Morgunblaðið - 15.09.1955, Blaðsíða 10

26
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 15. sept. 1955
Baldur Eiríksson, forseti Bœjarstjórnar Siglufjarðar:
Helga Guðmundssonar héraSs
læknis á Siglufirði minnzt
ÞETXA ávarp flutti Balður
Eiríksson, forsetí toæjarstjórnar
Siglufjarðar, á 100 ára afmæli
Helga Guðmundssonar, héraðs-
læknis, Mnn 27. maí s.l.:
ÞEGAR Bjarni Pálsson var skip-
aður landlæknir fvrir tæp-
Rialto-brúin er hjarta Feneyjaborgar. Stöðugur straumur gangandi um 200 árum eða árið 1J80, var
fólks er yfir brúna. Og umferðin undir brúna er mjög mikil eins 01?Um’ 1 _s u ma ‘’ . a_1 f
... . ? „ . ... . . , ,, , . .... hafa umsjon með heilbngðismal-
Og s,a ma a myndmm. Bruarstoplarn.r hv.la a sex þusund trja- landsinSi veita sjúkum læknis
bolum hvor. |hjálp og kenna lækningar a. m.
k. fjórum efnilegum skólapiltum,
er síðár yrðu skipaðir læknar í
fjórðungum landsins. Fór þetta
svo fram sem til var ætlast.
Bjarni tók, að vísu, fleiri nem-
endur, en aðeins fjórir luku prófi
og voru þeir allir skipaðir iækn-
ar. Tveir fyrstu nemendur hans
árið 1766, annar í Norðlendinga-
fjórðungi, en hinn í Vestfirðinga-
fjórðungi Sá þriðji var skipaður
í Austfirðingafjórðungi 1772 og
loks 1781 var stofnað annað
læknisembætti í Vestfirðinga-
fjórðungi og fjórði nemandi
FENEYJÁR
Framhald af bls. 25
byggingastíll Feneyja hefir mót-
ast bæði af vestrænum og aust-
rænum áhrifum. Byzantisk hvolf-
þök Markúsarkirkjunnar stinga
kynlega í stúf við gotneska mjó-
turna hennar. Skrautið er óhóf-
legt bæði í formi og litum —
marmarasúlurnar eru alls 500
í kirkjunni — og margar
hverjar eru herfang, sem hin-
ir fyrrum herskáu Feney-
ingar fluttu með sér heim frá
Austurlöndum. Ekki er að furða,
þó að margvíslegra áhrifa gæti í
byggingarstíl kirkjunnar — það
tók á þriðju öld að reisa hatia og
auk þess hefir hún síðan verið
bætt og aukin.
★ „BREIÐLEITUR"
GOTNESKUR STÍLL
Kirkjuturninn stendur inn á
torginu fyrir framan kirkjtma —
hann gnæfir hátt yfir og þykir
mörgum hann vera í ósamræmi
við önnur stórhýsi við torgið, en
þau eru yfirleitt tiltölulega lág ... , ,
og breið. Gotneska stílnum hafa j “K.
Feneyingar breytt eftir sínu
höfði, gotnesku bogarnir eru
miklu breiðari en gerist
norðan Alpafjalla eins og
sjá má til dæmis á neðri
súlnagöngum Hertogahallarinn-
ar. Feneyihgar munu vera upp-
hafsmenn þessa „breiðleita“ got-
neska stíls — má vera, að þeir
hafi gert það af ásettu ráði að
reisa ekki mjög háreistar bygg-
ingar, þar sem undirstöðurnar
eru svo veigalitlar.
★ ★ ★
Ferðamennirnir eru oftast auð-
þekktir úr manngrúanum. Þeir
virða fyrir sér — venjulega af
mikilli hrifningu — þessi æva-
fornu menningarverðmæti og
hlusta með lotningu á fylgdar-
manninn rekja sögu þeirra.
Heimamenn virðast láta sig þau
litlu skipta — og sumum þeirra
þykir vafalaust meira koma til
jámbrautarstöðvarinnar, sem
byggð er i nýtízku stíl við Rómar-
torg, en til Gullhússins forn-
fræga, sem áður var skrauthýsi
forríkra Feneyinga, en er nú
safn.
★ í KJÖLFAR AUÐSINS —
BLÓMLEGT LISTA-
OG MENNINGARLÍF
Feneyjar bera þess greinilega
vott, að í kjölfar auðsins fylgir
blómlegt lista- og menningarlíf,
enda var borgin miðstöð lista og
er enn. Listamenn frá öllum
löndum flykkjast þangað til að
kynnast hinum fornu meisturum
Feneyja, — borgin er París hættu
legur keppinautur á því sviði.
Fjöldinn allur af kirkjum er í
Feneyjum og í sambandi við Bjarna landlæknis skipaður þar.
margar þeirra hafa verið reistir , Voru því fjórir læknar j land_
svo kallaðir „skólar (scuolae) lnu auk landlæknis, sem sjálfur
— söfn, er geyma listaverk fræg- , hafði undir fjórðung Sunnlend-
ustu feneysku málaranna, Tintor- j inga Þessi skipun læknamálanna
ettos, Tizians, Veronese, o. fl Iðn-j helsf óbreytt fram undir alda-
mót 1800. Með konungsúrskurðí
4. okt. 1799 var skipaður læknir
í austur hluta Sunnlend.ingafjórð-
ungs. Verða þá sex læknishéruð á
landinu og þar við situr fram
yfir miðja 19. öld. Að vísu íengu
Vestmannaeyjar scrstakan lækni
1827 til þess að ráða niðurlög-
um ginklofans og var það upp-
haf að Tæknissetri þar. 1837 sett-
ist að starfandi læknir í Húna-
vatnssýslu fyrir framtak Hún-
vetninga og með nokkrum styrk
úr landssjóði, en Norðlendingar
fengu ekki tvo embættislækna
fyrr en 1856.
aðarmennirnir voru einnig lista- !
menn, og þau áhrif lifa enn í fen-
eyskri postulínsgerð, knippling-
um, skartgripasmíði og vefnaði.
★ NEPTÚNUS OG FENEYJAR
En þó að Feneyjabúar sýni sín-
um dýrmæta menningararfi dag-
farslega tómlæti, eru þeir engu
að síður stoltir af honum. Fylgdar
maðurinn, sem sýndi okkur Her-
togahöllina, naut þess að segja
málverks, enda minnir hér allt á
þann tíma, þegar blómi Feneyja
var mestur — þarna er t. d.
geymt stærsta olíumálverk í
heimi, „Paradís" Tintorettos.- Og
enginn fær að fara um Hertoga-
höllina án þess að skoða — og
helzt dáðst að — málverki Tie-
polos, er sýnir sjávarguðinn
Neptúnus færa Feneyjum (í konu
líki) nægtahornið, enda auðguð-
ust Feneyingar á siglingum í aust
urveg.
★ ★ ★
Og ferðamaðurinn hverfur í
huganum aftur til bess tíma, þeg-
ar hertogar, aðalsmenn og auð-
menn gengu um salina í pelli og
purpura og réðu örlögum manna.
Úr dómsalnum gengu margir með
dauðann í hjarta yfir Andvarpa-
brúna inn í myrka, daunilla klefa
fangelsisins — og vissu, að þeir
áttu aldrei afturkvæmt þaðan.
En það kom fyrir — eins og
verða vill á stundum — að örlög-
in lustu sjálfa ráðamennina. í
Scala della Scrutinio (Rannsókn-
arsalnum) er komið fyrir mál-
verkum af öllum hertogunum. í
einu horninu gín við autt svæði
— mynd þess ógæfusama hertoga
var tekin niður og minning hans
skyldi afmáð. Hann var fundinn
Framhald á bls. 31
Með læknakennslu Jóns Hjalta
líns, landlæknis, og stofnun
læknaskólans verða hin miklu
tímamót í læknasögu landsins.
Nú eru loks sköpuð skilvrði fyrir
því, að upp rísi innlend lækna-
stétt. Þegar á hinu fyrsta endur-
reista löggjafarþingi 1875 voru,
jafnhliða lögunum um stofnun
læknaskóla í Reykjavík, sam-
þykkt lög um „aðra skipun á
læknahéruðunum á ísiandi" og
staðfesti konungur lögin sama
ár. Fram að þeim tíma höfðu
læknahéruð landsins verið átrta
alls og að auki fimm læknar með
styrk úr læknasjóði. Samkv. hin-
um nýju lögum urðu læknis-
héruðin 20 og var þá stofnað hér
sérstakt læknishérað, en áður
var ei skemmra að leita til læknis
en til Akureyrar. Siglufjörður
læknir i Siglufjarðarhéraði og
minnumst vér hans í dag. ■
Helgi er fæddur í Reykjavík
27. maí 1855 eða fyrir 100 árum.
Foreldrar hans voru Guðm., út-
vegsbóndi að Hóli Þórðarson, en
hann var einn þeirra Borgara-
bæjarbræðra, sonur Þórðar Guð-
mundssonar, hafnsögumanns frá
Langárfossi á Mýrum, Bjarna-
sonar, og kona Guðmundar Val-
gerður Jóhannsdóttir prests og
skálds að Hesti Tómassonar.
Helgi fer ungur í Latír.uskólann
ogstúndaði jafnframt námi verzl
unarstörf á sumrum í Fischers-
verzlun. Stúdentsprófi lýkur
hann 1875 og læknaprófi, sem
áður getur 1878 með 1. einkunn,
103 stigum. Dvaldi á sjúkrahús-
um og fæðingastofnunum í Kaup
mannahöfn við framhaldsnám
1878 og 1879. Settur 28 júlí 1879
og skipaður 30. marz 1880 héraðs-
læknir í 10. læknishéraði og
átti heima hér í Siglufirði
til æviloka. — 23. maí 1892
er hann jafnframt settur til þess
að þjóna 9. læknishéraði, en það
var Húnavatnssýsla austan
Blöndu og Skagafjarðai'sýsla að
takmörkum Siglufjarðarhéraðs.
En þessi þjónusta var aðeins þar
til nýr læknir var skipaður í 9.
héraðið og var það gert á því
ári.
Helgi þjónaði Siglufjarðar-
héraði þar til hann fékk lausn 1.
nóv. 1910 eða rúm 30 ár. en lækn-
ingar stundaði hann þó til ársins
1928.
Þegar Helgí settist hér að og
tók við embætti sínu 1879 voru
hér á manntali 304 sálir, en 1910
er hann fær lausn frá embætti
er fólksfjöldinn 666. Siglufjörður
var örlitið fiskiþorp þó með all-
miklum búskap jafnhliða og ein-
ar 10 jarðir í firðinum. Byggð
meiri hér nærlendis í Héðins-
firði, Siglunesi og Úlfsdölum en
nú er. Þá voru, sem að líkum
lætur, samgöngutæki léleg og
fábreytt, hestar á sumrum, skíði
á vetrum á landi og árabátar á
sjó og aldrei ferðast nema brýn
nauðsyn ræki til. Hinn nýkomni
læknir mun skjótt hafa samið sig
að staðháttum hins víðlenda og
samgöngusnauða héraðs. Helgi
læknir var óvenjulega hraust-
byggður. Þrekmikill og þoldi vel
vosbúð og erfiði, en oft mun
hann hlotið hafa hvortt.veggja í
einangruðu, veglausu og erfiðu,
víðlendu héraði. Nú er öldin
önnur. Helgi varð brátt vinsæll
mjög og naut álits sem læknir,
enda heppnuðust honum vel
lækningar og einkum er viðbrugð
ið hversu vel honum tókst að
hjálpa konum við fæðingar.
varð 10. læknishérað í hinni nýju Heimih hans var í senn sjúkra-
læknishéraðaskipun og náði frá hús, gistíhús og griðastaður. Má
Urriðalæk fyrir utan Hofsós og og nærri geta að oft mun þröng
að Reykjaheiði
íjarðar.
Einnig taldist
austan Ólafs-
til
_
Grímseyjarhreppur. Nii er þetta
svæði brjú læknLshéruð
Rétt mun að geta þess, í sam-
bandi við hina breyttu skipun
læknishéraðanna, að á árunum
1875 til 1879 sat á Alþingi sigl-
firzkur borgari, Snorri Pálsson,
kaupmaður. Var hann 2. þingm.
Eyfirðinga. Hafði Snorri gefið
hafa verið í hýbílum læknis-
hjónanna á þeim árum, er svo
héraðsins. har við. Lét Helgi sér mjög annt
um sjúklinga sína, enda var mað-
urinn samvizkusamur og vildi
öllum gott gera.
Hlýjan þela bar hann til allra,
er hann vissi, að við erfiðleika
áttu að etja eða önnur bágindi,
og lét hann sér þá oft ekki nægja
að gefa bágstöddum fyrirhöfn
sig talsvert að lækningum meðan sma og læknishjálp, heldur var
læknislaust var hér og þekkti ^um; að hann gaf heim gJaflr
því vel þá ríku nauðsyn að hér
væri læknir búsettur, enda mun
þessari skipan hafa verið vel
fagnað í þessu byggðarlagi og
hinum næstu.
Þeir, sem fyrstir þreyttu em-
bættispróf við læknaskólann í
Reykjavík, luku því hinn 15. júní
1878 og voru það þeir Ámi Jóns-
son frá Vatnsdalshólum og Helgi
að auki.
Helgi læknir var glæsimenni.
Sviphýr, fríður sýnum og manna
kurteisastur og fas hans allt prútt
og tiginmannlegt. Ýturvaxinn og
teinréttur fram á hin efstu ár.
Hann var í bezta lagi gáfaður
maður, menntaður vel, orðhepp-
inn og hnittinn í svörum; minn-
Ugur og fjölfróður, ráðhollur
þegn.
Gleðimaður var hann lundhýr
Á baðströndinni við Lido er löngum margt manna.
, Guðmundsson frá Hóli í Reykja-! og þjáll á fundi gleðinnar og var
ivík. Helgi varð fyrstur héraðs- i góður að honum nauturinn.
Hýbýlaprúður og gestrisinn.
Ljúfmenni í framkomu allri* og
gerði sér engan mannamun.
Helgi læknir var kennari hér
við barnaskólann fyrst eftir að
hann var stofnaður og var æ síð-
an meira eður minna leyti tengd-
ur skólanum, ýmist sem kennari
framan af, skólanefndarmaður
eða prófdómari og lét sig jafnan
miklu skipta þrifnað fræðslu-
mála og hag þeirra.
Helgi læknir var ágætur kenn-
ari og barnelskur mjög. „Öll
börn fengu ást á honum“, sagði
í gær við mig gamall vinur hans.
Mátti oft sjá hann umkringdan
barnahópi og deila við hann
geði, hygla þeim einhverju eða
vera að leik með þeim.
Helgi var mjög listrænn, enda
er það kynfylgja ættar þessarar,
sem kunnugt má vera. Lagði hann
stund á útsaum og hekl í hjá-
stundum sínum og er sumt af því
með slíku snilldarhandbragði að
eigi verður umbætt. Söngvin
var hann, raddmaður góður og
lék á hormonium. Skrifari var
hann og ágætur.
í hreppsnefnd og sóknarnefnd
svo og skólanefnd sem áður get-
ur, mun Helgi hafa setið og
reyndist hann þar jafnan tillögu-
góður og vildi heill byggðarlags
og íbúa í hvívetna og ýms fleiri
trúnaðarstörf munu honum hafa
verið falin.
Árið 1882 gekk hann að eiga
Kristínu Jóhannsdóttur, systur
Páls Kröyers í Efri-Höfn, en þau
systkinin voru börn Jóhanns Jó-
hannssonar hreppstjóra og Rakel
ar Pálsdóttur eldra Kröyers
hreppstjóra. Var frú Kristín
mikilhæf kona og merk og bónda
sínum traustur og hreinskiptinn
förunautur. Eigi var þeim hjón-
um barna auðið, en þau ólu upp
þrjár fósturdætur' Maríu, fædda
Rasmussen er seinna giftist
Lúðvík Möller útgerðarmanni á
Hjalteyri; Kristínu Pálsdóttur
Kröyer er giftist Pétri Bóassyni
byggingameistara • og Jónínu
Tómasdóttur prests Bjarnarson-
ar, ekkju Kjartans Jónssonar
smiðs. Er hún enn á lífi og er
hér meðal vor í dag. Einnig ólu
þau hjónin upp að mestu leyti
Jóhann Þorkelsson núv. héraðs-
læknir á Akureyri og er hann
nú einnig á meðal vor.
Frú Kristín andaðist árið 1927,
en Helgi læknir 24. nóvember
1937 og með honum hné kynslóð
í baðm þess þroska, er hún sáði
til, en nýjar kynslóðir njóta
arðsins.
Hann varð öllum harmdauði.
í dag, þá öld er liðin frá fæð-
ingu Helga Guðmundssonar
héraðslæknis í Siglufirði, þótti
bæjarstjórn hlýða að efna til
þessarar minningarathafnar. Hið
ytra er hún vottur um virðing
bæjarstjórnar og Siglfirðinga á
fyrsta héraðslækninum í Siglu-
firði, manninum og starfi hans í
héraðinu, og koma hans hingað
er jafnframt menningarsöguleg-
ur atburður.
Hið innra er hún hvöt til vor
að líta liðinn tíma í ljósi því er
minningin ljær og læra af þeirri
reynslu, sem þar er að fá, svo
farsælli not verði af verkum
vorum og störfum í nútíð og
framtíð.
í dag er því minningardagur.
í dag minnast hinir nánustu
gengins og genginna ástvina.
Þeir, sem þekktu og nutu læknis-
ins og mannsins og vér öll þessa,
og hins mæta og merka borgara,
er átti giftu í starfi og heill á
ferð sinni meðal vor.
Vér þökkum arf þann, er hann
hefur skilað oss, börnum þessá
byggðarlags. Vér þökkum þá
hugulsemi, sem rækt og mann-
gæzka, er fram kemur í skipu-
Framhald á bls. 31