í Reykjavík og nágrenni, enda mæl-
ir mi cnginn á móti því lengur, að sjónvarpsloftnetin skipta
þúsundum, þótt fyrir skömmu væri fari-ð með tölur þeirra eins
og hvert annað feimn'ismál Þetta áhirifamikla skemmtitæki er
orðm staðreynd hér á Iandi, þótt enginn sjónvarpsrekstur eigi
sér stað af hálfu íslendinga. En undirbúningur er hafinn að ís-
lenzku sjónvarp'i, og ekki má dragast að koma því á fót úr því
sem komið ei enda er ófæirt að láta erlenda stórþjóð, þótt vin-
samleg sé, hafa einokunaraðstöðu á þessum áhrifamikla vett-
vangi. Margir eru á móti sjónvanpi yfirle'itt, en þó eru þeir
fleiri, sem telja sjónvarpið merkilegt tæki til fróðleiks og
skemmtunar. Andstaðan við sjónvarpið hér er fyrst og fremst
tilkomin vegna þess að því er ekki stjórnað af íslenzkum mönn-
um og ekki miðað við íslenzka siði og venjur, en úr þessu verð-
ur væntanlega bætt hið fyrsta. En þótt ekkert íslenzkt sjónvarp
sé komið er vissulega orðin ástæða til að gera upp við sig,
hvernig eigi að nota þetta nýja tæki. Aðrar þjóðir hafa meiri
og lengri reynslu af sjónvarpsnotkun en við, og þaðan berast
raddir um, að sjónvarp þurfi að umgangast með varúð. Það
er einmitt þetta vamdamál, sem þýzka kvennablaðið Film und
Frau ritaði um fyrir skömmu. Við birtum úrdrátt úr þeim skrif-
um blaðs'ins nú þegar tii glöggvunar þeim fjölmörgu, sem ekki
sjónvarpi
löngu eftir að það er orðið of
seint. Vissulega er það sjald-
gæft, að börn fremji glæpi í
stíl við það, seim þau hafa
séð i sjónvarpinu, þótt þess
séu hins vegar næg hryllileg
dæmi. En flóð kúrekamyndanna
skapa börnum hættuleg for-
dæmi kraftakarla úr frumstæð
um byggðum, þar sem lög og
réttur er afgreiddum með pústr
um og skothríð. Jafnvel mein-
leysislegar sendingar eru
hættulegar, ef þeirra er notið
of lengi. Andlegt úthald barn
anna er takmarkað. Þegar nóg
er kotnið í einu, verður barnið
yfir sig áhrifagjamt og mynd-
imar þjóta í einum ruglingi
gegnum kollinn á þeim, án þess
þau skilji upp né niður í neinu.
Nýlega hefur lúterska kirkj
hafa getað beðið eftir íslenzk
í meira en níu milljón stof-
um í Vestur-Þýzkalandi em sjón
varpstæki. Þegar sent er síð-
degis og snemma kvölds sitja
milljónir barna fyrir framan
skerminn og fylgjast af andagt
með því, sem þar gerist. Mein-
laus skemmtun? Nei ekki al-
deilis!
Blaðið tekur dæmi úr stílum
barnaskólabama til að sýna,
nv.emig óhófsnotkún sjónvarps
hefur áhrif á hugsanir og hug-
myndaflug barnanna, raglar
skynsemina og dregur úr
skarpskyggni þeirra. Börnin
verða fyrir miklum áhrifum af
sjónvarpinu, en skilja samt lít-
ið í því, sem þar fer fram. Það
er hættulegt. Hin skaðlegu
áhrif á huga og tilfinningar
barnanna koma oft fyrst í Ijós,
FRÁSÖGN
SÉR FRID
Hór er frásögn konunnar, sem
kom á rlfstiórnarskrifstofur
þýzka blaðsins Frau und Film,
og skýrði frá reynslu sinni j sam
bandi viS sjónvarpið. Frásögn
konunnar varð tit þess, að blaðið
birti langa grein um áhrif sjón
■'arps á börn.
Amma mín átti þrjár dætur
iiús með garði og þjónustu-
stúlku, sem hét Fríða. Friða
sem sá um líkamlega velferð
'iarnanna, gerði ömmu kleift
nð verja tíma í að segja litlu
stúlkunum sínum sögur, syngja
við þær, leika við þær og vera
alltaf til taks fyrir þær. Auk
þess var garðurinn bæði svig
rúm og öruggur staður, þegar
onginn gat skipt sér af börn-
unum.
Móðir mín hafði það ekki
eins gott. Við höfðum þó alltaf
rúmgóða leiguíbúð í rólegu
íbúðahverfi. Meðan við börnin
vorum lítil, bjuggum við á
neðstu hæðinni, svo að auð-
veldara væri að flytja dúkku-
vagna og hjól út í góða veðrið.
Þá var enn hægt að velja sér
hverfi og ibúðarhæð. Það var
líka til nóg af hreingerninga-
konum og þvottakonum. sem
hlífðu móður minni við verstu
vinnunni. Hún hafði, að því er
mig minnir, alltaf tima fyrir
okkur.
Ég sjálf á tvö börn. Tóm-
as og Andrés, sex og fjögurra
ára gamla stráka. við búum í
mjög nýtízkulegri íbúð á sjö
undu hæð í háhvsi. Húsh.iálp.
svalir eða garð eigum við ekki.
En í staðinn eigum við sjón-
varpstæki!
Tækið var keypt fyrir tveim-
ur árum. Eg vissi þegar í upp-
hafi. að digri kassinn í horni
stofunnar var engin barnapía.
ekkert sem kom í staðinn fyrir
b
T í M I N N, föstudagu- 24. iúíí 1964.