Vísir - 22.12.1944, Síða 11

JÖLABLAÐ VlSIS
11
við Keisaralegu óperuna í Pét-
ursborg.
I bók sinni — Minningar —,
sem hér er notuð sem aðal-
heimild, fer hann um þetta svo-
felldum orðum: „Leikárið við
Maríu-söngleikhúsið var liðið
nær lokum, og enn þá hafði eg
ekkert afrekað. Dapur í bragöi
hugsaði eg til loka þessa árang-
urslausa tímabils og var í þann
veginn að glata sjálfstrausti
'mínu. En þá bar svo við skyndi-
lega, að starfsbróðir einn —,
sannur starfsbróðir, fágætur
drengskaparmaður, bauðst til
að gefa mér tækifæri til þess
að vinna fyrsta stórsigur minn,
á síðasta dégi leikársins. Um
þessar mundir var óperan Rúss-
alka mjög oft flutt. Enda þótt
leikhússtjórnin vissi fyrir víst,
að ég hafði í Tíflis þráfaldlega
farið með hlutverk Malarans,
kom engum hinna háu embætt-
ismanna til hugar að ætla mér
það, þótt ekki væri nema aðeins
í eitt skipti. Á siðustu sýningu
ársins átti sem fyrr bassasöngv-
arinn K a r j a k i n að fara með
hlutverkið. Hinn göfugi Kar-
jakin, sem vissi upp á hár,
hversu mjög ég þráði að syngja
einu sinni Malarann, (þ. e. aðal-
bassahlutverkið í Rússalka),
gerði sér upþ lasleika á siðustu
stundu. Söngkraftar til skipt-
anna voru eigi til taks. Leik-
hússtjórnin ákvað þess vegna
nauðug viljug að láta mig fara
með hlutverkið. „Er hann fær
um það?“ Hún sagði sem svo,
að þetta væri hvort sem væri
síðasta leiksýning. „Látum
kylfu ráða kasti.“
Ég veit ekki enn, hvað var
því valdandi, að þessari síðustu
sýningu, með þriðja flokks
listamönnum, var tckið með
þvílíkri hrifningu af áheyrend-
um, að fyrir mig varð hún ó-
gleymanleg hátíðarsýning.
Lófataki og hyllikveðjum ætl-
aði aldrei að linna.
Kunnur ritdómari skrifaði
síðar, að þetta kvöld liafi al-
menningi í fyrsta skipti opin-
berazt hið undursamlega verk
Dargomyshskys, að þá fyrst
liafi tilheyrendum skilizt hinn
sorgþrungni mikilleikur Malar-
ans og orðið ljósar hinar frá-
bæru listgáfur hins unga söngv-
ara, sem flutti hlutverlc hans,
og nú sé rússnesku söngsviði ó-
liætt að fara að undirbúa flutn-
ing nýrra og stærri verka.“
„Ræður af líkum“, segir
Schaljapin enn fremur, „að eft-
ir þessa velgengni tók leikhús-
stjórnin einnig að líta mig hýr-
ara auga.“
Flestum ungum listamönnum
mundi hafa stigið til höfuðs
slíkt meðlæti. En svo var þó
ekki um Schaljapin. Þrátt fyrir
hrósið gagnrýndi hann strang-
lega mcðferð sína á Malaran-
um. I öngum sínum leitaði hann
á fund frægs leikara, og bað
liann um leiðbeiningar. Benti
leikarinn honum á að blæbrigð-
um orðanná og áherzlum væri
sumstaðar mjög áfátt. Varð
honum að nýju Ijós nauðsyn
þess að leggja enn meiri rækt
en áður við meðferð málsins og
leiklistina. Um þessar mundir
munu Rússar hafa átt einhverja
fullkomnustu leikara álfunnar.
Schaljapin tók nú að sækja leik-
húsin, þegar hann fékk því við
komið, en sótti óperuhúsin
minna en áður.
Schaljapin hefir ekki fundizt
hinn rétti jarðvegur fyrir sig
við Keisaralegu óperuna. Öræk-
ustu sannanir þess voru þær,
að hann riftaði samningum við
han'a og greiddi stórfé í sekt.
Eins og fyrr er að vikið, hafði
hann aldrei kunnað við þann
andblæ, er þarna átti heima*
Er hann átti þess kost að gjör-
ast óperusöngvari í Moskvu við
nýbyggða einkasönghöll auð-
kýfings, sem Mamonton*) hét,
tók hann því boði, þótt um-
skiptin væru áhættusöm. En
það kom brátt upp úr kafinu,
að þarna ríkti andblær, sem var
honum að öllu leyti geðfelldari.
Þarna kynntist hann mörgum
gáfuðum listamönnum, félags-
lyndum og einlægum, og röbb-
*) Mamonton ók saman auð-
æfum sínum á stórfyrirtækjum
, við járnbrautalagningar.
uðu þeir i In’óðerni sín á milli
um leyndardóma listarinnar og
voru hollráðir og samrýmdir.
Þarna sat vinnugíeði og frelsi
á valdastóli, en þrælsótti átti
þar ekki heima. Þarna sátu ekki
i öndvegi úreltar, kaldar venj-
ur, þar var gróandi, lífrænt og
listrænt starf.
Við þetta einkaleikhús Mam-
ontows í Moskvu, hefst hin
mikla frægð Schaljapins árið
1896. Fyrsta óperuhlutverkið,
sem hann flutti þar, var Me-
fistofeles í Faust Goethes með
tónlist eftir franska tónskáldið
G o u n o d.
Mefistófeles er, svo sem
kunnugt mun, hinn neikvæði
andi — myrkrahöfðingihn —,
táknræn mynd hins illa anda í
mannssálinni. Þessir eiginleikar
þykja mjög erfiðir til meðferð-
ar og eigi á færi miðlungslista-
manna að móta þá í glæsilegt
form göfugrar listar. Þessi per-
sóna í höfuðskáldverki Goethes
varð í flutningi Schaljapins,
bæði livað snerti gervi, leikbún-
ing og anda, að nýjum og vold-
ugri höfðingja í ríki sínu en
áður hafði þekkzt í þessum
sama söngleik.
Hljómplötur, sem Schaljapin
hefir sungið á lög úr söngleik
þessum, hafa oft verið leiknar
í Rikisútvarpið. Þótt margt
megi af þeim læra, ber þó eigi
að dyljast hins, að hlutverk sem
Mefistófeles í Faust hefir á sér
langt of leikrænan blæ til þess
að njóta sín til fúllnustu af
hljómplötum. Svipuðu máli
gegnir að vísu um mikinn hluta
óperutónlistar.
Schaljapin söng Mefistófeles
Scchaljapin i gerfi Mefistofeles i Faust Goethes.
opinberlega i meira en fjóra
áratugi. Mun hann vart í öðru
hlutverki hafa notið betur leik-
kunnáttu sinnar og frábærra
yfirburða. En eftirfarandi um-
mæli hans sanna, að hann hef-
ir þó ekki þótzt geta sagt hug
sinn allan: „I huga mínum
geymi ég aðra mynd af Mefistó-
feles (þ. e. a. s. aðra en þá, sem
hann hefir sýnt í leik sínum),
sem mér, þrátt fyrir alla við-
leitni, hefir eigi enn heppnazt
að móta réttilega. I samanburði
við þessa hugmynd mína er sú,
sem ég raunverulega sýni, að-
eins svipur hjá sjón.“
Mamontoíw skar eigi við negl-
ur sér fjárframlög til æðri tón-
listar og veigraði sér ekki við
að ryðja nýjar brautir. Meðal
merkra nýjunga i umbótastarfi
hans má minna á, að hann opn-
aði sönglcikhús sitt fyrstur
manna fyrir tónlist hinna yngri,
snjöllu tónskálda Rússa. En
afturhaldssamari söngleikhús
höfðu virt tónlist þeirra að vett-
ugi. I þessu sambandi má nefna
Rimsky-Korsakow og verk Mus-
sorgskys voru endurvakin.
Schaljapin tók þarna að syngja
opinberlega verk áður lítt
kunnra tónskálda Rússa og víð-
frægja þannig þessa tegund
bókmennta.
Þegar Schaljapin hafði starf-
að tvö ár við hin þroskavæn-
legustu skilyrði við söngleikhús
Mamontows, fór hann ásamt
söngliði óperunnar til Péturs-
borgar til opinbers söngs. Þótt
nokkur óheilbrigður metnaður
og rígur væri viðloðandi milli
listamanna í Moskvu og Péturs-
borg á þessum árum, var þó
list Schaljapíns í þetta skipti
tekið með fádæma hrifningu og
aðdáun bæði manna á meðal og
i ritdómum. Voru dómbærustu
menn sem stcini lostnir af undr-
un yfir hinni næstum ofur-
mannlegu vinnu, sem lá að baki
listaafrcki þessa unga manns'.
Sjálfur segist Schaljapin í
unggæðingshætti sínum liafa
haft mætur á skemmtúnum og
Imeigð til hóglifis, til þess að
sitja áhyggjulaus við drykkju-
borð með vinum sínum. En þeg-
ar til vinnunnar kom, var hann
fullur áliuga og einlægni og
beitti sér af alefli að hlutverki
sínu. Með ráðnum huga gjörði
hann Vodka, kampavín og set-
ur með vinum útlægt úr vinnu-
degi sínum og, eins og hann
kemst að orði: hið skaðvæn-
lega í rússneskum hugsunar-
hætti: „Flýtur á meðan ekki
sekkur“, og beindi athöfnum
sínum óskiptum að frjóu starfi.
„Það er auðskilið mál, að
hinn góða árangur, sem ég hafði
6