Morgunblaðið - 24.11.1955, Qupperneq 2

18
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 24. nóv. 1953 ~\
;i§ iii ¥i
Eftir Alfred Joachim Fisher.
SUKKF.RTÖPPEN. í bænum
Sukkertoppen í Vesrur Græn-
land.i búa nú um 1.200 manns, og
borið samar. við aðrar græn-
lenzkar nýlendur hefur nú jaeg-
ar vaxið þarna stór borg. Síðan
nýjustu og fullkomnustu fisk-
fiökunarstöðvar og fiskimjöls-
verksmiðjur tóku til starfa —
hefur lifsafkoma almennings
batnað mjög. Iivergi á þessari
stærstu eyju heimsins hef ég séð
betri hýbýli innfæddra en ein-
mitt hér. (Bústaðir danskra
manna hér ura slóðir bera af
livað snertir þægindi).
«6% \TLDU MISLINGA
Það er saiit, að fólk hér í Sukk-
•ertokken sé yfirleitt opinskátt
og vel fáaniegt til þess að fram-
fvlgja heilbrigðiseftirlitinu. — í
eögu lyfjafræðinnar gegna þeir
sérstæðu hlutverki. Samkvæmt
almennri atkvæðagreiðslu kröfð
ust 86% af kjósendum þess að fá
mislinga í bæinn. Meðal þeirra
var einnig héraðslæknirinn Dr.
Ole Jordan, sem er fæddur í
Bandaríkjunum og bjó lengi í
Kína — fulltrúi landsstjórans,
Kalle Rosing, frábær listamaður
og frægur um allt Grænland
fyrir tréskurð sinn.
Tildrög sögunnar er hægt að
segja í örfáum orðum. Þegar
skipið okkar yfirgaf Kaupmanna
höfn, var frú nokkur frá Sukker-
toppen meðal farþeganna, ásamt
syni sínum Axel, sem var brátt
eftirlæti allra á skipinu. Á leið-
inni til Gotháb, sem er höfuð-
staður Grænlands (um tvö þús.
íbúar), gerðist ekkert markvert.
Það kom ym borð hópur skáta-
drengja. Vel kæddir unglingar,
sem voru að reyna að bæta að-
stæður grænlenzkrar æsku —
ir;eð miklum árangri. Tæpum sól-
arhringi seinna greindi skips-
læknirinn misiinga hjá tveimur
drer.gjanna — og sá þriðji veikt-
ist skömmu síðar.
Mislingar eru engin nýjung
fyrir Bandaríkja- og Evrópu-
xnenn. Níu af hverjum 10 skóla-
börnum hafa fengið þessa veiki.
En aðstæðurnar eru alveg gagn-
síæðar í Grænlandi. Hér voru
rr.islingar alveg óþekktir fram
tii ársins 1951. Þá brutust þeir
út í fyrsta sinni — í Julianeháb,
sem er stærsti bær Suður Græn-
lands. Ekkert heimili komst hjá
sýkinni, og fullorðnir jafnt sem
börn tóku hana. Allur bærinn
virtist leggjast í auðn. í Juliane-
háb bjuggu aðeins 1200 manns
— og af þeim dóu 40.
Á þessum fyrsta stað. sem sjúk-
•dómurinn kom upp, var enginn
undirbúinn að neinu leyti. í öðru
Þ gi skortir Grænlendinga mót-
stöðuafli. í þriðja lagi geta misl-
ir:gar haft hættuleg eftirköst. því
að mislingasjúklingar eru mjög
ræmir fyrir berklum.
\
SUKKERTOPPEN í HÆTTU
Mikill mislingafaraldur herj-
aði á aðra nálæga bæi — en
hafði ekki eins óheililavænleg
áhrif þar. Til allrar hamingju
stóð þetta yfir sumarmánuðina,
sv'o að auðveldlega var hægt að
flytja lækna og hjúkrunarlið til
Grænlands, með flugvél frá Dan-
jrnörk.
Skátad.rengirnir okkar fóru af
skipinu á fyrsta viðkomustað og
voru einangraðir þar í sjúkrahúsi.
Axel hélt áfram með móður
sinni til Sukkertoppen Þar kröfð
ust yfirvöldin, að hann yfirgæfi
ekki heimili sitt í hálfan mánuð,
þareð hann gæti smitazt af veik-
inni af skátadrengjunum — og
gæti bonð hana. Á tólfta degi
veiktist Axel litli, og læknir úr-
skurðaði hann vera með mislinga.
Ef Axel yrði áfram haldið í
sóttkví múndi Sukkertoppen
losna við misíingana. En um
sumarið höfðu þeir þæstum því
•ails staðar verið plágia. ársins. —
þeir bæir, sem alvegj hafa gétið
varizt faraldrinum geta sannar-

agieiðslc íór
það meiol ílúa Sukkeitoppens
EBFIð ASSTAM
EBLENBBA FBÉTTAMANNA
Eftir EDWARD CRANKSHAW
Frá Sukkertoppen
lega státað af góðri svjórn yfir-
valdanna. Skipum er aðeins leyft
að afferma í ákveðinni fjarlægð
frá höfninni, og ferðamenn, sem
ekki geta lagt fram skilríki fyrir
því, að hafa fengið veikina, fá
ekki að stíga á iand.
FA VIUJA SINUM
feamgengt
Slíkt ástand urðu íbúar Sukk-
ertoppen að búa sig undir. En
samkvsemt reynslu liðinna ára,
er enginn staður algerlega óhult-
ur fyrir geisandi plágu. Hvað
skyldi henda ef slíkur faraldur
gysi upp að vetrarlagi, þegar
Sonderstormfjörðurinn er allur
ísi lagður •—■ og hjúkrunarliðið
yrði sent loftleiðis til einhverra
fiugvalla, en gæti ekki komizt
áfram með ströndum fram? Yrði
þá mögulegt að koma í veg fyrir
vandræðaástand og einangra
veikina á fáum stöðum? í öllum
tilfellum vrði plágan verri við-
ureignar og hætta á berklum
miklu meiri.
í Sukkertoppen eru einnig
skátadrengir, sem ganga hús úr
húsi með atkvæðalista. Eins og
áður segir — þá voru 86% fólks-
ins hlynnt þvi, að mislingarnir
breiddust út. Skömmu síðar
kynnti farsóttarnefnd staðarins
sér vilja fólksins — og staðfesti
hann. Næst varð að ráðfæra sig
við yfirfarsóttanefnd landsins —
en iandsstjórinn og heilbrigðis-
f’..<lltrúi landsins eru meðlimir
hennar.
Einnig þurfti að fást við nokk- (
ur lögfræðileg vandamál. Hver
skyldi vera ábyrgur fyrir því —
ef einhver af þeim, er voru mót-
fallnir því, að mislingarnir breidd
ust út, mundu deyja úr veikinni?
Eftir miklar umræður ákvað far-
sóttanefndin að samþykkja at-
kvæðagreiðsluna, sem yfirvöldin
sáu um.
Nú er aðeins beðið eftir r.am-
þykkt yfirvaldanna í Kaup-
mannahöfn —- en hún er nauð-
synleg í slíku tilfelli. Þá mun
Axel litli verða leystur úr sótt-
kvínni, og aliir íbúar Sukker-
toppen munu koma i sjúkraheim
sókn, til þess að taka veikina áð-
ur en veturinn sezt að með alla
sína ísa og snjóa. í litla sjúkra-
húsinu í Sukkertoppen hafa
hundrað og áttatiu sjúkrarúm
verið tekin frarn — og bíða nú
sjúklinganna.
Hýfefisinpr fagna fónlisfar-
Úíigangskindur finnasf — Bofnieðja Hývafns
MÝVATNSSVEIT, 14. nóv.: ..
Tónlistarmenn á vegum Ríkisút-
varpsins höfðu skemmíun í fé-
lagsheimilinu á Skútustöðum í
gærkvöldi. Aðsókn var ágæt, hús-
fyllir og listamönnunum mjög vel
tekið. Það má teljast stórvið-
burður þegar hljóðfæraleikarar
og söngvarar, sem standa í
rremstu röð íslenzkra Iistamanna,
heimsækja sveitir, sem liggja
Iangt inn í landi. Við eigum þess
að vísu kost, að heyra óperur
í útvarpinu, en að sjá og heyra
er tvennt ólíkt og flestir telja
sig ekkert gagn hafa af að heyra
óperurnar í útvarpinu. Við von-
um að við fáum oftar að njóta
snilldar þessarar góðu gesta
heima í okkar í sveit.
ÚTIGÖNGUKINDUR
FINNAST
Þrjár útigöngukindur fundust í
síðustu leitum. Voru' þær á út-
jöðrum afréttarsvæðisins á Aust-
urfjöllum. Fremur er það sjald-
gæft að útigöngufé finnist. liér.
Vel'dur þar miklu um að margar
ferðir eru farnar til fjárleita á
öræfunum, fram yfir miðjan vet-
ur og álitið er að tóan hirði það,
sem þá kann að vera eftir.
BOTNLEBJA MÝVATNS
RANNSÖKUf)
Eins og áður hefur verið getið,
var Tómas Tryggvason jarðfræð-
ingur nokkra daga við að rann-
saka botnleðju Mývatns með það
fyrir augum að vinna úr henni
kísil, ef rannsóknir leiða í ijós
að það sé hagkvæmt. Ér þá hug-
myndin að not.a til, þess hinn
mikla híta og orku sem streymir
upp úr jörðinni við Námafjall
og nota þannig ódýra orku, sem
annars fer forgörðum. Leirlagið
í botni Mývatns reyndist. víða
mjög þykkt, svo utlit er fyrir,
að ekki verði skortur á hráefni,
ef farið verður að vinna þarna
kisil. —Jóhannes.
FRELSIB EKKI TIL
t NEINNÍ MYND
ÞEIM tíma, sem Iiðinn er frá
því að Stalin lézt, hefur
margt bréytzt í Rússlandi. Það
hefur verið linað á einræðistök-
unum og núverandi ráðamenn í
Kreml virðast vera farnir að
taka örlítið tillit til þjóðarinnar.
En það er ekki hægt að tala
um þá frelsisaukningu, sem um
er að ræða í Rússlandi, í sömu
andránni og við ræðum frelsið
í Vesturlöndum. Þar er svo langt
bil í milli, að ástandið í þessum
tveim heimshlutum er gjörsam-
lega ósambærilegt. Það er ekki
nauðsynlegt að taka mörg dæmi,
til þess að sýna fram á það, að
einstaklingsfrelsið í vestri og
austri er ekki sambærilegt, og i
rauninni mundum við ekki getað
kallað ástandið austan járntjalds,
frelsi í neinni mynd.
STRÖNG RITSKOÐUN
Þegar blaðamaður frá Vestur-
löndum, sem staddur er í Rúss-
landi, hefur kynnzt til hlítar
þeim ströngu takmörkunum, sem
hann er háður, ætlar að fara að
ræða um ritfrelsi austan tjalds —
þá ræðir hann ekki um ritfrelsi
— heldur ritskoðun.
Þó að linað hafi verið á rit-
skoðun nú síðustu árin, þá er það
ekki þar með sagt að hún sé úr
sögunni. Nei — því fer fjarri.
Erlendur blaðamaður í Moskvu
sem sendir fréttir sínar gegn um
síma eða í símskeyti, verður í
fyrstu að vera mjög gætinn —
og það er ekki fyrr en hann hef-
ur kynnzt andrúmsloftinu, að
hann fer að ritskoða fréttir sínar
sjálfur áður en hann sendir þær.
Staðbundnir fréttamenn í
Moskvu eru háðir mjög ströngu
eftirliti. en þeir sem eru í augna-
bliks heimsóknum, hafa mun
meira ferðafrelsi — og geta jafn-
vel skoðað sig lítið eitt um.
EKKI NEIN SMUGA
Ég var fyrir skömmu á
snöggri ferð í Moskvu og ætlaði
mér reyndar ekkert að skrifa
meðan ég var þar staddur, því
að það er ómögulegt að skrifa
nokkrar sannar fréttir né lýs-
ingar án þess, að allt verði
brenglað og rangfært í ritskoð-
uninni, ef um skeyti er að ræða
— en sé það símtal, þá er sam-
bandinu slitið.
Aðalsímstöðin í Moskvu er
eini staðurínn í borginni, þar sem
fréttamenn geta sent skeyti eða
fengið símasamband við útlönd.
Mér tókst samt að fá tvö stutt
símtöl við útlönd, frá hótelinu
þar sem ég bjó. Þegar ég ætlaði
að tala í þriðja sinn — og hafði
náð í London, greip skyndilega
hörkuleg og ákveðin rödd inn í
. — og.sagði: „Þér verðið að koma
niður á aðalsímstöðina, til þess
1 að fá að tala“. Meira heyrði ég
ekki.
AÐEINS A EINUM STAÐ
í BORGINNI
Öll símtöl við útlönd fara í
gegn um aðalsímstöðina og um
leið og eitthvað er sagt,, sem
ekki þykir bera vott um höllustu
við flokkinn, er símtalinu slitið
þégjanhi ög hljóðalaust.
Þannig er það einnig með
fréttaskeyti. Það tekur oft lang-
an tíma að ritskoða fréttina, en
eftir að ritskoðunin hefur lagl
bléssun sína á innihaldið, fæí.
fréttamaðurinn afrit af skeytinu,
eins og það hefur verið sent —<
hvort sem um einhverjar breyt-*
ingar hefur verið að ræða — eðá
ekki. 1
Enginn fréttamaður getur láti3
sig dreyma um að skrifa eins og
hann langar til. Hið raunveru-
lega ástand má ekki vitnast úl
fyrir landamærin. Allt er rit-
skoðað, sem skrifað er fyrip
fréttastofnanir erlendis. Jaínvel
orðrétt ummæli valdhafanna 3
Kreml eru yfirfarin, þrátt fyrifl
að þau birtist í málgögnurn Ráð-
stjórnarinnar — og séu komin út
um allan heim innan fárra daga,
I
PRENTFRELSI ER EKKI TIL
Yfirleitt er allt, sem út er gefið
á prenti í Rússlandi samantvinn-
að áróðri. Allt frá skólabókurrl
og fræðiritum til dagblaða og
póstkorta. Þegar til dæmis um
er að ræða útgáfu bóka, líðuf
langur tími frá því að handritið
er komið í hendur útgefanda —-
þar til bókin er komin á mark-
aðinn.
Fyrst fer handritið í gegn urq
ritskoðun stjórnarinnar (GLAV-
IiIT). Síðan, ef prentun er leyfð,
fara 20—30 fyrstu eintökin ti’í
hinna ýmsu stjórnarstofnana —-
og eru þar rækiíega yfirfarin,
Þegar því er lokið er bókinnj
dreyft út eftir nokkrar lagfær-
ingar, ef svo ber undir, eða þái
að saia hennar er bönnuð.
Á meðan slíkt ástand ríkir 31
Sovétríkjunum er það vitanlega
heimskulegt að ímynda sér, að
þegar talað er um frelsi í A-
Evrópu, sé það hið sama hugtalí
þar austur frá — og hér í Vestur-
l.öndum. [
16 paoda lox
é fiskilínu!
HÚSAVÍK, 21. nóv.: — f dag
veiddist 16 punda Iax á fiskilínu,
en slíkt mun fátítt hér við land,
a. m. k. á þessum tíma árs.
Það var á triilubátinn Rán, sem
laxinn fékkst. Var hann með líntl
sína í vestanverðum Skjálfanda-
flóa. Laxinn sem var feitur sem
nýrunninn sumarlax, kom á.
öngul númer 7 og var beitt á
krókinn lambslunga. — SPB. ;
Leikfélag Akraness
sýnir Jeppa á FJalli I
AKRANESI, 18. nóv. — Leikt
félag Akraness sýndi í Borgar-
nesi gamanleikinn Jeppa $
Fjalli, eftir Holberg, fyrijj
nokkru, og þá fyrir fullu húsl
áheyrenda og daginn eftir vaB
sýningin endurtekin. Þá hefua
leikurinn verið sýndur að Lauga-
landi í Reykholtsdal, við svo góða
aðsókn að áhorfendur fyllta
hverja smugu í salnum. Móttök-
ur voru ágætar á báðum stöðun-
um. Leikurinn hefur nú verifl
sýlndur átta sinnum við hinaí
beztu undirtektir, siðan Jóa
Norðfjörð , setti , þann á svið |
halust. —Oddur. J
þntKitíltiiirii nr .