Tíminn - 10.10.1964, Blaðsíða 9

vwm*.

*?**mmm

fsm™
f
NÚTÍMA mannír.æði- og þjóð
fræðirannsóknir hafa leitt þá
hryggilegu staðreynd í Ijós, að
meginiþorra vísindarita, sem
fjalla um „frumstæðar þjóð-
ir“ sé engan veginn treystandi,
og er þó þau rit óhemju mikil
vöxtum. Þessa ályktun er hægt
að lesa í bók, sem einn fremsti
vísindamaður Bandaríkjanna.
prófessor F. S. C. Northorp og
ritstjórinn Helen H. Living-
stone gáfu út á þessu ári. í
þeirri bók er safn greina eftir
vísindamenn og hún ber heit-
ið: Cross-Cultural Understand-
ing:: Epistemology in Anthro-
pology. Útgefandi er Harper
& Row, New York, 1964. Þar
er bent á, að vísindamenn á
öllum öldum hafi ekki komizt
hjá því (hvort sem þeir vildu
það eða ekki) að flytja þætti
eigin hugsanaferils og menn-
ingar yfir á þær „frumstæðu"
þjóðir, sem hlutverk þeirra var
að lýsa. Árangurinn hefur þvi
orðið sá, að í stað þess að skýra
að innan, á grundvelli hins
„frumstæða" lífs sjálfs. hafa
skýringarnar mótazt af fyrir-
fram ákveðnum aðstæðum,
menntun skýrendanna og öllum
þeim vélheimi, sem þeir eru
sprottnir upp úr Það sem þeir
iýsa er því fremur þeirra eigin
heimur en hinna „frumstæðu".
Þetta á við um fjölmargar vís-
indagreinar, svo að mannfræði
og þjóðfræði eru ekki einar
um sökina. Þetta á þannig líka
við um málvísindi, félagsfræði,
trúarrannsóknir, sálfræði, o. s.
frv. o. s. frv.
En það ríður á meiru en
því einu að viðurkenna al-
mennt þetta ranga mat, eink-
um nú, þegar allar „frumstæð-
ar“ menningarheildir eru' að
hverfa með ótrúlegum hrað-i.
Enginn höfunda bókarinnar t '>í'
ur skynjað fyllilega gelgju-
skeiðshugmyndaheim hinna
„frumstæðu" þjóða, þótt segja
megi, að sumir þeirra séu vel
að sér um þær lengra komnu
menningarheildir, sem þeir
lýsa í sambandi við samskipti
austurs og vesturs, en þar
munu ályktanir þeirra sérstak
lega hafa gildi. Menn verða
nefnilega að gera sér ljóst, að
munurinn á „frumstæðni" ár-
daga mannkynsins og vélamenn
ingu nútímans er geysimikill.
Þess vegna er líka boðið heim
geysimiklum rangtúlkunum. —
Vísindin, eins og reyndar allir
þættir daglegs lífs, fást við að
leysa vandamál, ráða gátur og
verða í því sambandi að leita
orsakanna, reyna að skilja upp
runann, áður en hægt er að
draga fram nothæfar ályktanir
og komast að niðurstöðu. Því
er rökrétt að segja sem svo:
„Ekkert gæti haft meiri þýð-
ingu fyrir mannkynið en rann
sóknir á uppruna mannshug-
aus og hugsanarinnar, grund-
vallarbyggingu hennar og starf
semi. Við erum háðir því sama
og hinir „frumstæðu“, höfum
alltaf verið háðii því og verð
um það svo lengi menn lifa
Eins og sá heimsfrægi sálfræð
ingur, sem nú er látinn, Jung
segir: „Heimurinn er því að-
eins til, að hann er til í huga
vorum“, og þess vegna er það
óskiljanlegt, að ekki skuli
meira vera gert til að styðja
síðustu tilraunina til að skilja
manninn. skilja undirstöðu
mannsins. ..hinn frumstæða
mann“
Dr. Franz Riklin, forseti
heimssamtaka íyrir analytiska
sálfræði og einnig forstöðumað
ur C. G. Jung-stofnunarinnar i
Yiirich, en þar flutti ég fyrir-
Á þessum auðnum heyr Eskimóinn lífsbaráttu sína — og veiðir selinn.
J
Svend Frederiksen: Fyrri hiuti
Sálarlíf Eskimóa
iestra um Esknnvp a síðasta
ári, hefur sagt í bréfi til mín,
að mjög sjaldgæft sé að sami
maðurinn hafi skilyrði til að
skilja „frumstæða“ menningu á
tvo vegu í einu, bæði að utan
og innan frá menningunni
sjálfri. Hann segir að engum
athuganda sé gerlegt að skilja
innri reynslu frumstæðra
manna, nema hinir frumstæðu
hafi fyrst breytt reynslu sinni
í það, sem athugarinn vill fá
að vita. Hvað Eskimóa og hug-
arheim þeirra snertir, þá kynnt
ist ég honum fyrst í bernsku
og þekkti ekki annað, áður en
ég lærði aðra hluti Með síð-
ari háskólamenntun og aðild
að alþjóðamerningu okkar
tíma hef ég þannig öðlazt skil-
yrði til að túlka milli þessara
tveggja menningarheiida. sem
þó eru svo ólíkar
Þetta getur skýrt, hvers
vegna bygging og hlutverk
hinna ævafornu sálarhugmynda
Eskimóa hefur ekki verið nefnd
í fræðiritum, og auðvitað skýr-
ir það líka, hvers vegna menn
hafa yfirleitt ekki skilið þessar
hugmyndir. Höfundur þessarar
ritgerðar er sá fyrsti, sem lýs-
ir þessum fyrirbrigðum.
Ýmsir fræðimenn gera sér
nú ljóst, að Eskimóar eru bein
ir arftakar frummanna. Þetta
kemur greinilegar fram í hug-
myndaheiminum en í þeirri
verklegu menningu, sem forn
leifarannsóknir draga fram. —
Ýmislegt í hinni óefnislegu
menningu bendir á uppruna
mannlegra eiginleika. Þar með
•er ekki sagt að menning ann
arra ,,frumstæðra“ þjóða ge’-’
ekki slíkt hið sama Höfundu’-
inn aðhyllist í þessu sambanrú
bá skoðun Jungs, að frummen*-
ingin hafi hafizt af sjálfii só-
en sé ekki í tengslum við á
kveðinn kynþátt eða þjóð,. ser-
■íðari menningarskeið og tune’
.nál hafi síðan runnið frá. Fnm
■'■’enning er sammannleg. Oe
bað er augsýnilegt að í hinn;
óefnislegu menningu Eskimó?
ná finna undirstöðu þætti úr
hinni upprunalegu sammenn
ingu mannkynsins. í þessu sam
bandi má segja, af ástæðum
sem ekki er ástæða til að fjalla
nánar um hér, að hin forna
óefnislega menning Eskimóa
er sú menning, sem er auðveld
ast að kanna með tilliti til hinn
ar upprunalegu óefnislegu sam
menningar alls mannkyns.
Það verður að takast fram,
að þær niðurstöður, sem höf-
undur þesarar ritgerðar hefur
komizt að, byggist á margra
ára rannsóknum meðal Eski-
móa á öllu Eskimóasvæðinu,
Alaska, Kanada og Grænlandi.
Hægt er að fullyrða, að eng-
inn annar núlifandi vísindamað
ur hafi unnið að rannsóknum á
pessum hlutum a jafnmiklum
örlagatímum, þegar hin forna
menning Eskimóa er að líða
undir lok. Einnig af þessari á-
-tæðu eru niðurstöðurnar þýð-
ingarmiklar og hefðu að öðrum
kosti ekki getað náðst.
Ég hef oft tekið eftir því,
bæði í bernsku og æsku og í
síðari rannsóknarferðum, að
hundar Eskimóa í byggðum
þorpum eða á óbyggðum svæð
um settust. niður og heilsuðu
nýju tungli me(j langdregnu
spangóli, og þessir tónleikar
gátu staðið yfir klukkutímum
saman. Áhrif þessa himinfyrir-
brigðis hljóta greinilega að
vera svo sterk á hundana, að
þau valdi þessu langdregna
Grænlenzk kona við mjaltir — kýrin er nútima fyrirbæri.
spangóli. Þegar nu „frumstæö
ir“ menn sýna tunglinu jafn-
mikinn áhuga, þá hljóta þar
að vera á ferð ævagamlar hug-
myndir um himinfyrirbrigði,
sem minnir á viðbrögð dýra.
Tungl og stjörnur eru tákn næt
urinnar eins og sólin er tákn
dagsins. Nútíma vísindi telja
að víxlspil dags og nætur, ljóss
og myrkurs hafi ákveðin áhrif
á heilbrigði manna. Það er því
ekkert undur, að lífverur liafi
frá örófi alda fundið þetta á
sér. Þegar náttúrufræðingar
telja, að víxlspil ljóss og myrk-
urs í náttúrunni hafi úrslitaá-
hrif á nútímamenn. þá hlýtur
það að hafa haft efcki minni
áhrif á líf frumstaeðra manna,
sem ekki þekktu til gervilýsing
ar rafljóssins
Þær rannsóknir, sem ég hef
gert meðal Eskirnóa á fjölmörg-
um rannsóknarferðum, leiða ó-
vggjandi í Ijós, að i þeirri
sömu, upprunalegu og ekta
Eskimóameningu eru sálna-
hugmyndirnar tvöfaldar, en
þetta hefur að mestu leyti far-
’ð fram hjá höfundum flestra
■úsindarita, og þeir hafa sem
fyrr segir ekki haft minnstu
hugmynd um gerð sálnanna og
hlutverk Nú er það svo, að
imenn eru skapaðir með tvo
handleggi, tvo fætur, tvö augu,
tvö lungu, tvö kyn, karlkyn og
kvenkyn 0. s. frv. 0. s. frv. Lff-
fræðilega erum vér sköpuð úr
andstæðum pólum, sem fylla
hvor annan. Það er á engan
hátt merkilegt, að sálarfyrir-
brigðum sé að sfnu leyti fyrir
komið á sama hátt. Þetta má
þó ekki skilja svo, að hér sé
efnishyggja lögð til grundvall-
ar, þar sem efnishliðin sé sett
hæst. en aðrar hliðar viðfangs
efnisins miðaðar við hana. Alls
ekki. Ekki aðeins vegna þess,
að frumstæðir menn eru gegn-
sýrðir trúarviðhorfum, heldur
einnig af öðrurn ástæðum eru
sjónarmið huglægrar heim-
speki lögð tii grundval’ar, enda
ætti svo að vera í öllum vísind-
um. en er það því miður oft
ekki, og kemur það í veg fyrir
að réttar lausnir fáist á vanda-
málunum. Jafnvei ekki efnis-
þætti er hægt að rannsafca að
gagni nema grundvöllurinn sé
huglæg heimspeki. því að allt
efni er sett saman úr atómum
og mólekúlurn, sem öll eiga til
veru sína að bakka reglu, hug-
mynd. Auk þess er okkur eng-
inn kostur að skiija efnið nema
með hugsun. Sá mikli árangur.
sem náttúruvísindin hafa náð.
væri óhugsandi nema með hugs
un. Það er blekking að halda.
að árangurinn sé efnishyggjunn
ar, þótt margir haldi það En
efnisleg fyrirbrigði standa í á-
kveðnu sambandi við sálræn
Hér finnast óhjákvæmilegar
Hliðstæður. sem verður að við-
i”-kenna
Þegar þess er gætt, að „frum
stæð“ trú er frumleg. uppruna
leg. er það ekfci svo undarlegt.
að hún endurspeglar svo
"reinilega undirstöðuatriði í
oálarlífi imanna og getur skýri
’indirvitundarlífið og að sínu
Jeyti einnig gerð þess og verk
an hjá nútímamönnum, þvf að
beir eru háðir þeim grunni.
sem frumstæðir menn hafa
bvggt þeim. Þetta ætti reynd
ar að liggja í augum uppi, en
Hefur raunverulega ekki hlotið
" ægan skilning. Væri svo.
mvndu ríkisstjórnir og vísinda
lofnanir hvarvetna á guð'
grænni jörð styðja þetta miklu
rastgr, nú. þegar nauðsynin «*■
vo brýn, að málið sé tekið f?:
Framhald á bls 1
1
T í M I N N , laugardaginn 10. október 1964 —
\