Morgunblaðið - 27.05.1955, Page 12

28
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 27. maí 1955
Sr. Þormóðnr Signrðsson
í DAG fór fram að Ljósavatni
útför séra Þormóðs Sigurðsson-
ar á Vatnsenda.
Séra Þormóður var fæddur að
Yzta-Felli í Kinn 30 apríl 1903.
Foreldrar hans voru Sigurður
bóndi Jónsson, síðar alþingis-
maður og ráðherra, og kona hans,
Kristbjörg Marteinsdóttir frá
Lundarbrekku í Bárðardal. Var
Þormóður yngstur barna þeirra,
yndi og eftirlæti allrar sinnar
fjölskyldu og enda fleiri, því
hann var ekki einungis yngstur
margra systkina heldur einnig
alíra barna geðþekkastur: af-
burða fallegt barn og eftir því
gott í sér, stafaði af því stilltur
ljómi á allt og alla, það gerði
aldréi á hluta neins, var glatt,
prútt og ástúðlegt. Og barnið óx
og skömmu eftir fermingu þess,
varð faðir hins fríða og prúða
sveins ráðherra. Var þá að rnestu
lokið dvöl hans á hinu stórmerka
bernskuheimili, sem var eitt
þeirra fáu heimila í landinu, sem
segja mátti um í sérstökum
skilningi, að þar væri íslands-
sagan að skapast.
Hinn fríði og prúði sveinn fór í
Menntaskólann og lenti þar í
stórum og ákaflega vel skipuð-
um bekk og naut almennra vin-
sælda. Eftir stúdentsprófið, 1924,
var hann einn af þeim fjórtán
efnismönnum, er úr þeim bekk
fóru í guðfræðideild Háskóla ís-
lands, og hefir henni hvorki fyrr
né síðar bæzt slíkur liðsauki úr
einum bekk. Veturinn 1925—’26
stúndaði Þormóður námið við
þýzkan háskóla. Árið 1927 var
hann einn af þeim skeleggu guð-
fræðinemum, er stofnuðu hið
myndarlega tímarit „Strauma",
og kom það út í fjögur ár. Árið
1928 útskrifaðist hann sem
kandídat í guðfræði og vígðist
19. ágúst samsumars til Þórodd-
staðar-prestakalls (er nú nefnist
Vatnsenda-prestakall) og sat
fyrst að Yzta-Felli, þá á Finns-
stöðum, en fluttist árið 1931 að
Vatnsenda. Prestakall þetta er
samsett af byggðarlögunum með-
fram Skjálfandafljóti, Bárðardal
og íKinn, en kirkjustaðir þrír:
Lutodarbrekka í Bárðardal, Þór-
oddsstaður í Kinn og Ljósavatn
á mótum þessara byggðarlaga
(og Ljósavatnsskarðs). Prests-
setrið Vatnsendi er austast í
Ljósavatnsskarði, vestasti bær í
prestakallinu, góða bæjarleið frá
kirkjustaðoum, stendur undir
háu og hrikalegu fjaili, á sléttri
grund, er nær alla leið að vatn-
inu, en brött fjallshlíð á móti,
skógi vaxin svo langt sem til
sér inn í Skarð. Sviphýrt er yfir
Vatnsenda á góðviðrisstund, og
bújörðin hæg og notaleg, silungs-
veið! í vatninu, en þykir dálítið
afskekkt frá þjóðbrautinni síðan
bílar komu til sögunnar, og hefir
þó verið lagður sæmilegur vegur
heim. En begar þau sr. Þormóður
og frú Nanna Jónsdóttir fluttu
þangað, var Vatnsendi eitthvert
aumasta kotið í öllu prestakall-
inu. Byggði sr. Þormóður þar allt
upp — við heldur rýr framlög af
hálfu hins opinbera, er ég hrædd-
ur um. Það var t. d. ekki fyrr
en nú, um leið og fregnin barst
frá Kaupmannahöfn um andlát
sr. Þormóðs, að menn komu þar
til að setja upp góða eldavél, en
fáum árum áður höfðu aðrar allra
nauðsynlegustu lagfæringar ver-
ið gerðar á íbúðarhúsinu.
Frú Nanna er dóttir Jóns
bónda, organista og fyrrum
glímugarps Sigfússonar á Hall-
dórsstöðum í Reykjadal, og fyrri
konu hans, Sigríðar Árnadóttur,
atgerviskona í sjón og raun. Þau
sr. Þormóður gengu í hjónaband
21. júní 1930 og hafa eignast sex
börn: tvo sonu og fjórar dætur,
en yngsti sonurinn andaðist 5 ára
að aldri, s. 1. haust, eftir ævilangt
heilsuleysi — eitthvert hið yndis-
legasta barn sýnum, en máttlaust
og mállaust. Yngsta barnið er
þriggja ára, hið næstyngsta 12
ára, eldri sonurinn við læknis-
fræðinám, elzta dóttirin gift
Sveini Skorra Höskuldssyni, sú
næstelzta á húsmæðraskóla.
Fagur barnahópur. Sr. Þormóður
var hinn ástríkasti heimilisfaðir,
en stjórnsamur engu síður, ákaf-
lega heimiliskær, jafnframt því
að hann unni heitt átthögum sín-
um yfirleitt. Hann var góður
bóndi og verkmaður, reglusamur
og árvakur og yfirleitt nokkurn
veginn svo nátengdur jörð sinni
og heimabvggð og sóknarfólki
sínu sem prestur getur orðið. Ef
dæma ætti tillitslaust eftir messu-
fjölda var sr. Þormóður tæplega
meðalprestur, — en vetrarríki
og strjálbýli torvelda mjög
kirkjusókn á gervöllurn norð-
austurkjálka landsins og ekki
Sr. Þormóður Sigurðsson.
hvað sízt í Vatnsenda-presta-
kalli. Ef dæma má eftir vinsæld-
um prests og nánum kunnug-
leikum hans við söfnuði sína,
gæti ekki cllu betri prests á ís-
landi en °,r. Þormóður var.
Sr. Þormóður var alla sína tíð
einlægur trúmaður — eins og
hann, yfirleitt, var einlægur 1
gervöllu viðhorfi sínu við lífinu
og öllu, sem hann fann sig kvadd-
an til að taka afstöðu gagnvart.
Eins og flestir sambekkingar hans
í guðfræðideildinni var hann
frjálslyndur í trúarefnum, enda
var heimili foreldra hans meðal
forystuheimila hinnar víðtæku og
lífríku frjálshyggju-hreyfingar
Þingeyinga, er bar svo marga og
merka ávexti í kringum síðustu
aldamót. Sr. Þormóður var einn
þeirra „frj álslyndu" manna, er í
raun og sannleika verðskulda
það nafn: sannleikselskari mann,
sanngjarnari, óáleitnari, gat
varla. Og fullur var hann góð-
vildar og áhuga jafnt um almenn
framfaraefni sem persónuleg
velferðarmái sveitunga sinna og
sóknarbarna. Vorið 1949, er fjöl-
margir bændur í Þingeyjarsýslu,
i sem annars staðar á landinu kom-
ust í heyþrot, var presturinn á
Vatnsenda svo vel settur að geta
ávísað nokkrum nauðstöddum
bændum þeirri heytuggu, sem
þeim nægði, hjá Vatnsenda-bónd-
anum. Það hafa víst ekki oft ver-
ið látin hey af hendi með ljúfara
geði en gert var á Vatnsenda
vorið 1949 — Þegar prest vant-
aði í nágrannapcestakall, sem
stundum var misserum saman,
var sr. Þormóður alltaí boðinn
og búinn að hlaupa í skarðið. Og
ósjaldan tiljóp hann undir bagga
með mér, er svo stóð á að ég
þurfti, uppbyggingar staðarins
eða heilsunnar vegna, að vera
lengur í Reykjavíkur-ferðum en
æskilegt hefði verið, svo og fyrstu
ár mín í Háls-prestakalli, er
enginn staður var þar fyrir
heimili mitt. Aldrei fékk ég að
gjalda þetta neinu.
Sr. Þormóður var áhugasam-
ur félagsmálamaður, eins og
hann átti trvn til. Hann var um
mörg ár, +il dauðadags, í stjórn
hins gamla og giftudrjúga Kaup-
félags Svalbarðseyrai, svo og í
hreppsnefnd Ljósavatnshrepps
síðustu 17 árin, og fleiri opin-
berum trúnaðarstörfum gegndi
hann. En varla hefir neinn mað-
ur verið þvi fráleitari en sr. Þor-
móður að halda sér sjálfur fram
til nokkurs
— miitning
Sr. Þormóður var maður hár
vexti, heldur í grennra lagi og
vel á sig kominn, manna fríðast-
ur og prúðmannlegastur, góðlát-
lega glettinn, í hófi gamansamur,
gleðimaður og þó stilltur, einhver
hinn bezti drengur, enda hvers
manns hugijúfi, heitt elskaður og
virtur af smu eigin fólki, öllum
harmdauði.
í haust er leið tók sr. Þormóður
að finna til sjúkleika í höfði og
upp úr áramótunum fói hann, í
fylgd konu sinnar, til Reykja-
víkur af f ví tilefní. Honum var
vel ljóst, að brugðið gat til
beggja vona um batann, en eng-
inn sá hor.um brugðið, hann var
sami hláturmildi trúmaðurinn
og endrariær. í Reykjavík var
honum gert að fara til höfuðkúpu
opnunar í Kaupmannahófn. Það-
an bárust svo fréttir um vel
heppnaða aðgerð hjá heimsfræg-
um lækni, góðan bata og tiltek-
inn heimfarardag. Sr. Þormóður,
var, sem þegar sagt, manna elsk-
astur að heimili sínu og byggðar-
lagi og fólkinu, sem hann um-
gekkst. Það myndu ekki margir
hafa hlakVað innilegar til heim-
komunnar með endurheimta
heilsu. Þá barst ástvinum hans,
vandamönnum og vinum, er
minnst varði, kveoja frá honum
í Ríkisútvarpinu á vegum „Óska-
laga sjúkhnga". Það voru „Sól-
setursljóðin". Helkaldur grunur
læsti sig : hvers manns brjóst, er
kveðju þessa gat tekið til sín.
Siðan hefir ekki verið lifaður
glaður dagur á Vatnsenda ■—
nema ef vera skyldi í gær og í
dag: að sorg og himinsend hugg-
un hafi togast á og huggunin ef
til vill haft betur. Húskveðja var
að Vatnsenda í gær og stóð
prófasturinn, sr. Friðrik A.
Friðriksson fyrir henni. Auk
hans töluðu undirritaður og
Baldur oddviti Baldvinsson á
Ófeigsstöðum, en frú Sigrún
Jónsdóttir á Ófeigsstöðum söng
einsöng. í dag var svo sjálf út-
förin gerð að Ljósavatni. —
Prófasturinn rakti æviatiiði hins
framliðna og jarðsöng með að-
stoð sr. Sigurðar Stefánssonar
prófasts á Möðruvöllum. Sr.
Sigurður Guðmundsson á Grenj-
aðarstað flutti kveðju frá prest-
um hé~aðsins og fjölskyldum
þeirra, sr. Benjamín Kristjáns-
son flutti kveðju frá bekkjar-
systkinum, Jón Jónsson, bóndi á
Fremsta-Felli og með’njálpari í
Ljósavatnskirkju, og Sigurður
Eiríksson bóndi á Sandhaugum
í Bárðardal fluttu stuttar ræður,
en Jón Haraldsson, bóndi á
Einarsstöðum og Karl Sigvalda-
son, bóndi á Fljótsbakka, fluttu
kvæði. Sigurður hreppstjóri Geir-
finnsson á Landamóti og Einar
Kristjánsson á Ófeigsstöðum
sungu „Sólsetursljóðin". Kirkju-
kórar Ljósavatnssóknar og Þór-
oddstaðasóxnar önnuðust báða
daga sönginn sameiginlega undir
stjórn Sigurðar Sigurðssonar a
Landamóti. Átta hempuklæddir
prestar báru kistuna út úr kirkj-
unni til kirkjugarðsins, en þar
tóku nánustu ættingjar og vanda-
menn við Þjóðkirkjan sendi
blómsveig á kistuna, en bekkjar-
systkinin gáfu stóran silfur-
skjöld. Sóknirnar þrjár stóðu fyr-
ir rausnarlegum veitingum
seinni daginn, en fyrri daginn
veitti frú ™anna af sinni venju-
legu rausn öllum, er húskveðj-
una sóttu. Sjálfsagt hafa það ver-
ið um 500 manns, báða dagana
samanlagt. er komu ti'i útfarar
sr. Þormóðs. Veður var unaðslegt
báða dagana, en vegir torsóttir.
Hálsi í Fnmskadal, 14. apríl 1955.
Björn O. Biörnsson.
©
BLAÐIÐ @
©
O MEÐ
M
KAFFINU
Aiþýðusönglist íslendinga
BORGARSTJÓRINN í Furt, sem
er borg í Norður-Bayern skammt
frá Núrnberg, með 100 þúsund
íbúum, réð Hallgrím Helgason
til að flytja erindi um framan-
skráð efni í samkomusal lýðhá-
skólans. 31öðin greina frá fyrir-
lestrinum. Fara hér á eftir um-
' sagnir nokkurra.
Nordbayerische Zeitung skrif-
ar undir fyrirsögninni: „Hljómar
aftan úr grárri forneskju. Dr.
Hallgrímur Helgason talar um
tónlist og Ijóðlist tslendinga". —
„Felix Dahn, prófessor í sögu við
háskólann í Wúrzburg, lætur
„síðustu Gotana“ (í samnefndu
• Morguni
©
• Morguni
Dr. Ilallgrímur Helgason,
kvæði) eftir ósigurihn við Vesú-
víus halda norður á bóginn, þar
til þeir á fjaiiægum, ísgráum út-
sæ finna eyna Thule. Hún er tákn
tryggðar. Þar eru eiður og æra
æðstu dyggðir. — Eins og höf-
undur verksins „Baráttan um
Róm“ tekur fram, þannig hafa
Germanir hugsað í þúsund ár,
því að á íslandi hafa germanskir
eðlisþættir varðveitzt bezt og
lengst og þar með einnig feikna-
miklir fjársjóðir germanskrar
arfleifðar. íslenzki söngfræðing-
urinn og tónskáldið dr. phil. Hall-
grímur Helgason kynnti nokkrar
perlur þessa fágæta safns fyrir
álitlegum hópi gesta, að svo
miklu leyti sem það er kleift á
naumum tíma tveggja klukku-
stunda.
j Vér fengum innsýn í óvenju-
lega hvelfda námu þekkingar á
1 söng og ljóðmennt íslands, er dr.
i H. Helgason á máli lærdóms-
mannsins og með segulbanai og
! hljómplötum skýrði fyrir áheyr-
endum upptökur, er hann á
I mörgum og torsóttum ferðum
hefir skráð á eylandinu, sem er
‘ jafnstórt að flatarmáii og Suður-
Þýzkaland. Þar hefir fram til
vorra daga dafnað söng- og
kvæðamannahefð, sem er frá-
brugðin samskonar iðju á megin-
landi Evrópu að bví leyti, að
hún er mikiis virt og í hávegum
höfð.
j Allra elztu arfgeymdir eru enn
við lýði og berast áfram milli
kynslóða, og hið nýja semur sig
að reglum hins gamla listslynga
og auðuga bragskóla Hið sama
má segja um sönginn. Hann
er ekki bundinn við dúr
eða moll, þekkir ekki áttundar-
kerfið, heldur byggist á fjórtóna-
skipun „tetrakordsins“, byggir
margröddun sína á stáihörðum
fimmtum eg hneigist að oft sam-
felldri tviundarás. „Nýrri“ söng-
ur þekkist á íslandi nú þegar í
eitt hundrað ár. Barst þangað
með rómantískum skandinav-
isrria. Var það ósamrýmanlegt ís-
lenzku tóneðli og hafði í för með
sér skaðieg áhrif fyrir aldagaml-
an rótgróinn söng þjóðarinnar,
er laut fornum lögmálum.
Er fyrirlesarinn fíulti nokkur
ný lög, skaut einn starfsbróðir
hans þvi fram, að eiginlega b.yrji
nú hér fyrst sönglisíin. Margir
aðrir munu ekki faliast á þessa
skoðun, því að íslenzku lögin
báru vitni ævafornri venju, sem
aðeins er vakin af blundi. Þau
bera einnig talsverðan keim af
þjóðlögum í Austur-Evrópu, sem
sungin eru af þeim, sem hreint
ekkert skyn bera á nótur og tón-
fræði og allur landslýður leggur
þó hlustir við. — í sérkennileik
sínum hefir hin gamla sönglist
íslands á sér undravert ,,nýtízku“
yfirbragð, þegar vel er að gætt.
Þetta kom enn betur í ijós, er
fyrirlesarinn flutti eigin tónsmíð,
samda í fornum anda.
Fyrirlesturinn, sem rakti auð-
uga rnenningarsögu íslands um
þusund ára skeið, vakti ósjálfrátt
aðdáun vora á listrænni ást og
hagleik íslendinga, þessarar þjóð-
ar, sem í báðum undangengnum
styrjöldum ekki skar upp herör
gegn Þýzkalandi“.
Fránkische Tagespost, undir
fyrirsögninni „Sungin þjóðlist á
íslandi“, segir m.a.: „Elzta ís-
lenzka þjóðlagið er heimssköpun-
arloísöngur Völuspár í F.ddu,
sem bókfest var um miðbik 18.
aldar af Johann Ernst Hartmann
í Kaupmannahöfn, eftir ■ söng
Jóns Ólafssonar frá Grunnavík.
Þetta lag, sem flest önnur ósvikin
þjóðlög Islands hreyfast fyrst og
fremst í skrefum. Stökk eru fátíð
og kröpp. Fjórtónið ræður oft
mestu um rúm laglínunnar. Því
miður hafa aðeins geymzt tvö
lög við Eddu-texta. Dróttkvætt
var miður fallið til söngflutnings,
atkvæðin voru öll jöfn að
áherzlugildi og lofkvæði forn-
skáldanna of myrk í máli. Um
1100 koma fram dansar, er kveðn
ir voru milli kvenna og karla,
einskonar hringdansar, likir
þeim, sem enn eru dansaðir í
Færeyjum. Hafa þeir sennilega
byggzt á endurteknum tveggja
takta stefjum. Stafarím Eddu-
kvæðanna féll burt og ófullkom-
ið endarím féll í smekk fólksins.
Ferlínuform varð vinsælt, og ná-
in tengsl sköpuðust snemma milli
dansleiks og ferskeytlu, eins og
haldizt hefir á sænskkestnesku
eyjunni Ormsö allt fram til vorra
daga.
Hetjuljóð rímnakveðskaparins
björguðu skáldskap íslendinga
frá óstuðlaðri bragtízku annarra
germanskra þjóða. Þessari tryggð
við forna skáldskaparhefð eiga
íslendingar það að þakka, að lang
mestur fjöldi íslenzkra þjóðlaga
er runninn frá rímum.
Þjóðlög bænda, kirkjulög, tví-
söngur, stemmur og nútíma-þjóð-
lög í margskonar búnaði fléttuð-
ust inn í þetta skemmtilega er-
indi dr. Hallgríms Helgasonar“.
Fúrther Nachrichten með fyr-
irsögn „Gömul og ný tónlist frá
íslandi. Tónlistar- og menningar-
saga“, segist svo frá: „Enn einu
| sinni haiði borgarstjórnin ráðið
| til sín framúrskarandi ræðu-
mann. Dr. Hallgrímur Helgason
' frá Reykjavík talaði síðasta mánu
l dag um „Þjóðareinkenni í söng
I íslendinga“ frammi fyrir álitleg-
I um fjölda áheyrenda.
Titill erindisins benti ekki ein-
j dregið tii r&nnsókna á þróun ís-
lenzkrar menningar og tónlistar.
En sá, sem veit nokkur deili á
vísindastarfsemi dr. H. Helgason-
ar, gekk þess ekki dulinn, að hér
var boðið til óvenjulegrar
ikemmtunar. í samvinnu við
tonlistarstjóra háskólans í Er-
langen, prófessor G. Kempff, hef-
ir hann gert fjölmargar upptökur
ai rannsóknum sínum. Nokkrar
þeirra iengu gestir nú að heyra.
Eins og ræðumaður tók fram,
eru Isiendingar staðráðnir í því
að hvika hvergi frá því hlutverki,
er sagan hefir falið þeim. Það eru
fá lönd, þar sem gamlar geymdir
hafa reynzt jafn lífseigar eins og
á Islandi, sögueynni Thule.
Hin frægu kviéði í Eddu, sem
eru meðal hinna mikilvægustu
heimiida fyrir germönsk og indó-
germönsk vísindi, benda ein-
Frh. á bls. 31