Forvitin rauð - 01.12.1976, Blaðsíða 19

Andrés Eiríksson
Atvinnulýðræði !
á undanförnum árum hefur hugmyndin um "at-
vinnulýðræði" víða skotið upp kollinum, ekki
aðeins innan verkalýðshrey*fingarinnar, heldur
einnig í röðum atvinnurekenda. Jafnt auðherrar
sem skriffinnar verkalýðsforystunnar tala fjálg-
lega um "nauðsyn þess að launþegum sé veittur
réttmætur meðákvörðunarréttur í atvinnulífinu".
.Forsvarsmenn "atvinnulýðræðisins" segja sem svo,
að framleiðslan sé samspil tveggja þátta, þ.e.
vinnu, sem komi frá verkamannum, og fjármagns,
sem "vinnuveitendur" leggi fram. Þannig sé kraf
an um "atvinnlýðræði" ésköp eðlilgg. Vitanlega
má þé ekki hréfla við eignaréttinum. Hann er
heilagri en indversk kýr. Það sem "gleymist"
í slíkum röksemdaflutningi er, að það er vinnan,
sem er uppspretta auðs-að það fjármagn, sem at-
vinnurekendur leggja í framleiðsluna hafa verka-
mennirnir skapað með starfi s£nu og kapítalistar
nir slegið eign sinni á.
Slíkt er ekki hægt að hindra í kapítalísku
samfélagi, hvorki með hjálp "atvinnulýðræðis" né
neins annars. Það verður einungis gert með því
að koma á sósíalískum framleiðsluháttum.
Sá röksemd hefur heyrst meðal þeirra, sem
telja sig berjast fyrir sósíalisma, að "atvinnu-
lýðræði" sé skref í átt að því marki. Nokkurs-
konar hálfur sósíalismi. Við skulum aðeins
staldra við og athuga hvort svo sé.
"Atvinnulýðræði" er gjarnan í formi svokallað
ra "starfsmannaráða'S þar sem stjðrnendur hafa
áheyrnar- og tillögurétt, eða "samstarfsnefnda"
með fulltrúum, bæði verkamanna og kapftalista.
Valdsvið þessara nefnda og ráða er afskaplega
takmarkað og raunverulegt vald er minna. Um er
að ræða allskyns "meðákvörðunarrétt" aða "íhlut
unarrétt" í málum, varðandi ýmsar aðstæður á
vinnustað eða annað sem skiftir yfirleitt litlu
máli. Þetta þýðir, að verkamenn geta rætt um
málin við stjðrnendur, komið með sfnar tillögur
ofrv., en æðstu völd eru eftir sem áður undan-
tekningalítið í höndum eigendanna sjálfra.
Þeir taka ekki mark á tillögum verkafðlks, nema
þeir telji sjálfa sig græða á þeim. "Atvinnu-
lýðræðið" hefur í reynd ekki orðið annað en
skrípamynd af lýðræði.
Ég ætla hér að taka eitt lýsandi dæmi um "at-
vinnulýðræði", tilraun, sem framkvæmd var á
miðjum þriðja áratugnum í Western Eleqtric
Hawthorne- verksmiðjunni í Chicago. Ég tel
elnmitt þessa tilraun sem dæmi, vegna þess að
hán leikur stórt hlutverk í sögu "atvinnulýð-
ræðisins" og átti mikinn þátt í að breyta við-
horfi kapítalistanna til þess að sýna þeim fram
á, að "lýðræði" borgar sig. Þessi tilraun,
undir stjórn félagsfræðingsins Elton Mayos,
beindist að áhrifum vinnuskilyrða, aðallega
lýsingar, á afköst verkamanna. Það kom í ljós,
að lítið sem ekkert samhengi var á milli þessara
atriða. Hinsvegar jukust afköst til muna eftir
að falast hafði verið eftir aðstoð starfsmanna
og rætt við þá um vandamál rekstrarins. Skiptir
þá engu hvernig lýsingu og öðrum aðstæðum var
háttað. f lok tilraunarinnar var komið á nákvæm
lega sömu ytri skilyrðum og höfðu verið upphaf-
lega. Samt sem áður voru afköstin 25% meiri.
Og ekki nóg með það. Sú óánægja sem ríkt hafði
meðal verkamanna í upphafi var nú horfin.
Niðurstaða Meyos var á þá lund, að kapítal-
istarnir yrðu að breyta afstöðu verkamannanna
til starfsins, þ.e. láta þá halda að þeir réðu
einhverju, hefðu einhverja ábyrgð, væru meira
en tannhjól í vél. Ef það yrði gert myndu
verkamennirnir líta jákvæðari augum á vinnuna,
afkasta meiru og jafnframt "haga sér skikkan-
lega".
Síðan þetta var hafa margar tilraunir sem
þessar verið gerðar á sviði svokallaðri stjórn-
unarfræði og niðurstaðan er alltaf sú sama.
Aukin afköst og rólegra starfsfólk.
Reynslan af "atvinnulýðræði" víða um lönd
gefur einnig sömu niðurstöðu. "Atvinnulýðræði"
er þannig tæki í höndum atvinnurekenda en ekki
verkalýðsins.
Eitt afbrigði "atvinnulýðræðisins" er það sem
nefnt hefur verið "efnahagslegt lýðræði". Með
því er átt við, að verkafólk eignist hlut í við
komandi fyrirtæki og fái þannig hlutdeild í