Morgunblaðið - 19.05.1955, Blaðsíða 14

30
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 19. maí 1955 1
Ólafur Hansson:
i ÁGRIP AF TRÚAR-
i BRAGÐASÖGU.
Útgefandi:
ísafoldarprentsmiðja h.f.
SÍÐAN um aldamót hafa miklar
breytingar orðiS á trúar-
bragðanámi og trúarbragða-
kennslu í Menntaskólanum. Um
aldamótin voru kennd kristin
fræði í öllum bekkjum skólans,
1—2 stundir á viku. 1909 var
kennd kristinfræði í öllum bekkj-
um nema 6. bekk, en 1921 í gagn-
fræðadeild og öllum bekkjum
máladeildar nema 6. bekk en
engin í stærðfræðideild 14.. 5. og
6. bekk). Árið 1937 hafði verið
afnumin öll trúarbragðakennsla
í skólanum nema í 3. bekk, en
jafnframt voru trúarbrögð gerð
að nróf,Trein. í 3. bekk var trú-
fræði kennd 1—2 stundir á viku
fram til skólaársins 1950—51. Þá
var hætt að kenna trúfræði sem
sérstaka námsgrein í skólanum,
en „lesið fyrir á?rir> af trúar-
bragðasögu" í sögutímum 6.
bekkjar, og er svo enn. Því ber
ekki að gleyma, að fornnorræn
goðafræði er kennd með íslenzku
í 6. bekkium skólans og goða-
fræði Grikkja og Rómverja með
sögu í öðrum bekkjum.
Á undanförnum árum hafa
ýmsar kennslubækur verið not-
aðar við trúarbragðakennslu í
Menntaskó'anum, en lengst af
hafa þó biblíusögur Tangs verið
notaðar og þá kennd einungis
kristin trúfræði eða þá dönsk eða
norsk ágrio af trúarbragðasögu.
Það var viturlegt að fivtja trúar-
bragðakennsluna unn í 0. bekk,
þar eð því fer fiarri, að þriðju-
bekkinc'ar hafi haU full not af
trúfræðikennsluoni þar. TJm nám
í trúarbragðasöeu er það að
segja, að saga trúarbragðanna er
svo nátengd og samtvinnuð ver-
aldarsögunni. að envin von var
til þess. að þríðjubekkingar
hefðu aflað sór svo v'ðtækrar
þekkinga'- í söeu, að beir gætu
tengt saman trú sögu, þannig
að hvort sk;>rði hitt.
■VfÚ hefur Ólafur Hansson vfir-
i 1 kennari tekið sér fyrir hend-
ur að rita ávrin af trúarbragða-
sögu, sem ætluð er tíl kennslu í
6. bekkjum menntaskólanna. og
er ágrioið fyrir nokkru komið
út. Er þetta áttunda bók Ólafs,
og má segja, að hann hafi látið
hendur standa fram úr ermum
undanfarin ár, þar sem nærri
lætur. að bann hrÞ eefið út bók
annað hvort ár síðan 1939 jafn-
framt því, sem hann hefur sinnt
umfangsmikilli kenns1u bæði í
MenntaskóUnum og Háskólanum.
Bókin er 149 sfður á len<?d og
skiptist í 13 kafla. Tiltölulega
langmestu rúmi bókarinnar ver
höfundur til fræðslu um kristin-
dóminn eða einum þriðja hluta,
en tveim briðiu hlutum til
fræðslu nm önnu.r trúarbrögð. Á
fvrstu s’ðum bókarinnar ræðír
höfundur uppruna trúarbragða
og frumstæð trúarbrögð: Trúar-
þörfin er einhver frumstæðasta
hvöt mannsins, og segja su.mir.
að trúarbrögð eigi rætur sínar að
rekja til guðlegrar opinberunar,
aðrir, að óttinn muni hafa átt
gildan bátt í upnruna trúar-
bragða. Enn aðrir telia, að trúin
á framhaldslíf sé að mestu sprott-
in af óskhvggju, og ýmsir sál-
fræðingar 20. aldar rekja rætur
liennar til kvnlífsins.
Án r.okkurs vafa munu mörg
öfl vera hér að verki. Drjúgur
þáttur í trúhneigðinni mun vera
sú staðrevnd, ,.að maðurinn er
alltaf einn“ og frá upphafi hefur
hann leitað sér athv’arfs. hngg-
únar og samfélags hjá duldum
öflum, og er það sameiginlegt
með öllum trúarbrögðum, —
iægri iafnt sem æðri. Munvrinn
á æðri trú og hjátrú er aðall°ga
sá, að í trúnni er maðurinn undir-
gefinn guði sínum og þiggur úr
hendi hans jafnt gott ^em illt
(Verði þinn vilji, en ekki minn),
en í hiátrúnni og ýmsum lægri
trúarbrögðum er trúarathöfnin
fólgin í því að bjíðka, goðjn
/ GARÐI GUDANNA
(„blídkaz vid Ása“) og fá þau til
persónulegs fylgis við sig.
17INHVER skemmtilegasti hluti
bókarinnar eru einmitt kafl-
arnir um frumstæð trúarbrögð.
Bendir höfundur þar m. a. á,
hvernig gyðjur eigi uppruna sinn
meðal goða og hvernig trúar-
brögðin og guðshugmyndirnar
endurspegli mannlegt þjóðfélag.
Segir hann, að er frumstæðar
þjóðir hafi verið komnar á hálf-
akuryrkjustigið, hafi kvenþjóðin
tekið nær öll völd í þjóðfélaginu
í sínar hendur, en „karlmenn ver-
ið utan garðs og áhrifalitlir". Þá
verða fiestir aðalguðirnir kven-
kyns, frjósemisgyðjur og móður-
gyðjur. En þegar akurvrkja er
orðin mikilvægasti atvinnuveg-
urinn, rekur að því, að karlmenn
fari að stunda hana, og verða þá
flestir aðalguðirnir karlkyns á
ný.
Kaflarnir eru stuttir, og rekur
höfundur helztu hugtök frum-
stæðra trúarbragða með áherzlu
lagða á aðalatriði, lærdómsatriði:
mana, fetisj, tabú, töfra, galdra,
tungldýrkun, mannát og höfða-
veiðar. Höfundur hefur opin aug-
un fyrir hinu margþætta í trúar-
brögðunum og trúariðkuninni.
Einkum verður ekki í frumstæð-
um trúarbrögðum greint milli
trúar, lista og vísinda, og óafvit-
andi hefur trúin, — að vísu með
mörgum undantekningum, —
greitt götu þessara mennta. Töfra
menn frumstæðra þjóða lögðu
fyrstir grundvöll að eins konar
náttúruvísindum. Dansinn er að
uppruna trúarlegs eðlis. Indversk
ur listdans er ekkert annað en
trúardans, og telja Indverjar
hann íegurstu trúarjátninguna,
enda skóp Brahma heiminn í
þremur dansskrefum. Sama er að
segja um japanska Shinto-dans-
inn og dansa margra annarra
þjóða. Prestar Babýlóníumanna
lögðu grundvöllinn að stærð-
fræði og stjörnufræði, —• vissu-
lega í trúarlegum tilgangi, — og
margt bendir til þess, að ritlistin
sé frá andlegrar stéttar mönnum
runnin. Þótt trú og v'sindi hafi
nú lenei gengið sína götuna hvort
oe vísindin höggvið mnrot. úr
trúnni, er það nú svo, að vísindin
hafa einungis skvrt ómælisbrot
af tilverunni, og þar sem v!sind-
unum sleDpir, tekur trúin við hjá
mörgum. sem vilja hafa einhvern
„punctum fixum" í tilverunni.
\JEL og greinilega gerir höfund-
ur grein fvrir hinum miklu
trúarbragðakerfum Austur-Asíu.
Á rúmum 20 síðum bevsist höf-
undur með okkur landanna á
milii og kynnir okkur fyrir
hundruðum goða. Við fáum að
kvnnast Ósíris hinum egynzka og
meðdómendum hans (42 að tölu).
Og við erum leidd fram fyrir
Zarabústra og öfl hans, sem tog-
ast á um heiminn, — hið góða,
Abúaramazda ng bið illa, Ahri-
man. ..Nvtjaplöntur og húsdýr
eru í bjónustu Ahúramazdas, en
illgresi bjóna Ahriman. Allir
fram1!ðnir verða að ganga vfir
bru. Hinum góðu er hún breið og
greíðfær, og komast beir rak-
ieiðia 1 pqrqrb's < -'arðinn). Hin-
um iHu er brúin örmjó eins og
hnífseóg. svo að bá svimar, og
þ°ir falla niðu.r til vítis“. Tnd-
versk trúarbrögð eru miög flók-
in. og verður eðH1e°a ekki gerð
grein fyrir beim á fáum biaðsíð-
um, svo að monn verði miklu
nær effir en áður, en gerð er
glneg vroin fyrir helztu hu"tök-
um bessara ægivoldugu trúar-
bravða. sem 900 milliónir manna
ját.a. TTm trúarbrögð Hellena
segir höfundur. að marvt bendi
til bess. að tr'in á bin klassísku
Ólympsgoð hafi ekki nema að til-
tölulega litlu levti verið trú
er!skrar albýðu í fornöld. Al-
þýðan hafi búið við miklu frum-
stæðari trúarbröeð: andadýrkun,
hlut'adýrkun pg tþíra. Sa.mg verð-
ur uppi á teningnum meðal ása-
trúarmanna, og segir höíundur,
að alþýða á Norðurlöndum hafi
sennilega aldrei tileinkað sér
hina tiltölulega flóknu goðafræði
Orðið páfi er dregið af latneska
orðinu „papa“ sem þýðir „pabbi“.
— „Pius“ þýðir aftur á móti
„hinn guðhræddi".
ásatrúarinnar til hlítar, en lifað
að verulegu leyti í heimi eldri og
frumstæðari trúarbragða.
IKÖFLUNUM um kristindóm-
inn rekur höfundur sögu þess-
arar trúar frá fæðingu Krists til
sértrúarflokka síðustu ára. Eink-
anlega finnst mér höfundur gera
skemmtilega, heilsteypta og fræð
I andi grein fyrir írumkristninni
j og sigri kristninnar í Rómaveldi:
. hvernig hið nýja guð fátæklinga
og útlendinga bar sigurorð af
öllum goðum drottnenda heims-
ins. Það er spennandi saga. —
Annar kafli, sem ekki er síður
athyglisverður, er kaflinn um
siðskiptin. Siðskiptin (sem mót-
mælendur kalla oft siðbótina)
eru einn þeirra kafla kirkjusög-
unnar, sem oft hefur gefið hlut-
drægni og fölskum áróðri óþarf-
legan góðan byr undir vængi.
Höfundur ræðir siðskiptin af sér-
stakri nærfærni og óhlutdrægni
og augljósri þekkingu. Hann
dregur vissulega enga dul á það,
að hin almenna rómverska kirkja
(kaþólskan) hafi oft verið ágjörn
í til fjár og valda og hafi því verið
ýmissa breytinga þörf á henni.
En ummæli mótmælenda um af-
(látssoluna. segir hann, hafa ekki
! alltaf verið sanngiörn né rétt-
mæt. Kaþólska kirkjan hefur
aldrei haldið því fram, að hún
j geti fyrirgefið syndirnar af guðs
hálfu, og ekki er sanngjarnt að
gera kaþólsku kirkjunni sem
| heiid ábyrga fyrir gjörðum
i sumra þeirra ævintýramanna,
sem flökkuðu um Evrópu á mið-
j öldum og buðu mönnum fyrir-
j gefningu syndanna fvrir fé. Um
kabólsku kirkjuna segir bókar-
j höfundur enn fremur: „Kún hef-
i ur verið fastur punkt.ur í umróti
aldanna, og enn á hún geysimikil
ítök í hugum fólks viða um heim.
Kabólska kirkjan er oft um-
burðarlvnd gagnvart mannleeum
breyskleika, en hún er hörð og
ósvejgjanleg, þegar um megin-
atriði trúarinnar er að ræða. Hún
lítur á atburðarrásina ,.sub specie
aeternitatis", xmdir sjónarhorni
eilífðarinnar. Pólit!skar stefnur,
valdabrölt ríkja og einstaklinga,
allt eru þetta aðeins stundarfyr-
irbæri, goluþvtur. sem kemur og
fer“. Minna verður höfundi tíð-
rætt um lútherstrú, sem hann af-
greiðir á tænum 4 síðum. og er
mér ekki grunlaust um. að sum-
um íslenzkum kennimönnum
þyki ríkistrú okkar fslendinga
bera hér skarðan hlut frá borði.
OLAFUR Hansson á þakkir
skildar fyrir bók þessa, því
að hún er í senn geysifróðleg og
skemmtileg aflestrar, og verður
það ekki sagt um margar kennslu
bækur. Vissulega ér það ætíð
álitamál, hvað beri að taka og j
hverju að sleppa í bók sem þess- j
ari, en ekki verður bæði sleppt
og haldið. Persónulega hefði ég
kosið, að höfundur skrifaði meir
um frumtrúarbrögð og trúar-
heimsspeki. — Þótt hann geri sér
far um að benda á aðalstrauma
trúarbragðanna, skýrir hann frá
kynstrum af aukaatriðum, — oft
skemmtilegum og spaugilegum,
sem hann að minnsta kosti stund-
um hefði getað sparað sér að
segja þangað til í kennslustund-
unum. Fáum við m a. að vita, að
sá maður meðal höfðaveiðara sé
talinn ófrjór, sem ekki hafi
drepið einn eða fleiri menn, og
að öll umferð stöðvist á götum
stórborga Indlands, þar sem hin-
ar heilögu kýr fara um. Þá er
skýrt frá því, að meðal Búddha-
trúarmanna hafi snemma á öld-
um verið stofnaðir dýraspítalar
og meðal Jaínatrúarmanna sé
það stórglæpur að drepa „flugu
eða- maðk“. Og um munkareglu
Múhammeðstrúar-manna segir
höf., að sumir munkanna dansi
„æðisgengna trúdanra og veita þá
sjálfum sér hættuleg sár í æð-
inu“. Ekki er heldur dregin dul
á það, „að grísk-kaþólskur sér-
trúarflokkur (dúkóbrodsjar eða
dúkóbertsar) hafi stundum í trú-
aræði valdið óspektum, kveikt í
húsum, gengið um allsnaktir o. s.
frv.“
AÐALKOSTIR bókarinnar fel-
ast hins vegar í hinum já-
kvæða anda hennar og hispurs-
lausri, en látlausri framsetningu,
þar sem hvergi bregður fyrir
leiðinlegum prédikunartón, en oft
skrifað „sub specie humoris“,
undir sjónarhorni gamanseminn-
ar. Gerir höf. sér sérstakt far um
að útskýra hin trúarlegu hugtök
með nákvæmni, og alla trúar-
bragðasöguna skýrir hann í ljósi
sögu og þjóðfélagsfræði, og veit-
ir það bókinni miklu meira
menningarsögulegt gildi en ef
um hreina trúfræði hefði verið
að ræða.
Hitt er svo annað mál, að trú-
arbragðasaga hvorki má né get-
ur komið í staðinn fyrir sjálfar
trúarheimildirnar frekar en bók-
menntasaga í stað bókmennta.
Væri því æskilegt, að Ólafur
Hansson yki enn „karma“ sitt og
tæki saman aðra bók, þar sem
væri að finna valda kafla úr
helztu trúarritum heimsins:
Biblíunni, Kóraninum, Rig-Veda,
Upanishada, Surangama Sutra,
Tao-te-king og ritum Konfrsíus-
ar. — Um sjálfa útgáfu búkar-
innar er skemmst að segja, að
hún er hvorki góð né vond. Ég
vona, að ég hafi fengið sérstak-
lega lélegt eintak af henni, en
spjöldin féllu frá kili eftir fvrstu
lesningu. Er það enn grátlegra,
þar sem um bók er að ræða, sem
verðskuldar að vera lesin oftar
en einu sinni.
Jón Júlíusson.
H. BENEÐiKTSSON & CO. H.F.
Hafnarhvoli — Reykjavík
- Morgunblaðið með morgunkaffinu