Morgunblaðið - 19.05.1955, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 19. maí 1955
MORGVNBLAÐIÐ
27
Yaiín-ráðstefíiaii Prófessor Me Akerman tdtinn
Framh. af bls. 26.
barizt fyrir sjálfstæfi sínu, en
engin landamörk frá náttúrunn-
ar hendi skipta þar ríkjum, og
Póllandi hefir fjórum sinnum
verið skipt mílli voldugra ná-
grannaríkja. Pólverjar höfðu enn
meiri andúð á Rússum eftir
fjórðu skiptinguna — með þýzk-
rússneska samningnum — árið
1939. Þar að auki er þjóðin -að
tnestu rómversk-kaþólsk og flest-
ir Pólverjar mjög andvígir
kommúnisma.
* LUBLIN-STJÓRNfN OG
ÚTLAGAST J ÓRNIN
Bretar höfðu sagt Þjóðverjum
etríð á hendur til að frelsa Pól-
verja unrlan áþján nazista. Fr
herir Stalíns hröktu Þjóðverja
af pólskri grund, var Lublin-
stjórninni komið á fót og skap-
aðist þegar togstreita milli henn-
ar og pólsku útlagastjórnarinnar
í London. Útlagastjórnin var
fuiltrúi þess Póllands, er endur-
reist var eftir fyrri heimsstyrj-
öldina af föðurlandsvinum eins
og Paderewski og Pilsudski.
Lublin-stjórnin var hinsvegar al-
gjörlega á vegum kommúnista-
flokksins, rússncsku leynilög-
reglunnar og Rauða hersins.
í Yalta þurfti aðallega að
útkljá tvö meginatriði:
1. Landamæri PóIIands.
2. Hvort Pólland ætti að fá
sína eigin stjórn eða verða
rússneskt leppríki.
Stalín krafðist þess að fá að
innlima hluta af A-Póllandi i
Ráðstjórnarríkin og áður en
Yalta-ráðstefnan var haldin
hafði það orðið að samkomulagi,
að Pólverjum yrði bætt þetta
upp með nokkrum héruðum A-
Þýzkalands. Bandaríska utanrík-
isráðuneytið vildi þó beita sér
fyrir því, að hlutur Stalíns yrði
sem minnstur til að fólksflutn-
ingar á milli yrðu sem umfangs-
minnstir.
KOMA VARÐ ÚTLAGA-
STJÓRNINNI FYRIR
KATTARNEF
Bandarikin vildu að Pólland
yrði fullkomlega sjálfstætt —
stjórn þéss átti helzt að geta haft
vinsamleg samskipti við Ráð-
stjórnarríkin og Vesturveldin.
Ætlunin var að koma á laggirnar
bráðabirgðastjórn á vegum út-
lagastjórnarinnar og jafnframt
fengju sæti í þeirri stjórn ýmsir
forustumenn þjóðarinnar, er bar-
izt höfðu gegn nazistum á heima-
vígstöðvunum. Síðan yrði stofnað
til frjálsra kosninga, og pólska
þjóðin veldi sína eigin leiðtoga.
Er Yalta-ráðstefnan hófst lá í
augum uppi að Rauði herinn
mundi leggja undir sig Pólland
innan fárra vikna. Stalín þurfti
því ekki að ganga að því grufl-
andi, að landfræðilega hafði
hann Pólland á valdi sínu,
hinsvegar olli stjórnmálaleg hlið
málsins honum nokkrum áhyggj-
um. Og honum var líka ljóst,
að Pólverjar yrðu ekki auðveld-
lega undirokaðir. Þýzkaland og
Frakkland gátu tæplega talizt til
stórvelda á þeim tíma (enda
höfðu Roosevelt og Stalín þegar
komið sér saman um það).
Pólska útlagastjórnin gat því
aðeins búizt við stuðningi fri
Bretum og ef til vill Bandarikj-
unum.
Fyrsta verk Stalíns hlaut
því að vera að eyðileggja alla
von Pólverja um stuðning frá
þeim, og það varð bezt gert
með því að láta líta svo út,
að Bretar og Bandaríkjamenn
gætu ekki eða vildu ekki veita
útlagastjórninni fulltingi.
Mikill hluti umræðnanna á
Yalta-ráðstefnunni snerist um
Póllandsmálin. Endanlega sam-
þykktin um skiptingu þess var
táknræn fyrir það hlutskipti er
öllum Austur-Evrópu ríkjunurn
var síðar skammtað af Ráðstjórn-
arríkjunum.
'it TILLAGA CHURCHILLS
UM SAMSTEYPUSTJÓRN
Winston Churchill og Joseph
Stalín háðu einvígi í orðum um,
hvert skyldi verða hlutskipti Pól-
lands. Roosevelt forseti, illa hald-
inn af þeim veikindum, er leiddu
hann til dauða tveim mánuðum
síðar, lét ekki sérstaklega að
sér kveða í þessum þreytandi um-
ræðum „hinna þriggja stóru“ um
framtíð Póllands. Hann staglað-
ist nokkrum sinnum á því, að
þær 6 milljónir Pólverja, er
byggju í Bandaríkjunum yrðu að
fá fuilvissu fyrir, að kosningar
í Póllandi væru fyllilega lýð-
ræðislegar.
| Á Yalta-ráðstefnunni lagði
1 Churchill fast að Stalín og
Roosevelt um að mynda pólska
samsteypustjórn úr útlagastjórn-
inni í London og Lubiin-stjórn-
inni. Hann skýrði frá því, að
Bretar væru ekki í nánu sam-
bandi við útlagastjórnina, þó að
þeir viðurkenndu hana sem lög-
lega stjórn Póllands. Hann lagði
fram nöfn þriggja meðlima út-
lagastjórnarinnar, er höfðu sagt
af sér þrem mánuðum áður en
Yalta-ráðstefnan var kölluð sam-
an „eins og heiðarlegum mönn-
um sæmdi“ og ættu þeir því að
eiga sæti í samsteypustjórninni,
er mynduð yrði.
Þessir menn voru Stanislaw
Mikolajczyk, fyrrum forsætisráð-
herra, Tadeusz Romer, fyrrver-
. andi utanríkisráðherra, og Stan-
! islaw Gradski, fyrrverandi for-
seti pólska þingsins í London.
Ýmis önnur nöfn voru nefnd í
sambandi við stjórnarmyndunina,
svo sem Wincenty Witos, leiðtogi
pólska bændaflokksins, er verið
hafði um kyrrt í Póllandi öll
stríðsárin og Adam Stefan Sapi-
eha, rómversk-kaþólskur erki-
biskup í Cracow.
! * STALIN SAT FAST VIÐ
SINN KEIP
Stalin þverskallaðist stöðugt
við að verða við tilmælum
Churchills. Hann neitaði ekki
beinlínis að bjóða forráða- _
mönnum útlagastjórnarinnar'
til ráðstefnunnar, en kvaðst
ekki hafa hugmynd um, hvar
væri hægt að komast í sam-
band við þá. T. d. hefði hann
ekki heimilisfang Witos. Hann
hefði reynt að ná sambandi
við meðlimi Lublinstjórnar-
innar, er hann hafði haldið
verndarvæng sínum yfir öll
stríðsárin, en það hefði ekki
tekizt.
Sannleikurinn er sá, að Lubl-
in-stjórnin hafði þegar tekið
völdin í sínar hendur í Varsjá '
eins og síðar kom í ljós. Og Stalín i
sat fast við sinn keip. Það væri ó-
mögulegt að mynda pólska stjórn
í Yalta, sagði hann. „Ég er kall-
aður einræðisherra og ekki lýð-
ræðissinni, en ég er nógu mikill
lýðræðissinni til að neita að
mjmda pólska stjóm án þess að
Pólverjar verði hafðir með í ráð-
um.“
+ STALIN: — LUBLIN-
STJÓRNIN STÓÐ BETUR í
STÖÐU SINNI
Hann benti einnig á það, að
miklir örðugleikar yrðu á því i
að fá ráðherra útlagastjórnarinn- j
ar og Lublin-stjórnarinnar til að j
ræðast við. Skoðanamismunur j
markaði hyldýpi milli þessara
tveggja stjórna. Hann bætti við,
að hann sjálfur væri fyllilega
i ánægður með Lublin-stjórnina,
þar sem hún væri alveg jafn
lýðræðislega til orðin og stjórn
de Gaulle i Frakklandi. i
Kommúniska Lublin-stjórnin
hefði staðið miklu betur í stöðu
sinni öll stríðsárin heldur en út-
lagastjórnin, sem hefði ekki gert
| annað en gangast fyrir leynileg-
um útvarpssendingum og látið
drepa marga rússneska hermenn,
sagði Stalín. i
' * CHURCHILL: — LUBLIN- i
STJÓRNIN GETUR EKKI
VERIÐ LÝHRÆÐISLEG
Churchill kvaðst eftir sem áð-
ur ekki geta trúað því, að Lubl-
in-stjórnin hefði fylgi rúmlega
þriðja hluta allra Pólverja Hann
spáði því, að Lublin-stjórninni
yrði velt úr sessi, ef frjálsar kosn-
ingar færu fram í landinu. Og
hann hvatti Stalín því næst til
að láta eftirlitsmenn frá öllum
bandamönnúm vera viðstadda
kosningar í Póllandi.
Roosevelt lagði fram þá tillögu,
sem hann kvaðst þó ekki vilja
knýja fram, að Curzon-línan
meðfram vestari bakka Bug-ár-
innar yrðu landamæri Póllands
í austri, og hann hvatti Ráð-
stjórnarríkin til að láta Pólverj-
um eftir borgina Lwow og olíu-
lindirnar í Lwow-héraðinu.
Churchill studdi eindregið þessa
tillögu.
★ VILDI EKKI VERA „MINNI
RÚSST“ EN CURZON OG
CLEMENCEAU
Stalin var heldur tregur til og
lét svo ummælt, að hann vildi
minna á, að Curzon og Clemen-
ceau hefðu gert þessi landamæri
en ekki Rússar. Kvaðst hann ekki
geta verið „minni Rússi“ heldur
en Curzon og Clementceau og
gæti ekki snúið aítur heim til
Moskvu og horft í augu landa
sinna, ef hann féllist á þetta.
Markgreifinn af Curzon, brezki
utanríkisráðherrann á tímum
Versailles-samninganna, átti til-
löguna að þessum landamærum
er bera nafn hans. George
Clemenceau var forsætisráðherra
Frakklands á þessum tíma.
í lok ráðstefnunnar sagði
Churchill það fyrir, að harð-
lega myndi ráðizt á Yalta-
samþykktina um Pólland
í heima fyrir í Bretlandi.
Churchill sagði, að hann yrði
sakaður um að hafa látið al-
gjörlega í minni pokann fyrir
Ráðstjórnarríkjunum.
★ „TÁKN ÞESS MÁLSTAÐAR
ER BRETLAND BARÐIST
FYRIR-------“
„Er yður alvara?“ spurði Stal-
ín. „Ég dreg það í efa.“
„Ég fulvissa yður um það“,
sagði Churchill. „Pclverjar í
London munu gera mikinn upp-
steit. .... Það skiptir ekki svo
miklu máli, þó að þeir séu ekki
margir, en þeir eru tákn þess
málstaðar, er Bretland barðist
fyrir. Þeir munu segja, að þér
hafið kippt fótunum undan þeirri
einu pólsku stjórn er var fyllilega
lýðræðislega til orðin.“
•—©—•
Að tveim árum liðnum féllst
bráðabirgðastjórn kommúnista í
Póllandi á, að haldnar yrðu kosn-
ingar, en þeir höfðu þá þegar
töglin og hagldirnar í Póllandi.
Stjórnir Bretlands og Bandaríkj-
anna mótmæltu kosningunum
sem ólöglegum og sendiherra
Bandarikjanna í Póllandi, Arthur
Bliss Lane, sagði af sér í mót-
mælaskyni. Mikolajczyk, er horf-
ið hafði heim til Póllands, þó að
hann fengi engu að ráða í bráða-
birgðastjórninni eða kosningun-
um, varð að flýja land.
Pólverjum varð nú ljóst, að
þeir gátu ekki vænzt full-
tingis frá vestrænum þjóð-
um. Æðsti maður Póllands er
nú Rokossovsky, marskálkur í
Rauða hernum.
•—•—•
Margir halda því fram, að birt-
ing Yalta-skjalanna myndi ekk-
ert gott af sér leiða, en gæti
orsakað enn meiri sundrung og
deilur með vestrænum þjóðum
og breikkað bilið milli kommún-
iskra og lýðræðisríkja. Gagnrýni
á Yalta-samþykktina stafi ein-
göngu af því, hve auðvelt er að
vera vitur eftir á. En með því
að láta skissur þær, er gerðar
voru á Yalta-ráðstefnunni, koma
fram fyrir almenningssjónir,
mætti ef til vill áorka einhverju
um, að stjórnmálamenn beittu
meiri framsýni á þeim stórvelda-
fundum, er kann að verða stofn-
að til í framtíðinni.
(Þýtt og endursagt úr New
York Times og Time).
fEÐ póstinum í dag barst mér
sú óvænta fregn að vinur
minn próf. Áke Ákerman er ný-
lega dáinn 67 ára að aldri.
Það er gangur lífsins að menn
á þessum aldri falli frá Vina er
Ijúft að minnast og Ijúfast í kyrr-
þey, en hér ber meira til. Er
próf Ákerman er af sviði horf-
ihn, er orðinn að brestur og sjón-
arsviftir, er nær til Norðurland-
anna allra, og einnig til vor hér
úti á íslandi, sem við búnaðar-
málin erum að fást, einnig til
þeirra er aldrei hafa Ákerman
augum litið né hlustað á hann
reifa mál búskapar og búvísinda.
Allir sem eitthvað vita um bú-
vísindi kannast við Svalöf á
Skáni, hið heimsfræga tilrauna-
bú í jurtarækt. Hin miklu og
margvíslegu störf sem þar hafa
verið unnin, á sviði jurtakyn-
bóta, hafa bókstaflega lagt gull
í lófa og veitt starfsgleði í geð
velflestra bænda á Norðurlönd-
um. Og vel má stærra um mæla,
því að fá orð í sænsku máli eru
kunnari víðsvegar um heim en
j nafnið Svalöf, svo mikið orð fer
■ af því sem þar hefur verið gert
síðan 1886, er Sænska sáðvöru-
i félagfð — Sveriges utsádesför-
ening — var stofnað og hóf starf-
semi sína.
I Við þessa stofnun vann próf.
Ákerman lífsstarf sitt. Það eru
50 ár síðan hann hóf starf sitt
þar sem unglingur. Árið 1915
lauk Ákerman skólanámi, varði
doktorsritgerð um grasafræðilcg
efni, og sama ár gerðist hann
forstöðumaður deildar þeirrar í
Svalöf er fæst við kynbætur
hafra og hveitis. Þegar hinn
heimskunni vísindamaður Nilson
Ehle — sem var aðalforstjóri í
Svalöv — féll fx’á tók próf. Áker-
man við starfi hans 1939, og var
aðalforstjóri stofnunarinar til
dauðadags 13. apríl síðastliðinn.
Á stjórnarárum Ákermans
færðist starfsemin í Svalöf mjög
í aukana, nýjar byggingar og
rannsóknarstofur af mörgu tagi
risu upp með þaríir nýrra starfs-
greina fyrir augum. Auk vísinda-
mennskunnar var Ákerman hinn
mikli skipulagsmaður og stjó'rn-
andi, og við slíkar stofnanir sem
vísindastofnunin í Svalöf er, og
þó minni séu, er hjá vel mönn-
uðum þjóðum eigi síður litið á
dugnað og skipulagsgáfu, er ráða
skal menn til æðstu forstöðu,
heldur en fræðilega vísinda-
mennsku, á svo miklu veltur um
forstöðuna ,en hjá Ákerman fór
þetta allt saman.
Þó að ég væri áður búinn að
heimsækja Svalöf og hitta Áker-
man kynntist ég honum ekki að
ráði fyr en í sambandi við
Nordiske Jordbruksforskeres for-
ening, en hann var lengi formað-
ur sænsku deildarinnar. Þau
I kynni urðu mér mæt og fróðleg
I og því betri sem fundum okkar
] bar oftar saman. Við hjónin eig-
um að minnast margra góðra
stunda með Ákermanshjónunum
, bæði á hinu glæsilega heimilx
þeirra í Svalöf og annars staðar.
Þá var hlutur frú Ákerman ekki
minni, er hinn lærði maður, sem
hafði hina beztu vísindamenn á
hverjum fingri sér til aðstoðar
og var borinn á höndum hvar
sem leið hans lá á stórheimilum
búvísindanna, hann gat ávallt
lotið að því að fræða og gleðja
okkur frá fjarlæga norðurland-
inu, lengst úti í höfum, án þess
að í neinu gætti mannamunai*.
Áki var alltaf hinn sami, aldrci
of stór og alltaf nógu stór, til
að ræða við þann er fræðast vildi.
Fyrir það þakka ég honum liðn-
um, því að það er mikið að þakka,
og gæfa að njóta vinsemdar mik-
| illa manna og menntun að neyta
af ríkidæmi þeirra sem vina og
félaga.
9. marz 1955.
Árni G. Eylands.
Höröur Qlafsson
MálflutningMkrifstofa.
iAncavegi 10. - Símar 80332, 7C7i
Fyrirliggjandi
í Vz lbs. og 1 lbs. dósum
H. Benediktsson & Co. h.f
Hafnarhvoll — Simi: 1228.