Morgunblaðið - 17.11.1955, Blaðsíða 10

26
MORGUNBLAÐiÐ
Fimmtudagur 17. nóv. 1955
Kristmann
Guðmundsson:
SJODÆGRA
Eftir Jóhannes úr Kötlum.
Heimskringla.
IflNNUBRÖGÐ skáldsins
Jóhannesar úr Kötlum hafa oft
og einatt verið skrambi hirðu-
leysisleg, en í þessari bók er allt
öðru máli að gegna. Hér er svo
að segja hver hending vönduð og
hvergi kastað höndum að. Segja
má að yfirleitt birtist Jóhannes
sem nýtt og betra skáld í þessu
skemmtilega og — að mörgu leiti
— ágæta ljóðasafni. Sumir munu
sakna ríms oð stuðla á köflum, en
víst er að höf. hefur nú fund-
ið form, sem hæfir honum betur
en sá rímbruðlingur, er einatt
áður gruggaði fyrir honum lind
hins tæra skáldskapar. — Mér er
nær að halda að upprunalega
hafi Jóhannes verið efni í sögu-
sjtáld, en auk þess var hann hag-
yrðingur svo góður, að rímið varð
honum alltof tiltækt. Það á til að
„yrkja sig sjálft“, eins og kunn-
ugt er, og hafa margir flaskað
áfþví. Telja má að Jóhannes skáld
hafi séð þetta sjálfur og því tekið
aþ aga gáfu sína við notkun ann-
a|rs forms. Hann orkti um skeið
og þýddi Ijóð undir dulnefninu
Anonymus og vöktu þær til-
r^unir hans eftirtekt, enda vel
þpss virði. Og nú kemur hann
fpam fyrir almenning í „Sjö-
dægru“ sem nýtt skáld, og hefur
afdrei verið betri. Vinnubrögð
hans öll eru vandaðri en fyrr,
kyæðin full af ljóðrænu lífi, blæ-
brigðaauðug, mótuð af miklu ör-
uggari smekkvísi en áður. Þá
hefur hugkvæmni skáldsins auk-
ist og efnismeðferð þess orðið
heimsmannslegri en fyrr; — án
þess þó að glatazt hafi hin heilaga
einfeldni, er ósjaldan hefur verið
höfuðstyrkur, en stundum veik-
leiki Jóhannesar.
Eitt af fyrstu kvæðunum í bók-
inni er „Eiður vor“, ættjarðar-
kvæði, vel gert og bersýnilega
jafnhentugt í áróðursstarfsemi
allra flokka, nema ef vera skyldi
kommúnista?
„Vér stöndum hver einasti einn
um ísland hinn skylduga vörð:
af hjarta vér leggjum nú hönd
á heilaga jörð
og sverjum að sameinast bezt
þess sál þegar hættan er mest
hver einasti einn.“
Næst er „Hinn fagri þræll“,
stutt og meitlað snilldarljóð. Fag-
urt og vel gert er „Eitt kvöld á
góu“, og hin töfrandi þjóðvísa:
„Rauðsendingadans“. En með
kvæðinu „Ýskelfir" hefur Jó-
hannes úr Kötlum efnt öll sín
beztu loforð:
„Ég liljuriddarinn rakti við
stjömuskin
hinn rökkvaða skóg með hjartað
í bláum loga
og sofandi jörðin hrökk upp við
dimman dyn
og dauðinn þaut í himinsins
spennta boga.
Allt líf var skuggi: úr moldinni
myrkrið fló
og máninn huldist skýi sem
slokknað auga
og tíminn villtist og vindurinn
beit og sló
er vofurnar báru gullið í sína
hauga.
Svo þung var öldin að allan skiln-
ing þraut
og uglur vældu og loftið titraði
af rógi:
ég lagði höndina á himinbogann
og skaut
og hæfði fegursta dýrið í Goða-
skógi.
r v-wriiy.ywi v
f saklausri angist drúnti drottn-
ingin Hind
e^ dreyrinn seitlaði úr brjósti
lconungsins Hjartar:
í irótt var eðli mitt nakið og sál
{ mín blind
— í nótt urðu hvítu liljurnar
mínar svartar.“
BÓKMENN7BR
Mér finnst þankastrikið í síð-
asta erindi eini gallinn á þessu
innblásna ljóði! Það er vandfarið
með þankastrik, og hver er sá,
er hefur ekki syngdað með þeim!
„Maður verður úti“ er enn eitt
ágætiskvæðið í fyráta hluta bók-
arinnar, (en henni er skift í
sjö „bækur“, þarf af flýtur vænt-
anlega nafnið: ,,Sjödægra“);
táknrænt, frumlegt, snjallt. „Þú
leggst í grasið“ og „Jesús Maríu-
son“ eru og bráðsnjöll kvæði,
einkum hið síðara.
Fyrsta „bók“ ljóðasafnsins sam
anstenöur af rímuðum kvæðum,
svo og hin sjöunda, en hinar eru
án ríms og hljóðstafa, í venjuleg-
um skilningi. — „Ferskeyílur“
heiíir þar eitt ljóð:
„Rennur gegnum hjarta mitt
blóðsins heita elfur:
upp í strauminn bylta sér
kaldir sorgarfiskar.“
f „Rímþjóð“ segir svo um ísl.
þjóðina:
„í sléttubönd vatnsfelld og stöguð
hún þrautpíndan metnað sinn
lagði
í stuðla hún klauf sína þrá
við höfuðstaf gekk hún til sauða.
Því rírari verður í aski
því dýrari háttur á tungu:
við neistann frá eddunnar glóð
hún smíðaði lykil úr hlekknum.“
Góð kvæði eru: „Ragnarök",
„Tvö augu“, „Flóttamaður“:
„Norður hvíta Elivoga
ríð ég svörtum geigsins fáki:
stökkva rauðir hrævareldar
undan bláum sköflum.
Flenntar nasir mása og blása:
sollin froða af grön og bitli
niður loðna bóga vellur
— frýs að þungu hrírni."
(Þetta minnir nú reyndar full-
mikið á „Dögnene" eftir Nis
Petersen!)
„Systir mín góða í dali“
(„mjúkur var vanginn á lamb-
inu þinu, systir mín góða í dali“);
„Söngurinn í brjósti mínu“:
„Fagrir eru morgnarnir í heimin-
um:
litlir hvítir fætur
vaða yfir rauðan streng í blárri
æð
dansa inn í föðurhjarta."
„Á Séljumannamessu“, „Homo
sapiens“, Hellisbúi“:
„Innst í mínum helli
logar á fífustöng —
súgurinn leikur á stráfiðlu
við opna gátt.“
„Nóttleysa“, „Ástarstjarna" —
og lengi má telja! — Það er blátt
áfram tilbreyting að rekast á
nokkur léleg og misheppnuð
kvæði, svo sem: „Kveðið vestur
á granda“, „Hann er kominn“,
„Kalt stríð“. En þau eru ekki
mörg. — Kvæðaflokkur Fjórðu
bókar heitir „Mater dolorosa“,
stórvel gerð og dulúðug kviða
im móður skáldsins, meðal allra
leztu verka höf.
Fimmta bók byrjar á gull-
fallegu Ijóði: „Hér em ek“. En því
næst er: „Kveðja til Kína“, grát-
irosleg lofgerðarrolla um Maó
Tse Tung! En skáldið bætir fyrir
með fögru ljóði, aftan við þetta
;rýlukvæði, og heitir það: „Ljóð
ím hamingjuna“. Og því næst
(emur: „Lofsöngur um þá hóg-
æru“, eitt af beztu kvæðum bók
irinnar, verk sem lengi mun lifa.
„Skerpluríma“ er enn eitt ljóð
;em gleður hjartað, leikið á lang-
oil, tónn víkivakans, — og fleiri
■ru slik. Aðeins eitt skal enn
efnt: „Fuglar tímans": _____
1 'WilHW'j-
Eins og hvítir svanir fljúga dag-
ar vorir á brott
1 vatnanna sem niða hinumegin:
rf fjöðrum þeirra ýkur geisla-
brim
í kvaki þeirra ómar jarðarinnar
þrá.
Eins og svartar álftir koma vorar
nætur
baksandi handan úr skugga-
hverfinu mikla:
Sönglausar fel þær skelfinguna
undir vængjum sínum
spyrna fitjum í draumsins gjálp.
Að síðustu mun dreki eilífðarinn-
ar steypa sér úr lofti
og gleypa hvern tímanlegan
fugl.“
Það er full ástæða til að óska
Jóhannesi til hamingju með
„Sjödægru“. Með henni hefur
hann hrundið öllum hrakspám,
en jaínframt unnið til þess lofs,
er hann hefur stundum áður hlot-
ið án Verðugs tilefnis! —
BER ÞÚ MIG, ÞRÁ
Eftir Snæbjörn Einarsson.
Prentverk Odds Bjömssonar.
ÞETTA er ein þeirra bóka, sem
leiðinlegt er að þurfa að skrifa
um. Hún er vel og smekklega út-
gefin, og það er einnig auðsætt
að höfundurinn hefur viljað
leggja í ljóðin allt það sem hann
á bezt. En því miður er hann
harla lítið skáld, — það verður
ekki hjá því komizt að segja það
eins og er! Hann kann ekki ein-
földustu rímreglur, eða fer ekki
eftir þeim, að minnsta kosti, sbr.:
„Og hvort sem óður lífs til angurs
vekur
og afturhvarfs til þess, sem betur
reynist."
„Sem farandsveinn ég reyka um
forna slóð, —
— mín ferð var hingað gerð.“
Þetta eru ósköp augljósir rím-
gallar og auðvelt að laga þá, og
svo er víðar í bókinni. Höf. -virð-
ist skorta brageyra, því margt
bendir til að hann hafi lagt tals-
verða vinnu í kvæðin. Og dálitla
skáldaæð hefur hann vissulega.
í kvæðinu „Óður til íslenzka
bóndans" er ýmislegt, sem kalla
má gott, ef litið er til aðstæðna,
t. d. þetta erindi, — þótt rímgalli
sé í annari hendingu:
„Já, landið á bóndann og bónd-
inn á landið,
þó beiskt sé oft stríðið og sárs-
auka blandið,
er vandmctin hamingja hans.
Það er menningarþjóð, sem á
mikið af bændum,
ef metið .er starfið á framtíð í
vændum
það gull, sem er gæfa hvers
lands.
Þá er og talsverður töggur í
kvæðum eins og: „Börnin úr daln
um“, „Vormanns hönd“, „Dreng-
urinn ,minn“:
„Barninu okkar beggja
bænir okkar tveggja
leggi litlum vini
lið og gefi styrk.“
í kvæðinu: „Heima“ er þetta
laglega erindi:
„Ég verð á ný sem lítið brekabam
og brosi að horni og legg.
Og bræði úr draumsins lundi
lífsins hjam
við lágan tóftarvegg."
Bezta ljóðið tel ég vera: „Hvers
virði er-----?“
„Hvers virði er að eiga hrausta
hönd,
ef hennar máttur leysir engin
bönd?
Hvers virði er að eiga mikinn auð
ef ekki er hægt að gera úr hon-
um brauð?
Hvers virði er að vita á mörgu
skil,
en vilja ekki trúa að Guð sé til?“
Höf. er sýnilega traustur mað-
ur og hugsun hans heilbrigð.
Hann brýtur heilann um margt
og er heimspekilega sinnaður. En
P-h á bls. 31
Sfóraukin iðnaðar-
framleiðsla í heiminum
I VERKSMIÐJUM og námum
heimsins var framleitt meira
fyrstu sex mánuði ársins 1955 en
allt árið 1938, segir í síðustu hag-
skýrslum Sameinuðu þjóðanna.
(Framleiðsla í Sovétríkjunum,
Austur-Evrópulöndum og Kína
er ekki talin með).
Framleiðsluvísitalan fyrir iðn-
aðaríramleiðslu heimsins r.áði há
marki á öðrum fjórðungi á þessu
ári er hún reyndist IV2 sinnum
hærri en meðal ársfjórðungs vísi-
talan 1948. Samanborið við fyrstu
sex mánuði 1954 jókst iðnaðar-
framleiðslan í heiminum um 9%
á fyrstu sex mánuðum 1955.
Aukning iðnaðarframleiðslunn
ar stafar fyrst og fremst af vexti
stór-iðnaðarins í heiminum, seg-
ir í skýrslunum. Bent er á, að
i stál og efnaiðnaðurinn hafi aukizt
meira en vefnaðar- og matvæla-
iðnaðurinn.
Ef vísitalan fyrir iðnaðarfram-
leiðsluna í Vestur-Evrópu er
ákveðin 100 1948 var vísitalan
komin upp í 179 á öðrum ársfjórð
ungi 1955. Hér er um meira fram-
leiðslumagn að ræða en nokkru
sinni áður hefir átt sér stað í
heiminum. Heildarframleiðsla
Vestur-Evrópulanda á fyrra helm
ingi ársins, sem er að líða var
75% meiri en á sama tíma 1954.
Framleiðsluaukingin er að sjálf-
sögðu misjafnlega mikil í einstök
um löndum, eftir ástæðum, en
tekið er fram í hagskýrslunum,
að í engu landi hafi framleiðslan
verið minni á fyrra helmixrgi árs
ins 1955 en hún var á samsvar-
andi tímabili árið áður.
Stálframleiðslan í Frakklandi
var 26% meiri en á fyrra árshelm
ingi 1954 og í Þýzkalandi var iðn-
1 aðarframleiðslan í heild á fyrstu
sex mánuðum 1955 aðeins örlitið
i undir allri iðnaðarframleiðslu
þjóðarinnar 1936. (Hér er aðeins
reiknað með Vestur-Þýzkalandi).
Framleiðsla Þýzkalands á farar-
tækjum jókst um 30% frá fvrra
árshelmingi 1954. Á sama tíma
jókst iðnaðarframleiðsla Ítalíu
um 7%. Heildarframleiðsla Jap-
ans jókst talsvert á öðrum árs-
fjórðungi, en var minni en árið
áður á fyrst ársfjórðungi. í Bret
landi var iðnaðarframleiðslan
talsvert hærri en á samsvarandi
tíma árið áður.
Loks má geta þess, að sam-
kvæmt hagskýrslum Sameinuðu
þjóðanna jókst kolaframleiðslan
í heiminum um 7% a fyrstu sex
mánuðum 1955, miðað við sama
tíma árið áður, en náði þó ekki
metframleiðslunni frá 1952.
I
UNESCO ÆTLAR AÐ STOFNA
MIÐSTÖÐ FYRIR
B 4 RN AK'VIKMYNDIR
VÍSINDA- og menningarstofnun
Sameinuðu þjóðanna, UNESCO,
hefir ákveðið að setja á stofn mið
stöð fyrir barna- og unglinga-
kvikmyndir. Tilgangurinn er að
koma upp alþjóðamiðstöð, er
veiti upplýsingar og útvegi kvik-
myndir til allra landa, sem heppi
legar eru fyrir ungt fólk og börn.
Aðalskrifstofan verður í París, en
í ráði er að settar verði upp mið-
stöðvar af sama tagi víðsvegar
nm heim. Meðal verkefna, sem
miðstöðin hyggst að beita sér
fyrir er að framleiddar verði
barnakvikmyndir á sem flestum
tungumálum heims.
Má! þetta var tekið fyrir á sér-
stakri ráðstefnu, sem boðað var
til 5 Edinborg í fyrrahaust. Ráð-
stefnuna sátu kvikmyndafram-
leiðendur og fulltrúar frá barna-
Mlögum.
pr>FrpT eigar bænda
F^TT SALA AFURÐA
— VKKT FRAMLEIÐSLAN
S'ðastliðin 10 ár hefir gerst
hvlting á sviði landbúnaðarins í
heiminum. Bændur nota nú helm
inri meiri tilbúinn áburð og þrisv
ar sinnum fleiri dráttarvélar en
þeir gerðu fyrir síðustu heims-
q' f->öld Korntegundir, sem nú
eru ræktaðar gefa meiri afrakst-
ur en áður þekktist, eða allt að
helmingi meira á hvern hektar
t lands í Norður Ameríku.
j Af Bretum og Hollendingum
! hafa aðrar þjóðir lært hvernig
hægt er að tvöfalda afrakstur
túna og engja. Jafnvel í vanyrktu
löndunum hafa bændur lært nýj
ar aðferðir til að úírýma sníkju-
dýrum og plöntusjúkdómum. Ný
bólusetningarefni eru fyrir hendi
til að fyrirbyggja sjúkdóma i
húsdýrum.
Þetta eru nokkur atriði úr
framfarasögu landbúnaðarins s.l.
10 ár. Þessi og önnur mál eru
rædd í mánaðarriti Matvæla-
og landbúnaðarstofnunarinnar
(FAO), en þetta tímarit — Memo
— kom út í aukaútgáfu í tilefni
af því að 10 ár voru liðin frá
stofnun FAO, þann 16. október.
— Þess er getið, að aðalvandamál
bænda i dag sé að koma afurðum
sínum í peninga, en ekki sjálf
framleiðslan. í flestum löndum
heims gætu bændur framleitt
meira, ef þeir gætu selt fram-
leiðslu sína við sæmilegu verði.
Enn hafa menn ekki fundið heppi
legar leiðir til að dreifa landbún-
aðarafurðum frá þeim löndum,
þar sem offramleiðsla er, til
þeirra landa er skortir matvæli.
Offramleiðslan skiptir milljónum
, smálesta árlega og þeir, sem
svelta víðsvegar um heim skipta
einnig milljónum.
SKORKVIKINDI GERÐ
GEISLAVIRK TIL A®
FYLGJAST MEÐ SJÚKDÓMUM
Vísindamenn hafa fundið að-
ferðir til að gera skorkvikindi
geislavirk, en á þann hátt er hægt
að fylgjast með smitberum er
valda t. d. lömunarveiki (polio),
malaríu, influenzu og holdsveiki.
Heilbrigðisstofnun Sameinuðu
þjóðanna (WHO) gengst fyrir
rannsóknum á þessu sviði.
ALÞJÓÐLEG RANNSÓKN
Á KRYDDI
Sumar þjóðir nota allt að 100 mis-
munandi kryddtegundir í mat
sinn
SALT var fyrsta kryddið, sem
maðurinn notaði í mat sinn —
salt þekktu menn þegar í grárri
forneskju. í dag er salt — matar-
salt, eins og það er nefnt — al-
gengasta kryddið, en um leið er
I það eitt þýðingarmsta fni til að
| verja matvæli skmmdum. En auk
j salts nota menn, bæði með frum-
stæðum þjóðum og menningar-
þjóðum, margskonar aðrar krydd
vörur til bragðbætis, eða átlits.
Talið er að Síar noti 500 mis-
munandi kryddtegundir í sinn
daglega mat. í Bandaríkjunum
eru algengar kryddtegundir 800,
en Þjóðverjar nota allt að 1000
kryddtegundir.
Með ýmsum þjóðum og þá ekki
sízt í menningarlöndunum hafa
komið upp raddir um að allt
þetta kryddát muni vera heilsu-
spillandi. Þessi ótti manna hefir
orðið til þess, að nú hafa tvær af
sérstofnunum Sameinuðu þjóð-
anna, Alþjóða heilbrigðisstofnun-
in (WHO) og Matvæla- og land-
búnaðarstofnunin (FAO) tekið
málið upp og haldið ráðstefnu um
málið í Genf. Ráðstefnuna sóttu
fulltrúar frá 12 þjóðum og voru
meðal þeirra kryddframleiðend-
ur, læknar og vísindamenn
Ráðstefnan taldi, að það gæti
verið um hættur að ræða fyrir
menn að neyta of mikils og vissra
tegunda krydds og matarlita. En
þetta væri ekki eingöngu heil-
brigðisatriði heldur væri það
viðskiptalegs eðlis. Ráðstefnan
komst að þeirri niðurstöðu, að
engin ein þjóð hefði rannsóknar-
stofur og mannafla aflögu tli, að
rannsaka málið til hlýtar og
lagði þvi til, að stofnað yrði til
alþjóðlegrar samvinnu um rann-
sóknir á kryddvörum, matarlit og
gerfiefnum, sem notuð eru í mat.
Nefnd fjallar nú um þessar til-
Frh. á bls. 31