Morgunblaðið - 15.09.1944, Blaðsíða 9

Föstudagur 15. sept. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
FIÐLUSNILLIIMGUR
FRITZ KREISLER
ÞANN 26. APRÍL 1941
gekk Fritz Kreisler fjar-
huga út á götu eina í New
York og varð undir vöru-
flutningavagni. — Dögum
saman lá hann milli heims
og helju, því að höfuðkúp-
an hafði brotnað, og auk
þess hafði hann hlotið al-
varleg innvortis meiðsli. —
Mánuður leið, þar til lækn-
arnir töldu hann úr lífs-
hættu. Frú Kreisler beið
milli vonar og ótta við
sjúkrabeð mannsins síns,
í fyrstu mundi hann ekki
nokkurn hlut, en smám. sam
an fór hann að ráma í at-
burði úr sínu fvria lífi. —
Hvort Kreisler yrði nokk-
urn tíma fær um það að
leika aftur á fiðlu, var spurn
ing, sem allir biðu með eft-
irvæntingu eftir að yrði
svarað. Hendur hans höfðu
ekki orðið fyrir meiðslum,
en læknarnir óttuðust, að
höfuðáverkinn myndi hafa
alvarlegar afleiðingar í för
með sjer. Frú Kreisler, er
vildi sem minnst láta bera
á ótta sínum, ákvað að kom
ast að raun um, hvernig
þessu væri háttað, þótt hún
yrði að beita brögðum.
Dag nokkurn kom hún
með fiðlu til mannsins síns.
Eftir að hafa rabbað við
hann stundarkorn, segir
hún, eins og af tilviljun, að
hún sje búin að gleyma ein-
um þættinum úr fiðlukon-
sert eftir Mendelssohn, og
spyr, hvort hann vilji ekki
rifja hann upp fyrir sig.
Kreisler, sem grunaði
ekkert, tók við fiðlunni og
stillti strengina. Frúin beið
með öndina í hálsinum. Það
stóð ekki á svarinu. Hann
ljek þáttinn með sömu
vissu og töfrandi fegurð, og
hann var vanur, áður en
hann slasaðist.
Hann lærði snemma að
leika á fiðlu.
ÞÓTT KREISLER næði
undraverðri leikni þegar á
unga aldri, vgrð hann ekki
frægur maður fyrr en
seinna á lífsleiðinni. Hanru
fæddist í Vín árið 1875. — |
Fjögra ára gamall gat hann
leikið á litla fiðlu, sem
hann átti. Fyrstu tilsögn
fjekk hann hjá föður sínum,
sem var læknir í Vín.
Sex ára gamall innritað-
ist hann í söngskólann i Vín
og hefir enginn nemandi
svo ungur hafið nám við
þann skóla. Tíu ára að aldri
vann hann gullverðlaun
skólans og hjelt þá til hins
fræga söngskóla í París —
Paris Conservatoire — en
þar voru honum einnig
veitt verðlaun — Grand
Prix — fyrir yfirburði sína
í náminu.
Fjórtán ára að aldri fór
Fritz í fvrsta skifti til Ame
ríku í fylgd með píanóleik-
aranum Moriz Rosenthal.
Kreisler getur varla varist
brosi enn þann dag í dag, er
honum verður hugsað til
þessa ferðalags fyrir fimm-
tíu og fimm árum. Meðal
annars hjeldu þeir fjelagar
hljómleika í bænum Butte
EFTIR K. ANTRIM
Flestir íslendingar munu kannast við
fiðlusnillinginn Fritz Kreisler, því að eigi
ósjaldan hljóma fiðlutónar hans hjer á öldum
ljósvakans. Hjer gefst mönnum færi á því að
kynnast honum dálítið nánar. Grein þessi
birtist upphaflega í The Washington Post.
í Montana, sem þá var upp-
rennandi námubær. Kreisl-
er bjóst við því, að ,,Cha-
conne” eftir Bach, sem var
á skránni, mvndi ekki eiga
sem best við áhevrendur og
ljek í stað þess lagið „Carni
val í Vín”. Um nóttina var
drengurin’n vakinn við það
að barin voru bylmingshögg
á herbergishurðina. Þegar
hann opnaði, ruddist kúreki
inn í herbergið með litlu
dóttur sinni. Hann benti á
númerið á skránni, sem
hafði verið brevtt, og krafð
ist þess, að fá að heyra það,
eða hann skyldi fá að kom-
ast að því fullkevptu, og
fór um leið höndum um
skammbvssuna sína. Kreisl-
er ljek lagið. — Það var
leiðinlegt, sagði kúrekinn
og hvpjaði sig burt með
dóttur sína.
Ferðalagið bar sig varla
fjárhagslega, og Kreisler
sneri aftur heim til Vínar,
vonsvikinn og ákveðinn í
því, að gera ekki hljómlist-
ina að ævistarfi sínu. Hann
lagði fiðluna á hilluna um
tíu ára skeið, lagði stund á
læknisfræði og fagrar listir.
Á þessum tíma gegndi hann
herþjónustu um lögákveð-
inn tíma.
Það bljes ekki byrlega.
ÁHUGI hans á hinu gamla
hugðarefni slokknaði þó
aldrei, og hann byrjaði aft-
ur að leika, bæði í Evrópu
og Ameríku. Árin liðu, án
þess að færa honum fje eða
frægð. Hann fjekk ágætt
tækifæri, er honum var boð
ið að leika fiðlukonsert eft-
ir Beethaven með Philhar-
moniuhljómsveitinni í Lon-
don. En kvöldið, sem hljóm
leikarnir voru haldnir, varð
uppi fótur og fit í London.
Þetta var á árinu 1900, þeg-
ar Búastríðið stóð sem hæst
og frjettir bár.ust um það,
að hið fámenna breska
setulið hafði brotist út úr
umsátrinu um Mafeking. —
Daginn eftir voru blöðin
full frásagna um sigurinn
— en ekki minnst einu orði
á Kreisler.
Honum gekk álíka erfið-
lega að fá viðurkenndar
tónsmíðar sínar. Árum sam
an hafði enginn viljað gefa
þær út. Loks bauðst \it-
gefandi nokkur til þess að
kaupa öll verkin — sex að
tölu — fvrir 25 dollara
stykkið. Kreisler hafnaði
boðinu. Nokkru síðar skrif-
aði Hugo bróðir hans hon-
um, en hann var ágætur
celloleikari, að hann gæti
ekki haldið áfram náminu
sökum peningaskorts. —
í heimsstyrjöldinni fyrri að
nafn hans komst á hvers
hann varir í Bandaríkjun-
um. Þar sem hann var for-
ingi í varaliði Austurríkis-
hers, var hann kallaður í
herinn, þegar er stvrjöldin
skall á. Hann tók þátt í bar-
dögum, særðist og var levst
ur úr herþjónustunni á
fyrsta ári styrjaldarinnar.
Blöðin í Bandaríkjunum
birtu gleiðletraðar fyrir-
sagnir: „Kreisler fallinn”,
..Kreisler mun aldrei leika
framar”.
Seint á árinu 1915 aug-
|! lýsti Kreisler hljómleika í
i Carnegie Hall í New York.
i Aðgöngumiðarnir seldust
upp á skammri stundu. —
Kreisler var þá fertugur.
Hann var haltur og gekk við
staf inn á leiksviðið. Fagn-
aðarlætin voru með fádæm-
um. og hann varð að bíða í
fimmtán mínútur, áður en
hann gat byrjað. Hann hafði
verið alveg eins góður fiðlu
leikari fyrir tíu eða jafnvel
tuttugu árum. Hvernig stóð
þá á þessum gauragangi?
Fjöldinn hafði fyrst og
fremst komið til þess að sjá
Kreisler sendi honum þá og hylla stríðshetju. En á
tónsmíðarnar sex, og bað þessu eina kvöldi komst
hann að selja þær og eiga j Kreisler í flokk þeirra lista-
peningana. Eitt þessara j manna, sem fá um 3000 doll
verka er hið fræga Caprice ara fyrir hverja hljóm-
Viennois. leika.
Fritz Kreisler.
Hann barðist í heimsstyrj-
öldinni.
ÞÓTT KREISLER kæmi
hvað eftir annað fram á
sjónarsviðið í Ameríku,
tókst honum aldrei að safna
að sjer stórum hóp aðdá-
enda. Það var ekki fvrr en
Mótbyr.
HANN varð aftur að setja
fiðluna á hilluna, þegar
Bandaríkin fóru í stríðið. Á
hljómleikum, sem haldnir
voru eftir að vopnahlje var
samið, til ágóða fyrir
Rauða Krossinn, kom það
Wallace í (hungking
_ .,___,»—J
Þegar Wallace, varaforseti Bandaríkjanna var í Chunk-
ing fyrir skemstu, tók hann þátt í handknattleik með ame-
rískum liðsforingjum þar. Myndin sýnir hann að þessari íþrótt
fyrir hvað eftir annað,» að
uppgjafahermenn ruddust
inn í salinn, slökktu ljósin
og kölluðu hann Húna.
Það var enn þá nokkur
beiskja í mönnum, er hann
kom aftur fram á sviðið í
Carnigie Hall 1918. Hann
hóf leik sinn, og fiðlutón-
arnir, sem hljómuðu um
salinn, virtust vera þrungn
ir von, ást, hugrekki, sigri
eftir baráttu og friði. Þeir
virtust vilja sýna hverjum
einum viðstöddum, að lífið
getur verið fagurt og göf-
ugt. Franskur fiðluleikari,
sem ekki hafði talað við
Kreisler síðan 1914, hóf
húrrahrópin og flýtti sjer
eftir konsertinn á fund
Kreislers til þess að faðma
hann að sjer.
Kreisler er nú orðinn
Bandaríkjaþegn og hefir
ekki komið til Þýskalands
síðan Hitler tók þar við
völdum. Nazistar tóku
heimili hans skammt frá
Berlín eignanámi. — Þar
missi hann öll sín listaverk,
sem honum hafði tekist að
safna á langri ævi.
Leyndardómur Kreislers.
LEYNDARDÓMURINN
við leik Kreislers er sá, að
það er eitthvað persónulegt
við hann. Hann virðist með
leik sínum eiga mjög auð-
velt með að komast í náið
samband við áheyrendurna
og það þótt um æðri músík
sje að ræða. Kona nokkur
lýsti áhrifunum, er hún
varð fyrir með þessun^. orð-
um: „Mjer finnst hann
leika fyrir mig einaA^
Starfsbræður hans öf-
unda hann af því, hve lítið
hann þarf að æfa sig. Rach-
manihoff, sem æfði sig tím-
unum saman á hverjum
degi, sagði eitt sinn: „Kreisl-
er þarf ekki að æfa sig, hann ■
heldur svo marga konserta"
Kreisler segist beita sjer
til hins ýtrasta, þegar hann
æfir sig, og að sjer hæfi ein
klukkustund á dag til æf-
ina. Hann getur æft hvar
sem er og án fiðlu, með því
að lesa músíkina eða leika
hana í huganum. Á þennan
hátt hefir hann oftar en einu
sinni lært tónverk í járn-
brautarvagni og leikið það
á konsert á eftir í fvrsta
skiftið. Hann leikur næstum
því eins vel á piano og á
fiðlu, ennfremur cello og
guitar. Honum er flest til
lista lagt á þessu sviði, alt
nema að syngja. Þegar
hann ber því við, er
það til mesíu leiðina fvrir
frú Kreisler. Hann hefði
sjálfsagt getað orðið frægur
stærðfræðingur, því hann
l er einn af þeim fáu, er geta
útlistað kenningar Einstein.
Danskur kapteinn fellur
í Finnlandi.
Danskur kapteinn, Einar
Arnold Detlevsen, fjell í bar-
dögum í Finnlandi 29. júlí s. 1.
Hann var einn þeirra fáu
dönsku liðsforingja, sem enn
börðust með Finnum. — (Skv.
danska útvarpinu hjer).