Morgunblaðið - 13.01.1952, Side 6

í B
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 13. des. 1952.
inningarorð um Loft Guðmundsson' Ijósm.
f. 18. ág. 1892
d. 4. jan. 1952
MENN eru fljótir að kynnast á
niæðrdm spaðbita og bjúgu eins
og það væri blómvöndur úr ilm-
andi rósum. Kornungur setti
fermingaraldri. Það var svo fyrir hann upp sína eigin kjötverzlun
rúmum fjörutíu árum og er svo í félagi við einn jafnaldra sinn
víst enn. Það var sérstaklega 1 og sat uppi fram á nætur við það
auðvelt í þá daga í Reykjavík, I að semja lög eða skrifa reikn-
þegar bærinn var eins og stórt inga, því að í þá daga var flest-
sveitaþorp og íbúarnir flestir
bændafólk, jafnvel þeir inn-
fæddu, að undanskildum örfáum
dönskum kaupmannafjölskyld-
um. Þær voru víst flestar józkar
og því líka sveitafólk af góðu
tagi. Svo var líka hann síra Frið-
rik, sem þekkti alla drengi og
allir drengir fiittust hjá, að und-
anteknum örfáum, sem áttu að
feðrum þröngsýna og snobbaða
Brandesarsinna. Þegar „rauð-
hærði strákurinn hjá honum
Guðmundi Björnssyni“ bættist í
þennan hóp, var Loftur einn af
þeim allra fyrstu, sem hann
kynntist utan skólans. Það var
líka alltaf auðvelt að komast í
kynni við Loft, þennan æringja,
sem kunni alls konar töfrabrögð
og hafði tungu og tönn úr hverj
um manni, en beitti þeirri aðdá
anlegu gáfu sinni alltaf án
græsku og illkvittni, svo að þeir
gátu jafnvel hlegið með, sem fyr
ir eftirhermum hans urðu, jafn-
vel í þá daga, þegar það var
ekki orðið fínt að vera sýndur í
spéspegli. Loftur var alla daga
yfirlætislaus maður, en þó var
hann einna mest áberandi í hverj
um hópi, því að hann var fáséð
og einstakt afbrigði af fornri rót
og innæxluðum stofni úr einni
norrænustu sveitinni á íslandi,
Kjósinni, en þó suðrænn í eðli
sínu, náttúrubarn án vamma og
undirhyggju, listamaður að inn-
ráeti og hátterni, hvítur fyrir
hærum innan þrítugs, en þó sak-
laust barn fram að sextugu,
jafnvel í göllum sínum. Hann
ólst upp sem eftirlætisbarn hjá
foreldrum sínum, yngstur af stór-
um systkinahópi, þangað til ör-
verpið, Fríða systir hans, fædd-
ist, fullum áratug síðar en hann.
Eðli hans var því aldrei bælt né
brotið og ýmsir eiginleikar for-
eldra hans, sem önnur öld og
önnur lífsskilyrði höfðu sveigt
og mótað, nutu sín hjá honum í
náttúrlegri mynd. Faðir hans var
í æsku glæsimenni, svo að orð
var á gert, dvergur að hagleik í
liöndunum, mjög söngvinn og vel
skáldmæltur, æringi og mesta
hermikráka í hópi vina, en inn-
hverfur og allra manna stilltast-
ur og dulastur meðal ókunnugra.
Móðir hans var manni sínum að
flestu ólík nema dugnaði, hverfð
út á við og aðsópsmikil, örlát, svo
að nærri stappaði fyrirhyggju-
leysi, einörð og örgeðja, heit í
skapi og hvatyrt, en þó hugljúfi
allra sökum mannúðar sinnar og
mannkosta augljósra. Það var
líka gæfa Lofts að eiga sér eldri
bróður, sem var ættarlaukur í
þess orðs beztu merkingu, Gísla
gerlafræðing, sem aldrei gekk á
skóla hérlendis, en var lærðastur
allra íslendinga í fræðigrein sinni
eftir verklegt nám í Danmörku
og í Austurríki, á Kochsstofnun-
inni í Berlín og Pasteursstofnun-
inni í Frakklandi, frumherji með-
al íslenzkra iðjuhölda, allra
manna framsýnastur í öllu, sem
laut að atvinnuvegum, en sást
ekki fyrir, þegar liðsinna þurfti
nauðleitarmönnum, og var það
augljós móðurarfur. Þetta göfug-
menni, sem allir elskuðu og virtu,
og þó þeir mest, sem þekktu hann
bezt, dó fertugur úr þeim sjúk-
dómi, sem síðar reið að fullu
Lofti bróður hans sextugum.
Loftur hafði minna að segja af
elzta bróður sínum, Guðmundi
skipstjóra, sem hann liktist að
ýmsu leyti, en einnig dó langt
um aldur fram.
. Loftur heitinn var settur í at-
vinnu kornúngur,- eins og tíðk-
aðist í þá daga, fór í búð til
Tómasai’ Jónssonar kjötkaup-
fhanns neðst á Laugáveginum og‘
vár fyrirmyndar afgreiðslumað-
ur, hjólliðúgur, glettinn og gam-
ansamur. Hann kunni þá list að
gfhénda aðsjólum og úrillum hús-
alit skrifað í reikning í verzl-
unum og treyst á skilvísi kaup-
endanna. Ekki staðfestist hann til
lengdar við kjötverzlunina, sem
aldrei mun hana átt verulega vel
við smekk hans, heldur lét hann
hlut sinn í henni af höndum við
félaga sinn og tók við gosdrykkja
verksmiðjunni Sanitas af Gísla
bróður sínum og rak hana um
hríð af dugnaði, eins og annað
sem hann fékkst við. Það var
aldrei í eðli hans að sigla með
löndum fram, frekar en annarra
listamanna, enda kollsigldi hann
sig á verksmiðjurekstrinum
keypti í einu sykurbirgðir til
langs tíma og tapaði á því stór
fé, þegar verðfallið dundi á eftir
heimsstyrjöldina fyrri, og varð
því að selja verksmiðjuna. Þá
stóð hann uppi atvinnulaus
krepputímum og tók það til
bragðs að fara að taka Ijósmynd-
ir í atvinnuskyni. Það hafði hann
fengizt áður við sér til gamans,
en aldrei stundað að iðnnámi
Þó fór svo brátt, að þessi utan
veltumaður í iðninni varð þekkt
asti og mest sótti ljósmyndari
Jandsins og olli því tvennt, lista
mannsauga hans ásamt smekk-
vísi og lipurð hans ásamt léttu
gamni, sem einkum gerði honum
mögulegt að komast í sálarleg
tengsli við börn, enda var þessi
silfurhærði öðlingur alltaf sjálf
ur barn í aðra röndina. Hagur
hans batnaði stórum og efalaust
hefði hann getað orðið mjög vel
stæður maður, ef hann hefði
kunnað að fara með fé, sem kall
að er, en hann leit alltaf á pen-
ingana sem leikfang eða tæki til
þess að afla sér leikfanga, því
að hann óx aldrei upp úr því að
leika sér, annað hvort við lax-
veiði, mótorhjól og bíla, dýr
hljóðfæri eða allra nýjustu og
fullkomnustu ljósmyndatæki, sem
völ var á. Hann náði miklum
frama í listiðn sinni, varð kon
unglegur sænskur hirðljósmynd-
ari eftir að hafa myndað krón-
prins Svía 1930, og var síðar
boðinn til Bandaríkjanna af hin-
um heimsfrægu Kodak-filmu-
verksmiðjum og ferðaðist þá
fram og aftur um Norður-Ame-
ríku.
Loftur heitinn var á réttri
hillu sem ljósmyndari, þótt hann
hefði vafalaust getað orðið snill-
ingur sem tónasmiður eða list-
málari, ef hann hefði fengið til
þess nægan undirbúning. Hann
fylgdist vel með á þeim listavegí,
sem aðstæður og örlög leiddu
hann inn á, varð einn fyrstur
manna til að taka kvikmyndir
hér á landi, byrjaði vist á því
á Alþingishátíðinni 1930, og fékk
fyrir því afar mikinn áhuga, svo
að hann réðst í það að gera kvik-
myndir og varði til þess mikl-
um tíma og fé, fyrst í íslands-
mynd sína og síðar í tvær kvik-
myndir, skáldlegs og sögulegs
efnis. Við þá síðari vann hann
allt síðastliðið sumar, veðsetti til
þess allar eigur sínar og vann
að henni svo að segja dag og nótt
meðan heilsa og kraftar entust
og langt fram yfir það. Að henni
lokinni lagðist hann sína hinztu
legu, þá leiddur lengra fram en
mannlegur máttur gat náð til
hjálpar. Síðasta ferð hans mup
hafa verið heim til átthaga sinna
í haust, er hann vígði nýja orgel-
ið í Reynivallakirkju, gefið af
honum, systkinum hans og frænd
um til minningar um föður hans,
sem var fyrsti organisti þar og
hafði sjálfur smíðað sér orgelið.
Hið nýja orgel'vígði Loftur heit-
inn með því að léika af list, þptt
markaður væri þá' orðinn feigð-
armarki, lag sitt Ave Maria, er
hann hafði samið, þegar Hákon
sónur hans vígðist tii prests í
þjónustu heilagrar kirkju.
lands um alllangt árabil. Þá er var honum um að vekja gleði og
kunnugt um brautryðjandastarf ánægju með sinni léttu lund og
hans í íslenzkri kvikmyndagerð,
sem hann brauzt í við mikla erf-
iðleika og vöntun á fjármagni.
En öllu þessu sigraðist hann á.
margs konar gamanyrðum. Ætíð
fór maður frá Lofti léttari í
spori. Hann kunni alls konar
gamansögur og ýmsar listir að
Loítur Guðmundsson.
færi, því að hvorki skorti hann
Að vísu með aðstoð góðra leikara leilta og sjónhverfingar, búktal
og annarra, sem aðstoðuðu hann. o. fl. Með öllu þessu, ásamt sinni
Mun ég víkja að því síðar. Ým- ^ léttu lund, gat hann vakið ósegj-
islegt fieira mætti benda á, sem anlega gleði og hlátur þeirra, sem
hann lagði gjörfa hönd á, og I með honum voru. Hér sannaðist:
mun ég einnig koma að því aftur j ,,Ef Loftur getur það ekki, þá
i þessum minningar og kveðju- hver?“ Hann var sannkallaður
orðum. J iistamaður, bæði í orði og verki.
Loftur var fæddur að Hvamms Hann var góður organleikari,
vík í Kjós, 18. ág. 1892. Voru 1 enda gerði hann allmikið að því
íoreldrar hans, þau mætu hjón, á sínum yngri árum að leika'a
Jokabína Jakobsdóttir frá Valda- orgel. En minna hin síðari árín,
stöðum, og Guðmundur Guð- vegna annríkis og munu KFUM-
mundsson frá Hvítanesi í sömu og K-félagar muna Loft, er hann
sveit. Var Guðmundur fyrsti org- j sat við orgelið og spilaði hjá þeim
anleikari við Reynivallakirkju, ' á samkomum um alllangt skeið,
Q£ er mér sagt, að hann hafi | því að þar var hann tíður gestur
smíðað sér orgel til þess að spila ' á sínum yngri árum. Mun hann
á í heimahúsum. Er ekki ólík- | hafa verið stofnandi knattspyrnu
næmt hljómskyn né fimleik !legt að Þaðan hafi Loftur erft j félagsins „Valur“ og lék með því
finera Hann stundaði um tima hagleik sinn og tónlistargáfu. Að. að minnsta kosti í nokkur ár.
hvorutveggja bjó hann yfir í all- Þctti hann allsnjall linattspyrnu-
ríkum mæli, þótt lítt legði hann maður, eldfljótur og liðugur. Sér-
orgelnám í Kaupmannahöfn sem
ungur maður og hélt nokkra
hljómleika í dómkirkjunni eftir
heimkomuna, auk þess sem hann
fékkst við tónsmíðar og samdi
nokkur tónlagahefti, svo sem
Freyjuspor og Ljúflinga. Einnig
dundaði hann á þeim dögum
nokkuð við málaralist.
Loftur heitinn var yfirleitt
gæfumaður í einkalífi sinu, enda
vildi hann öllum mönnum vel.
Hann ólst upp í göfugri og góðri
fjölskyldu, átti frá æsku stóran
hóp vina, eignaðist ágæta konu,
Stefaníu Grímsdóttur, og með
henni fjögur hugljúf börn. Hann
missti þá konu að vísu á svip
legan hátt, en síðari kona hans,
Guðríður Sveinsdóttir frá Fossi á
Síðu, studdi hann vel og drengi-
lega í þeirri þolraun, sem hann
varð að ganga í gegnum við burt
för sína af þessum heimi.
Minning hans látins er Ijúf
þeim, sem hann þekktu, og ber
þar mér vitanlega engan slíugga
á. Get ég þó um það dæmt af
allmiklum kunnugleika, því að
við kynntumst kornungir, bjugg-
um saman á þeim tima, þegar
dró til mágsemdar með okkur,
og umgengumst æ síðan. Ekki
man ég til, að Loftur stofnaði
nokkru sinni til missættis við sig
eða með öðrum, en gleði og
græskulaust gaman var í för með
honum, hvar sem leið hans lá.
Friður fylgdi honum lífs. Friður
sé með honum látnum.
P. V. G. Kolka.
rækt við tónlistargáfur sínar. — j staklega var honum létt um að
Einnig kom þetta líka allmjög skjótast framhjá keppinautum
„Vér sjáum hvar sumar rennur
með stól yfir dauðans haf,
og lyftir í eilífan aldingarð
því öllu, sem drottinn gaf.
En andinn vitjar vor aftur
og ylur að hjartanu snýr,
iá sjáum við gegnum svalandi tár,
hve sorgin er fögur og dýr.“
VIÐ lestur dánartilk. í dagblöð-
unum má daglega sjá sagt frá
andláti þessa eða hins manns.
Mörg af þeim nöfnum kannast
maður lítið eða ekki við. En svo
eru aftur á móti önnur, sem flest-
ir landsmenn þekkja. Og svo var
það þegar andlátsfregn Lofts
Guðmundssonar ljósmyndara
barst út 4. þ. m.
Að vísu vissu þeir, sem kunn-
ugastir voru, að þeirrar fregnar
gat verið von þann og þann dag-
inn um alllangt slceið, því heilsu
hans hafði hrakað hinar siðustu
vilíur. Enda þótt við þessu hafi
verið búizt af þeim, sem fylgd-
ust bezt með heilsu hans, verður
söknuðurinn sár eftir slíkan
mann, hjá þeim, sem næst hoii-
um stóðu, er andlátsfregnin barst
fram í móðurætt hans. Um skeið
samdi Loftur töluvert af lögum,
sem fengu góða dóma hjá þeim,
■ sem báru gott skyn á þá hluti.
Jakobína móðir Lofts, var svo
'góð og gjafmild kona, að slíka
hef ég enga þekkt. Þó að aldrei
væri af miklu að miðla, því að
lengst af voru þau hjón fátælc.
Hefur þessi eiginleiki fylgt börn-
um þeirra trúlega. Og sannast
þar máltækið ,,Að sjaldan fellur
eplið langt frá eikinni." Væri
freistandi að segja þar um nokk-
uð fleira, en þar sem ég veit að
slíks muni ekki óskað, skal því
sleppt að þessu sinni.
Loftur var góður og greiðvik-
inn, og sást lítt fyrir um eigin
hag. Drenglyndi hans var svo
mikið, að hann gat ei grunað
neinn um græsku, og eitt sinn
fékk hann á því að kenna. Var
það í sambandi við verksmiðju-
rekstur, sem hann rak og stjórn-
aði. Hafði hann lánað einstöku.y
mönnum of mikið, og þeir hættu
að standa í skilum. Afleiðingin
varð sú, að fyrirtækið var gert
upp og tekið til skipta og allt
skrifað upp. Síðast lagði hann
pennastöngina á borðið. Hitt var
allt til tínt. Sá, sem stjórnaði
uppskriftinni féll í stafi við slík-
an heiðarleik. En þannig var
Loftur. Og ekki aðeins í þetta
sinn, heldur æfinlega. Þetta gerð-
ist rétt fyrir jólin fyrir allmörg-
um árum og var þá ekkert til
að gleðja með konu og börn
þeirra hjóna. Kom þá til hans
maður með litla fjárhæð, sem
Loftur varði til þess að gleðja
með konu og börn sín. En hann
sjálfur. Það skipti engu máli í
þessu sambandi. Þennan litla
greiða sagðist hann aldrei geta
launað. Mér er vel kunnugt um,
að það hafði hann geit, og það
margfait. Fyrr var hann ekki
ánægður. Þetta var hans aðalJ.
Um alllangt árabil, var aðal-
starf Lofts ljósmyndagerðin, enda
munu vera til myndir Lofts svo
. tugþúsundum sldptir. Sérstaka
ánægju hef ég haft af barna-
myndum frá honum. Þó eru þau
hundruð foreldra, sem myndir
eiga eftir Loft af börnum sínum,
dómbærastir um þetta. Honum
var einkar lagið að ná góðum og
íallegum barnamyndum, þegar
hann var búinn að koma börn-
unum í gott skap. Kom fram il-
ríkt bros og hlýleiki, sem með
börnunum býr, þegar vel liggur
sinum. Alls staðar skipaði hann
rúm sitt vel, hvar í fylkingu, sem
liann stóð.
Þó að Loftur væri ekki meira
en 4—5 ára þegar hann fluttist
með foreldrum sínum til Reykja-
víkur, tók hann miklu ástfóstri
við fæðingarsveit sína, og kaus
hann helzt að eyða þar frístund-
um sínum, þegar þess var kostur.
Fór hann ekkert dult með þáð.
Ræktarsemi við sveit sína sýndi
hann í verki, eins og ég mun að
vilíja síðar.
Ekki fór Loftur varhluta af
erfiðleikum og andstreymi á ýms- '
an hátt. En öllu því tók hann
með hinni mestu ró og stillingu.
Auk þess að missa foreldra sína,
missti hann tvo bræður sína á
bezta aldrit Voru þeir sérstaklega
efnilegir, Guðmundur skipstjóri
og Gísli gerJafræðingur. Miklar
vonir voru tengdar við þá. En
stærsta áfallið var fyrir Loft, er
hann missti fyrri konu sína Stef-
aníu Grímsdóttur, með mjög
sviplegum hætti. Bein festist í
háJsi hennar, er hún var að_
borða, og andaðist hún af því
eftir fá dægur. Attu þau fjögur
börn. Þau eru: Hákon, prestur.
Anna Sigríður, gift Ásgeiri Kára
Guðjónssyni, sem nú er forstöður
maður myndastofu Lofts. Fríða
Björg og Gísli leturgrafari, sem
á danska konu, Nínu Harisen.
Síðari kona Lofts er Guðríður
Sveinsdóttir frá Fossi í Mýrdal.
Þeim varð ekki barna auðið. Átti
Guðríður eina dóttur, og mun
Loftur hafa reynzt henni sem
sínum, eigin. börnum.
Áður en ég lýk við þessi minn-
ingar og kveðjuorð, vildi ég lítil-
lega minnast á áræði og dugnað
Lofts í sambandi við kvikmynda-
töku hans. Má með sanni segja,
að þar hafi hann leyst af héndi
allmikið þrekvirki. Slíkar mynda-
tökur kosta ótrúlega mikið fé og
mikla vinnu og áræði. En hann
gerði meira en að taka þessar
myndir, þar sem hann lagði til
efnið sjálfur í þessar tvær síð-
ustu myndir, sem hann tók. Jafn-
vel þó að eitthvað hafi mátt að
þessum myndum finna frá tækni-
legu sjónarmiði, þá leika þetta
ekki allir eftir. Og má því með
réttu kallast þrekvirki.
Ég hef átt þess kost að fylgjast
nokkuð með, þegar Loftur tók
kvikmyndir sínar. Eftir það varð
mér ljóst, hve mikið starf Loftur
lfcysti af hendi, hve mikið fé og
á þeim. Oft komu börnin til Lofts mar6s konar erfiði slíkt hefur í
„--------- hrædd og grátandi. En þetta
út. Því að vinahópurinn var orð- J breyttist fljótt. Áður en varði var
inn stór. „Mér er því tregt tungu
að hræra“ er ég sest niður til þess
að minnast.míns einla.'ga frænda
og vinár 'ýtp ýangt Ws-
ins hretum fýltur flest ’í álcjolin
og frænda og vina myrlcvást kær-
leikssélini" 1 ' '
Loftur var löngu' landskunnur
niaður, og bar margt fiJ. Býst ég
við að hann hafí verið með
hræðslan horfin og tárin þornuð
og í stað þess lcomið blítt bros.
Loftur hafði jafnan nóg að sýna
þessum litlu gestum sínum. Þá
var það, sem honum - tókst svo
snilldarlega með myndtökuna.
— Og áður en varði vay þet.ta
,,hræðilega“ búið.
En. það voru fleiri ■ en börnin,
sem áttu erfitt með að verjast
Loftur lék á ýmiss konar hljóð- fremstu ljósmyndurum þessa,. brosi í návist Lofts, því pyo létt
för með sér. Síðustu kvikmynd
sína, „Niðursetningurinn“, tók
hann að mestu leyti á tveim vik-
um. Að vísu með aðstoð ágætra
leikara, konu sinnar og heima-
fólksins, þar sem myndin var
tekim Mér er það vel kunnugt,
að allt þetta fólk lagðj sig .rnjög
fram um, að þetta gæti tekizt
sem bézt. Og vissi ég að Loftur
var öllu þessu fólki mjög þakk-
látur fyrir þess skerf; Og nú þeg-
Framh. á bls. 11. ,