Morgunblaðið - 04.01.1955, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 4. janúar 1955
ÁRAMÓTARÆÐA FORSETA ÍSLANDS
Góðir íslendingar!
VIÐ hjónin óskum yður öllum,
hverjum fyrir sig og þjóðinni í
heild gleðilegs nýjárs og þökkum
gamla árið. Okkur hefir verið
það til mikillar ánægju að margir
hafa heimsótt okkur hér á Bessa-
stöðum á hinu liðna ári af öllum
stéttum þjóðfélagsins. Þó vil
ég sérstaklega þakka öllum þeim,
sem komu, sendu mér skeyti,
kvæði og gjafir á sextugsafmæli
nnínu síðastliðið vor. Það var
mciri mannfjöldi en ég gat búist
við eða get náð til. Oss er öllum
svo farið, að fátt gleður meir en
góður hugur og góðar óskir. Vel-
vild og samúð styrkir og hressir.
Maður er manns gaman Hafið
þér öll innilega þökk.
A síðastliðnu ári höfum við
einnig haft tækifæri til að ferð-
ast meir og víðar en áður, og vil
ég þá fyrst minnast á Norður-
landaförina. Hinn fyrsti forseti
Islands, Sveinn Björnsson, taldi
það skyldu að opinber heimsókn
væri gerð af hálfu hins nýstofn-
aða íslenzka lýðveldis til Norður-
landa þótt honum, sakir van
heilsu, auðnaðist ekki að koma
því í framkvæmd. Ég var sömu
skoðunar, og hafi nokkuð vantað
á um fulla sannfæring um nauð-
syn þessarar farar, þá var það
horfið í ferðalok. Almenningi er
kunnugt um þessa för, og veit að
slíkar ferðir eru alþjóða venja,
og engum er nauðsynlegra en ný-
stofnuðu ríki, að bregða ekki þar
af. Vér íslendingar höfum skilið
við Dani samkvæmt samningi og
fellt niður hið sameiginlega kon-
ungdæmi. Ég tel því vel farið, að
það bjargaðist fyrir tíu ára af-
mæli lýðveldisins, að þjóðirnar
tókust í hendur, bróðurlega og
af heilum hug. Sama er að segja
um viðtökurnar i Svíþjóð og
Pinnlandi; vér íslendingar getum
fagnað þeim með stolti ungs
manns, sem er nýorðinn myndug
ur. Aldrei hefir meira verið ritað
í blöð um hið nýja ísland og hið
forna, atvinnulíf, bókmenntir og
þjóðmenning, flest af nákvæmri
þekking og allt af mikilli velvild.
Þjóðirnar tóku þátt í þessum
fagnaðarfundi og börnin teikn-
uðu islerfzka fána i skólunum og
veifuðu þeim, glöð og brosandi.
Það féll í hlut okkar hjónanna,
að vera fulltrúar fslands. En
vissulega giltu móttökurnar ekki
okkur persónuiega. Þær voru
ávarp og kveðja til hinnar ís-
lenzku þjóðar og árnaðaróskir til
hins unga lýðveldis. Þjóðirnar
eru einstaklingar hver gagnvart
annari, og grasið má ekki gróa í
götunni. Ungt og fámennt lýð-
S veldi á að gera sér far um, að
knýta fastar vináttuböndin í all-
ar áttir.
Þetta var skylduför, eins og ég
sagði, en þar fyrir sannarlega
ekki óljúf. Skylda og áhugi falla
oft saman, og því oftar því betur.
En ef ég á um að velja, þá ferð-
i ast ég nú orðið heldur innan
lands en utan. Það ber margt til,
sem oflangt yrði upp að telja.
, Meðal annars á ég enn ófarið um
nokkur héruð, þó víðast hafi ég
komið einhverntíma. Það er og
ákvörðun okkar, að heimsækja
;öll lögsagnarumdæmi á þessu
í kjörtímabili, sem er yfir að ráða,
þó viðkomustaðir verði færri en
skyldi. í sumar sem leið gafst
okkur tími til að fara um mest-
allan Norðlendinga- og Austfirð-
ingafjórðung. Þessar ferðir voru
okkur til óblandinnar ánægju. Og
það er furða hve mikið vinnst
ih.öð stuttri viðdvöl og skjótri
yfirferð, þegar hægt er að byggja
á gömlum kynnum, víða hvar.
Náttúran, byggðin, fólkið, at-
vinnulífið og afkoman blasir
alstaðar við og heildarsvipurinn
verður furðu skýr í endurminn-
ingunni. Ég nota þetta tækifæri
til að flytja þessum héruðum og
ibúum þeirra innilegar þakkir
fyrir ógleymanlega daga.
Náttúra vovs lands er býsna
Forseti íslands hr. Ásgeir Ásgeirsson.
sérstæð, barnið og unglingurinn
lítur á hana sem sjálfsagðan hlut
eins og móður og föður, mat og
drykk. En hún síast inn í sál-
ina, og hugurinn kemur til að
bera „síns heimlands mót“. En
sá sem fer um önnur héruð og
lönd eða eldist, honum opnast
sýn þegar hann kemur aftur á
fornar slóðir. Ég hefi komið í
þau lönd, þar sem mér finnst allt
áþekkt, þó farið sé langar leiðir.
Og hvaða erindi er það þá, að
flytja sig úr stað? Máske hrað-
inn og hreyfingin, sem alltaf er
nokkuð — og svo auðvitað að
hitta ný.tt fólk. En hér á íslandi
skiftir um svip á skammri leið
og formin og litirnir taka á sig
allar myndir og blæbrigði. Loftið
er svo tært og svalt — einkum
eftir stórrigningu. Og alltaf er
gott að anda því að sér. Loftið
er ein sú guðsgáfa, sem allir eiga
jafnt og ekkert kostar, og því
stundum lítils metið. En það hefi
ég fundið við að koma frá heitu
landi og röku um þrjú þúsund
mílna veg á sautján tímum, að
slagveðursrigning á íslenzkum
flugvelli, var hreinasti lifsgjafi
og guðsblessun. Þetta loftslag er
heilnæmt fyrir alla menningu,
hugsaði ég. Og þó veit maður það
ekki fyr en maður hefir reynt
annað. Og svo er þetta loft svo
blátært fyrir augað, og sólin og
skýin, ljósið og skuggarnir gefa
hinu stórbrotna landslagi ótrú-
lega tilbrevting. Skáldin og mál-
ararnir hafa fangað sumt, og verk
þeirra veita oss mikla nautn í
skammdegi innan fjögra veggja.
Þeir auka oss skilning en gera þó
ekki betur en skaparinn. Vér eig-
um ekki að bera listaverk saman
við 1 j ósmyndina, sem missir mar gs,
heldur við náttúruna, og þá verð-
ur flestra hlutur smár. Margra
heiður vex að vísu af því, en
sumra verður skömm að meiri.
Ég segi ekki meir um náttúru ís-
lands að þessu sinni og vísa til
skálda og listamanna, en gott
þótti mér í sumar að sjá aftur
Herðubreið frá Möðrudal, inn yf-
ir öræfi og suður á Vatnajökul,
og Hallormsstaðaskóg inn á Snæ-
fell yfir blómlega sveit. Þessa
naut ég með rentu frá unglings-
árunum. Ég er þakklátur f.yrir
það, að ég komst þá langt og víða
um landið í atvinnuleit, en í þá
daga var það bara velstætt fólk
hér í Reykjavík, sem á sumrum
fór austur fyrir heiðar, og þótti
gott fyrir almenning, að fá einn
útreiðatúr upp í Mosfellssveit eða
gangandi í berjamó upp í ftskju-
hlíð. En guði sé lof, hve margt
hefur breytzt. Fyrir flestum var
?á Hallormsstaðaskógur, Ás-
byrgi, Gullfoss og Geysir bara
til í kvæðum, að ég nú ekki nefni
hinar breiðu byggðir og afdali,
en nú þjóta bílar eftir öllum veg-
um, sem teygja sig svo viða, að
það er næsta ótrúlegt hvað þing-
menn og þeirra starf er stundum
vanmetið. Aldrei hafa fleiri ís-
lendingar séð meira af landi sínu
en nú. Bændur og bóndakonur
fara á milli héraða, að ég ekki
nefni sumarferðir kaupstaða-
fólksine.- Þetta- er gott og hlýtur
að tengja okkur fastar saman.
Ég er bara hræddur um að bíll-
arinnar. Sveitir Islands eiga
mikla framtið. Moldin er góð og
mennirnir. En sárt svíður það
hvað bóndinn og konan eru við-
b.undin, og geta ekki tekið sér
frístund frá mjöltum og gegning-
um. Það er haftið á okkar sveita-
fólki, hvað sem við má gera.
Ekki get ég séð, að veruleg
barátta sé milli sjávar og sveita,
tnema um fólkshald. Bæir eru
markaðir fyrir afurðir sveitanna
og framleiðendur iðnaðarvarnings
og útflytjendur sjávarafurða, báð
um að gagni. En þó að landbún-
aðurinn, sjávarútvegurinn og iðn,
aðurinn sé allt eðlileg verkaskift-
ing frá gamla tímanum, sem hét
og var sveit meðan engir kaup-
staðir voru til, þá er að minnsta
kosti ein skuld að gjalda fyrir
alþjóð til allra, sem nú búa í
sveitum. Þá skuld þekki ég vel,
það eru fósturlaunin. Síðan um
aldamót hefir öll fólksfjölgunin
inn fari of hratt yfir. Bíllinn er j lent í kauptúnum og kaupstöð-
farartækið, og útsýnið gott, en | um, og þó heldur fækkað í sveit-
svo tilbreytilegt, að athyglin og um. Framleiðslan þar hefir þó
umhugsunin þolir ekki heilan ! aukizt stórlega, og margir eru
dag á hendingsferð. — Það má Þeir enn, sem í sveitunum slíta
sakna hestsins, gæðinganna og 1 sínum barnaskóm. Og fleiri þó,
gamalla daga, og margt er rétt sem eiga sveitunum að þakka
um það. En ég fyrir mitt leyti sé
ekki eftir gömlu Bleik og hnakk-
pútunni. Það var ekki heldur í
þá daga öllum veitt það bezta.
En nú held. ég að það þurfi frek-
ar að hægja á sér, nota ekki öll
hestöflin, heldur meir áfangana.
Náttúra íslands og allar hennar
minningar heimta að vér setj-
umst niður á hverjum sólskins-
blett. En sólskinsblettirnir er öll
náttúrufegurðin, býlin, fólkið og
fortíðin, sem rifjast upp.
En landið er ekki tómir gamlir
sögustaðir. Sagan gerist enn í
sveitum, þorpum og kaupstöðum.
Vér, sem nú lifum, erum ætt-
jörðin. Gætum þess í öllum okk-
ar deilum, að ættjörðin setur
þeim takmörk. Forfeður vorir,
hinir elztu, kunnu grein á drengi
legri baráttu og berserksgangi,
og þær hinar fornu reglur myndu
hrökkva oss langt í öllu voru
orðaskaki, ef vér héldum þær í
heiðri. Á bakvið var einhver
óljós tilfinning um það. að tak-
mörk eru fyrir því, hve langt má
ganga án þess að þjóðfélaginu sé
stefnt í hættu. Og þó ekki ein-
ungis þjóðfélaginu, heldur og ein
staklingum og heimilum, sem eru.
undirstaða frjáls þjóðfélags. — í
þessu efni höfum vér íslending-
ar langa og merka erfðasögu
bæði að varðveita og koma til
meiri þroska.
Það er margt, sem vér þurfum
að varðveita máske ekki sízt
vegna þess hve miklar breyt-
ingar eru á orðnar. Margt er nú
breytt við sjávarsíðuna, og
einnig í sveitum. Ég gat þess að
ég sá Herðubreið aftur í sumar.
Þá miklu fjallkonu, vantar sitt
skáld. Hún er á við fossana og ' Sveitin og sjórinn veitir það
öll firnindi, sem skáldin hafa bezta uppeldi við hliðina á skóla-
kveðið um. Þegar ég var í Möðru j göngunni. Engin stofnun er ein-
dal, kaupamaður, við gott atlæti ' hlít. Ekkert getur komið í stað-
og tólf krónur um vikuna, auk j inn fyrir heimilið, og þá helzt
víðáttunnar, stóðsins og fjalla- I það heimili, sem veitir þroskandi
gott uppeldi. Ég fór í haust til
að sækja tvo drengi af fjalli —
ég má kalla það svo, því kindur
eru reknar á fjall og kaupstaða-
strákar sendir í sveit. Annar pilt-
urinn sagði við mig: „Hvaða vit
er í þessu, að ég eigi að fara í
skóla í Reykjavík, en gæti gert
gagn hér í sveitinni?" Ég hafði
ekki búist við þessu, en þótti
vænt um. Og það rifjaðist upp
fyrir mér eitt vort vandamál.
Vor þjóð er á millistigi. Gömul
sveitaþjóð með nýjum kauptún-
um og stórbæjum. Ungt og full-
orðið fólk flytur í bæi. En börn-
in sem komast aftur í sveit, fá
þar sinn bezta leik — og starfs-
völl. Þar er heimilið heild, ekki
bara til að borða og sofa, heldur
um allt daglegt starf. Sú hin
mikla verkskifting nútímans er
góð fyrir fullorðna og afkomu
fjöldans. En hún er ekki eins góð
fyrir uppeldið. Bæjarlífið getur
verið gott, og þarf að vera það,
nú þegar vex upp kynslóð, sem
hvorki þekkir sveit eða sjó nema
eitthvað sé að gert. Sú kynslóð
er ný í okkar þjóðlífi, og mikils-
vert að hún geti fest rætur með
einhverju móti í gamla tíman-
um.
Ég er ekkert hræddur við ungu
kynslóðina. Hún er ekki verri en
unga fólkið var áður, og raunar
hávaxnari og háleitari en sú
eldri var. Hin unga kynslóð gerir
alltaf nokkura uppreist gagnvart
þeirri gömlu. Því segja öldung-
arnir, að heimur fari versnandi
’og samt miðar áfram, og þó bezt
ef vér getum varðveitt nokkuð
af gömlum uppeldisvenjum. —
sýnarinnar á hverjum björtum
degi, þá var þar ein útlend
rakstrarvél, sem við beittum
hesti fyrir, hið mesta þing. Ekki
man ég að ég hafi séð aðra land-
búnaðarvél, nema taðkvarnir, fyr
en um langt skeið síðan. Þá var
vegalaust og bændur töluðu um
vegabætur, svo hægt væri að
flytja kol, svo ekki þyrfti lengur
að brenna taðinu, heldur væri
hægt að nota það til áburðar og
nýræktar. Nú eru vegirnir komn-
ir og margskonar nýjar vélar.
Öll sú nýrækt, og allar þær nýju
vélar til margra hluta, húsagerð
og aðrar framkvæmdir eru bylt-
ing. Friðsamleg sístarfandi bylt-
ing og landnám. Ég hefi þar til
samanburðar fjörutíu og fimm
ár. Austfirðir, til dæmis, fengu
seint góðar samgöngur, og víða
vantar rafmagn, en þetta er
hvorttveggja höfuðstoðir fxamtíð
starf við hliðina á leik. Leikur
barnanna er eftirlíking á störfum
hinna fullorðnu, og þarf að breyt-
ast yfir í raunhæft starf svo lítið
beri á, þar til unglingsárin taka
við og ábyrgðin. Því stærri sem
bæirnir verða, því meir eru þeir
hjálparþurfa um uppeldið. Það
er líkast því, að uppvaxandi kyn-
slóð þurfi að lifa alla þroskasögu
mannkynsins áður en vélaöld
fullorðinsáranna tekur við. Hér
er mikið samstarf nauðsynlegt
milli bæja og sveita, og skytt að
gjalda sveitunum fyllstu þökk
fyrir uppeldi og gestrisni. Það
má vera að sveitafólki hafi stund-
um hin síðari ár fundist að gildi
sveitanna fyrir þjóðarbúið og
þjóðmenning væri vanmetið. En
slíks þarf ekki að óttast, þegar
til lengdar lætur, og stundarvel-
gengni villir ekki lengur sýn. —
Landbúnaðjirinn stendur föstum
fótum í áliti, sögu og framtíð
þjóðarinnar.
En vér lifum á vélaöld með
öllum þeim afleiðingum, sem því
fylgir að hverfa frá frumbýl-
ingshættinum. Og í flestum
greinum getum vér fagnað þess-
ari starfsbyltingu. Handaflið við
orfið og árina, skóflan og hjól-
börurnar hrukku skammt til að
vinna íslands núttúruauð. En
með mótornum og rafmagninu
breytist öll aðstaðan á ótrúlega
skammri stund. Þá kemur í Ijós,
að ísland er, með ströndum fram
og langt á haf út, vísast jafngott
hverju öðru landi, þegar rétt og
vel er á haldið. Moldin er mjúk
og frjósöm, þegar hún er komin
í rækt, og grasið jafngott þeim
tæktunarjurtum, sem meir láta
yfir sér. Það var ekki ofmælt í
upphafi, að það drýpur smjör af
hverju strái. Stórtækar vélar
grafa nú skurði og slétta þúfurn-
ar, og það stefnir ört að því
marki, að ræktun komi í stað
beitar. Slátturinn, sem var áður
aðalsumarstarf allra karlmanna,
er orðinn ígripaverk, og réttar
aðferðir eru fundnar til að létta
stórlega heyverkunina og tryggja
heyfenginn í óþurkatíð Afurð-
irnar hafa annað matarþörf lands
manna og það stefnir óðum að
auknum útflutningi.
Sömu sögu er að segja tii
sjávarins. Landhelgin er stærri
og nýtízku bátar og togarar ná
víðar til fiskjar en áður var
kleift. Ruslfiskurinn, steinbítur-
inn og trosið er oroið jafn verð-
mætt og málfiskurinn og karfinn
hefir bæzt í hóp nytjafiska. —
Skreiðin skipar aftur sitt forna
virðingarsæti og frystingin vinn-
ur markaði, sem áður voru ekki
til, allt frá Moskva til San Frans-
isco. Vísast eru hvergi framleidd-
ar fleiri máltíðir á dagsverkið,
og markaðurinn þenst líka út við
vaxandi frystitækni í öllum lönd-
um, því nýmetið fellur öllum vel
í smekk.
Ég má ekki ljúka svo við véla-
öldina, að ég nefni ekki rafmagn-
ið, ljós, orku og yl hinna blá-
hvítu fossa. Það eru okkar hvítu
kol, og vafalaust hollara hei nil-
um, iðnaði og þjóðmenniny en
hin svörtu voru sínum þjólum.
Rafmagnið hefir fært nýtt líf í
útkulnaðan iðnað, lýsir skr.mm-
degið og rekur kuldabola á dyr.
Það er vissulega ekki að ásíæðu-
lausu, að rafmagnsmálin eru nú
einhver hin stærstu í öllum hár-
uðum landsins, og engin byggð
getur hugsað til þess, að vera af-
skift til langframa. Þó er saga
þess ekki löng. Fyrir fáum \ ikum
hóldum vér í Hafnarfirði, íi.nm-
tíu ára afmæli fyrstu rafstöðvar-
innar á íslandi. Ég segi það kin-
roðalaust, að mér vöknaði um
augu, þegar kveikt var ljósið með
straum frá hinum fyrsta rafal
þessa lands, sem enn er við líði
og nothæfur. Baráttan við óblíða
náttúru er orðin löng, en nú sigr-
um við hana með náttúruöfiunum
sjálfum. En er það ekki svo um
alla framför, að því betri skiln-
ing sem vér öðlumst á lögum
náttúrunnar, því fastari tökum’
náum vér í lífsins baráttu. Cll vor
tæki eiga sér einhversstaðar fvrir
mynd í sjálfu sköpunarverkinu.
Það eru breyttir tímar og í Hestu
til batnaðar. Ég óska þess, að vér
ættum nokkurskonar skinnsokka,
sem hefðu þá náttúru, a3 vér
gætum stigið fimmtíu ár aítur í
tímann í hverju spori. Þá hr.fðum
við eitthvað að bera samar við,
og það er oss áskapað að meta allt
við samanburð, og hættir til að
meta það síður en skyldi, sem
aunnist hefir.
En nóg er við að berjast, og
mun það lífsins lögmál. Eitt er
þó sem minnst hefir breyzí en
það er sjálf veðráttan. Að vísu
hlýnar nokkuð og kólnar á tíma-
bilum, en óstöðugleikinn er sá
sami. Það er stundum sagt, að vér
Framh. á bls. iq