Morgunblaðið - 04.01.1955, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 4. janúar 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
„Sami
sömu
mikli rétturinn öllum til handa og
þungu skyldurnar á allra herðar"
SÚ SPURNING knýr án efa oít
dyra hjá mörgum íslending-
um, hvort saga vor sé ekki ein
hin allra furðulegasta, sem heim-
ildir greina frá.
Yfir mikið úthaf sigla hingað
höfðingjar með skyldulið sitt, hjú
og búslóð á fleytum, sem nú eru
taldar óhaffærar, og án allrar
siglingartækni nútímans. Þeir
kusu sér að leita hingað í óviss-
una, og taka sér bólfestu á hjara
veraldar vegna þess, að þeir
vildu heldur yfirgefa ætt sína og
óðal, en þola ráðríki og yfir-
drottnun innlendra harðstjóra.
Eftir fáa áratugi stofnsetja
þeir hér þjóðveldi, sem um margt
er einstætt, og vitnar um mikla
vitsmuni, rökrétta hugsun og
fyrirhyggju í nær öllum efnum.
Þeim skauzt þó í því að skilja
ekki nauðsyn þess að tryggja, að
vald þessa nýja ríkis væri jafnan
hið sterkasta í landinu. Sú yfir-
sjón varð íslendingum dýr. Það
kom í ljós eftir langa og grimma
valdabaráttu hinna mikilhæfustu
höfðingja landsins, manna, sem
flest höfðu sér til ágætis annað
en það, að þeim hafði gleymzt,
að með lögum skal land byggja
en með ólögum eyða. Með valdi
og ofbeldi skyldi vilji þeirra ráða
en að baki ríkisins stóð ekkert
vald er þann leik megnaði að
skakka.
Margir þessara ágætismanna
guldu skuld sína við lög og rétt
með lífi sínu, en þjóðin öll með
frelsi sínu, svo sem allir vita.
Allt er þetta furðuleg saga,
saga mikilla hetjudáða, höfðing-
dóms og glæsimennsku. Furðu-
legast er þó ef til vill, að vér
skulum í dag kunna svo mikil
skil á henni sem raun ber vitni
um.
Hnignun þeirri, sem æfinlega
fylgir frelsisskerðingu, varð ekki
liðfátt í útrýmingarbaráttunni
gegn íslenzku þjóðinni næstu ald-
irnar. Eldar, ísar, sóttir, sem
stundum drápu hálfa þjóðina eða
meira á fáum árum, slóust í þá
för. Ofan á það varð svo þjóðin
að sæta því, sem ef til vill lék
hana sárast, er hún var svipt
verzlunar- og athafnafrelsinu.
Menn spyrja enn: Er þetta
ekki furðuleg saga? Er ekki
framt að því óskiljanlegt, að ís-
lendingar skyldu fá afborið allar
þessar raunir, og fóstrað við
þessi kjör andlega afreksmenn,
sem lýsa eins og bjartir vitar í
gegnum myrkur langra og
dimmra alda, menn, sem með
snilld sinni hafa skráð nafn sitt
óafmáanlegu letri á bókfell sög-
unnar?
Það er mikil þolgæði og þraut-
seigja í þeirri þjóð, sem stenzt
slíkar eldraunir, lætur þær ekki
heygja sig hvað þá brjóta, en rís
í þess stað upp gegn yfirdrottn-
urunum og krefst aukins sjálfs-
forræðis og þjóðfrelsis, svo sem
íslendingar gerðu, er þeir
snemma á síðustu öld hófu þá
hina göfugu og blessunarríku
baráttu, er lauk með endurreisn
lýðveldisins á Þingvöllum hinn
17. júní 1944.
Það er rétt, að lengst af er
saga vor saga lítils framtaks. En
hún er saga göfgi, mikilla and-
legra afreka og óvenjulegs at-
gerfis. Hún er sagan af einni fá-
mennustu þjóð veraldarinnar,
sem bólfest í stóru landi, stað-
settu á takmörkum þess, sem tal-
ið er byggilegt þeim, sem lifa
vilja lífi siðmenntaðrar menn-
ingarþjóðar, berst öldum saman
gegn ofurefli, og sigrar.
★
Og enn hermir svo saga vor
frá því, að þegar loks skriður
komst á verklegar framfarir i
landinu, og þá aðallega eftir að
stjórnin fluttist inn í landið, og
svo síðasta áratuginn, þ. e. a. s.
hinn fyrsta áratug hins endur-
reista lýðveldis, urðu þær svo
hraðgengar, að efamál er að til
Ef krafist er þvi meira af framleiðsl-
unni sem henni vegnar verr kallar
þjóðin skjótlega yfir sig nýtt gengisfall
Ólafur Thors forsætisráðherra.
verði jafnað með öðrum þjóðum, ’
ef á allt er litið. |
Einnig það er furðuleg saga.
Flestir telja sig fróða um fram-
farirnar á þessari öld. En vita
allir, að á síðustu þrem áratug-
um hefur verið ræktað nær helm1
ingi meira land en hér var áður
í rækt að meðtöldum sjálfgerðum
túnum? Hér eru nú um 8000 kíló-
metra lagðir vegir, sími á flestum
býlum landsins, flestar elfur brú-
aðar, hafnir víða sæmilegar og
nýtt samfellt vitakerfi umlykur
allar strendur landsins. Árabát-
urinn hefur vikið fyrir fullkomn-
ustu fiskiskipum veraldarinnar,
hafskipafloti mikill og fagur, ný
véltækni á mörgum sviðum iðn-
aðar, en afl úr elfum landsins og
iðrum jarðar flytur 5/6 hlutum
landsmanna ljós, og auk þess yl
inn á mikinn fjölda heimila, og
er nú verið að hefjast handa um
allsherjar rafvæðingu landsins
jafnframt því sem reynt verður
að bæta úr þörfum landsmanna
fyrir aukinn húsakost. Er ekki
ofmælt, að hin mikla nýsköpun
er hófst eftir endurreisn lýðveld-
isins og enn stendur yfir hafi
gjörbreytt högum þjóðarinnar, en
nær allar hafa framfarirnar orðið
á þessari öld.
Allt er þetta furðuleg saga.
Erlendar þjóðir, er kynnast
sögu vorri, högum og háttum,
undrast allar þessar framfarir, og
þá ekki síður hitt, að vér fáum
risið undir tryggingarlöggjöf,
sem vart á sinn líka, skólalög-
gjöf, sem þótt gölluð kunni að
vera, er ein hin kostnaðarsam-
asta í veröldinni miðað við mann-
fjölda, kostað Alþingi, forseta,
ríkisstjórn, hæstarétt, stjórnar-
ráð, sendiráð, lækna, presta,
sýslumenn og lögreglustjóra og
aðra þá embættismenn, er þjóðin
af nauðsyn hefur ráðið í ríkisins
þjónustu, menntað 700 stúdenta
í Háskóla íslands og marga er-
lendis, rekið nokkra menntaskóla,
sjómannaskóla, vélstjóraskóla,
iðnskóla og ótal aðra skóla, og
stutt að auki listir og vísindi
miklu ríflegar en aðrar þjóðir
gera, og er þó enn margs ógetið.
Þeim þykir þetta og margt
fleira, er oss varðar, furðulegt.
Og það er furðulegt.
Þetta er ekki nýr boðskapur.
Hér er aðeins brugðið upp svip-
myndum, sem flestir kannast við
og allir þykjast gerþekkja þegar
á þær er bent.
En því er þá þessi sýning hald-
in? spyrja menn.
Ég er að minna þjóðina á sögu
sína vegna þess, að svo er nú
komið fyrir mér, bjartsýnismann-
inum, að stundum leita á mig
óþægilegar spurningar.
Hefur sólbirta síðustu áratuga
gert oss svo glámskyggna, að vér
sjáum ekki það, sem myrkrið gat
ekki hulið sjónum forfeðranna?
Látum vér auð og velsæld líð-
andi stundar leggja að velli það,
sem fátækt og þrengingar fyrri
alda fengu ekki sigrað?
Rótslítur rás viðburðanna þessa
litlu þjóð, svo hún velkist um
eins og rekald og berist með tím-
ans straumi til ókunnra stranda?
Ég er að minna á söguna vegna
þess að hún er hald vort og
traust.
Saga íslendinga allt frá upphafi
og fram á þennan dag er þjóð-
inni ómetanlegur auður. Afrek
löngu genginna kynslóða, þrek
þeirra, hreysti, hugdirfð og þoi-
gæði og loks stórhugur og fram-
tak síðustu kynslóða, kveikja
hollan metnað í hjörtum vorum,
eru spori til stórra átaka, vopn
til varnar og sóknar í baráttunni
fyrir frelsi og framtíðarheill
komandi kynslóða í landinu. Þær
eggjar má aldrei deyfa. Þann arf
Hinar geysimiklu framfarir sið-
ustu áratugina, hafa að sjáif-
sögðu valdið því, að íslendingar
geta veitt sér stóraukin lífsþæg-
indi. Þess var líka full þörf.
Þjóðin hefur, og það ef til vill
ón þess að veita því sjálf athygli,
tekið skemmtilegum stakka-
skiftum síðustu árin. Flestir eiga
nú miklu skemmtilegri vistarver-
ur, búa við miklu betra viður-
væri og hafa loks af eigin raun
kynnzt því, að það er rétt hjá
skáldinu, að mikið er skraddar-
ans pund. Þjóðin ber þessi bættu
kjör með sér utan á sér, ef svo
mætti segja. Menn bera höfuðið
hátt, eru upplitsdjarfari en áður.
íslendingar eru á einum áratug
orðnir miklu fallegri þjóð, ekki
bara hinar failegu konur, heldur
líka hin ófríða karlþjóð.
Auðvitað er þetta mikið á-
nægjuefni. En á þessum góðu
gjöfum Njarðar er sá galli, að
menn kunna sér ekkt hóf. Þetta
er í sjálfu sér ósköp eðlilegt. En
það er jafn hættulegt fyrir því.
Fari svo, að þjóðin missi fótanna
í peningaflóðinu, heilbrigð þró-
un og þjóðarmetnaður drukkni,
en æði og ofmetnaður vaði uppi,
myndi þrátt fyrir allt hafa reynzt
farsælla að „flýta sér með hægð“
frá fátækt til bjargálna, svo góð
og gleðileg sem vistaskiptin þó
voru.
Það er speki, sem menn eru
farnir að kannast við, að engin
þjóð getur til langframa eytt
meiru en aflast. Þetta hafa marg-
ir sagt oft. Líklega svo oft, að
fólk er hætt að taka eftir því.
En góð vísa er aldrei of oft kveð-
in. Og fyrir því kveð ég nú þessa
vísu og kveða við raust, að mér
er nú stundum órórra en áður.
Ég er ekki einn af minni spá-
mönnunum af því að ég er eng-
inn spámaður. En þó spái ég því
nú — ég segi það fyrir, — að ef
menn halda uppteknum hætti og
krefjast æ því meir af framleiðsl-
unni sem ver vegnar, þá er jafn
víst, að þjóðin kallar skjótlega
yfir sig nýtt gengisfall, eins og
víst er að steinninn, sem sleppt
er úr hendinni, fellur til jarðar
Aramóiaávarp Olafs Thors forsætisráð-
herra fluft í Ríkisúlvarpið á gamiérskvöid.
ber oss alltaf að verja, hverju
svo sem til þarf að fórna. Hann
má aldrei skerða, hvað þá eyða,
heldur ber að skila honum aukn-
um í hendur eftirkomendanna.
Sú skylda hvílir á oss, sem nu
byggjum landið, og hver sú kyn-
slóð, sem henni reynir að snara
af sér, fremur afbrot, sem orðið
getur örlagaríkt.
Að þetta sé rétt, skilja menn
bezt, er þeir hugleiða hvert þeir
sóttu kraftinn, sem þrengingarn-
ar þoldu. Það er sagan, tungan,
bókmenntirnar, sem jafnan
reyndust aflgjafinn, lífgjafinn,
þegar mest á reið. Af þeim
gnægtabrunni var alltaf ausið.
Það ljós var tendrað þegar blikan
var svörtust og þangað sótti
sjálfur þjóðforinginn, forsetinn
mikli, sín sverð „í sannleiks og
frelsisins þjónustugerð."
Ég er að minna á söguna vegna
þess, að sú þjóð er rík og á að
vera hamingjusöm, sem á sér
sögu íslendinga og kann á henni
þau skil, sem vér gerum.
Ég er að minna á söguna vegna
þess, að hún á að verja oss falli,
en nú kenna sumir þess kvíða,
að íslendingar muni glata fjár-
hagslegu sjálfstæði sínu, en þá
sé einnig frelsinu hætt, og veit
þá enginn hvað við tekur.
I
en flýgur ekki í loft upp. Menn
vita þetta, en hafa þá vitneskja
að engu. Sá, sem öðlast trúnað-
stéttar sinnar og valinn er til
forystu, telur það helgustu
skyldu sína að gera sem mestar
kröfur á hendur atvinnurekstr-
inum um bætt kjör sinnar stétt-
ar.
í þessu kapphlaupi virðist eng-
inn vilja nota traust manna til
að koma viti fyrir þá, heldur
þykist sá mestur, sem geystast
fer. Enginn vill vera annars eftir-
bátur, og enginn læst skilja, að
enda þótt ein stétt geti hagnast
á kostnað annarrar, hagnast þó
engin þegar allir eru komnir á
leiðarenda. Þegar allar stéttir
hafa fengið framgengt kröfum
sínum, fó allir fleiri krónur, sem
að sama skapi verða smærri.
Framhjá þessari staðreynrt
getur enginn hlaupið, fremur
en menn hlaupa af sér skugga
sinn.
Þetta kapphlaup er því hreint
feigðarflan að óbreyttum hag
framleiðslunnar. Öllum ber rík
skylda til að láta sig þetta skipta,
einfaldlega vegna þess, að ís-
lendingum er voðinn vís varist
þeir ekki þá hættu, sem nú er
á sveimi í hlaðvarpanum. Falli
krónan nú, er ekkert sennilegra
en að nýtt gengisfall láti ekki
lengi bíða sín, og sízt ofmælt að
óvíst er með öllu, hvar eða hvort
þjóðin þá fær stöðvað sig. Glund-
roðinn, sem þá mun skapast í
fjárhags- og atvinnulífi þjóðar-
innar leiðir íslendinga, líka þig,
hlustandi góður, með betlistaf í
hendi út á óheillabraut, sem éng-
inn veit hvar endar.
★
En hvers er þá krafizt af þjóð-
inni, er spurt?
Það er einfaldúr sannleikur,
sem öllum íslendingum ber að
þekkja, að ísland getur aldrei
orðið sæluríki ónytjunga. Hér
verða menn að vinna ef þeir vilja
mat fá og ekki sízt vilji þeir fá
betra fæði, skæði og klæði en
aðrir. Jafn fámenn þjóð getur
ekki stofnsett og starfrækt menn-
ingarríki, í svo stóru landi, við
jafn óblíð náttúruskilyrði, nema
að sérhver einstaklingur þjóð-
arinnar afkasti meiru en ein-
staklingar annarra þjóða gera,
svo sem t. d. íslenzku sjómenn-
irnir gera. Hér vinna margir
langan dag og strangan, en ekki
nærri allir. Og þeim fjölgar, sem
sækja fast að stytta stuttan
vinnudag og hækka jafnframt
hátt dagkaup. Þetta myndu menn
ekki gera, ef þeir gerðu sér grein
fyrir því, að hóglífi og ómennska
leiðir fjárhagslegt hrun yfir þjóð-
ina og lang er líklegast að frelsið
sigli í kjölfarið.
En þeiin er heldur engin vork-
unn að vinna sem heilir eru. Eng-
in gleði er sannari og varanlegri
en vinnugleðin. Hvíld og iðju-
leysi er ekki gleði heldur kvöl,
nema sem tilbreyting frá starf-
inu. íslendingum ber því að
vinna, vinna mikið og lengi, með
vinnugleðina sem förunaut, svo
afköstin verði sem drýgst og inn-
legg hvers einstaklings í þjóðar-
búið sem mest.
★
Á undanförnum áratugum hafa
allir lagst á eitt um að tryggja
það, að þjóðfélagið gerði skyldur
sínar gagnvart einstaklingnum.
Með víðtækri lagasetningu og
nærri geigvænlegum tilkostnaði,
sér þjóðfélagið fyrir þegninum
þegar þörf krefst og jafnvel um-
fram það. Hann fær styrk til að
fæðast, meðgjöf í barnæsku, sé
hann ekki elzta barn, ókeypis
fræðslu, styrk til að rækta jörð
sína, styrk til að borga útgerðar-
tjón, styrk til að byggja hús sín,
styrk til að flytja þangað ljós og
yl, styrk ef hann hendir slys,
Frh. á bls. l(k