Morgunblaðið - 24.11.1955, Qupperneq 12

28
MORGUNBLAÐlB
Fimmtudagur 24. nóv. 1955
Vestlendingar
C
nt og
Póstafgreiðslumaður í 25 ár
LÚÐVÍK KRISTJÁNSSON:
VESTLENDINGAR
Siðara bindi, fyrri hluti
Reykjavík 1955
I.
UNDIR lok átjándu aldar var
svo hörmulega komið hag ís-
lenzku þjóðarinnar, að til land-
auðnar horfði. Harðæri til lands
og sjávar, óstjórn og verzlunar-
ánauð þjökuðu þjóðina og löm-
uðu allt framtak hennar og um
aldamótin átján hundruð var
smiðshöggið rekið á með afnámi
alþingis. Það hafði að vísu um
langt skeið verið lítið annað en
nafnið eitt, en ber þó í sér minn-
ingar um hið forna þjóðræði og
var að því leyti snar þáttur í
þjóðernisvitund íslendinga. —
En svo þreklaus var þjóðin orðin
og svo mikið vonleysi hennar, að
jafnvel forustumennirnir, sem
um margt voru hinir mætustu
menn, voru þess mjög hvetjandi
að alþingi yrði lagt niður. Þrátt
fyrir þessi dauðamörk bjó þó al-
þýða manna yfir innri verðmæt-
um, þar sem voru fjársjóðir
tungunnar og brotasilfur gamall-
ar menningar, en í þeim afli var
hert það stál er beitt var til sig-
urs í þeirri baráttu til frelsis og
framfara, er hófst á fyrri helm-
ing aldarinnar, sem leið, undir
forustu Jóns Sigurðssonar. — Sú
mikla barátta var háð á tvennum
vígstöðviun, gegn menntunar-
skorti, tómlæti og skilningsleysi
landsmanna annars vegar, en
hins vegar gegn danskri hags-
munahyggju og kúgunarvaldi. —
Hinir íslenzku menntamenn í
Kaupmannahöfn, er fremstir
stóðu í þessari baráttu, þeir Bald-
vin Einarsson, Fjölnismenn og
Félagsritamenn með Jón Sigurðs-
son í fylkingarbrjósti, hafa að
verðugu hlotið heiðurssess í
sögu þjóðarinnar, en hins vegar
hefur að fáu verið getið alls
þorra þeirra manna heima hér, er
slógu skjaldborg um foringjann
mikla, Jón Sigurðsson, og veittu
honum vígsgengi með ráðum og
dáðum.
Lúðvík Kristjánsson, ritstjóri,
hefur með hinu mikla riti sínu,
Vestlendingar, tekið sér fyrir
hendur að gera hér á bragarbót
með því að kanna lið þeirra
manna vestanlands, er mest og
bezt fylgdu Jóni Sigurðssyni að
málum, og gera nokkra grein
fyrir þeim og hlutdeild þeirra í
freísis- og menningarbaráttu
þjóðarinnar á þessum tímum. —
Lúðvík — er fyrir löngu
þjóðkunnur orðinn sem glögg-
ur og traustur rithöfundur
á sviði þjóðlegra fræða, og með
þessu riti sínu hefur hann enn
aukið á hróður sinn. — Er fyrra
bindi þessa verks kom út árið
1953, vakti það mikla athygli og
hlaut lofsamleg ummæli dóm-
bærra manna. Gerir höfundurinn
þar grein fyrir þeim mönnum,
er forustu höfðu um menningar-
mál á Vesturlandi á fyrri helm-
ingi s.l. aldar og þeirri félags-
málaþróun er þeir stóðu að. Er
þar að sjálfsögðu aðsópsmestur
Ólafur próíastur Sivertsen í Flat-
ey er tók glæsilega forustuna
með Framfarastofnuninni og
Bréflega félaginu í Flatey, er
hann átti frumkvæði að. En auk
nýlega kominn út, mikil bók, 346
blaðsíður. í þessu bindi fer fram
hin eiginlega liðskönnun höfund-
arins á Þjóðflokknum, en svo
nefnir hann einu nafni stuðn-
ingsmenn Jóns Sigurðssonar.
Bregður þar fyrir mörgum þekkt
um nöfnum úr sögu þjóðarinnar
frá þessum tímum, en þau eru þó
fleiri, sem lítt eða ekki hafa verið
alþjóð kunn til þessa. Má þar
einkum nefna Magnús á Hvilft,
sem hingað til virðist hafa staðið
í skugga bræðra sinna, þeirra
Ásgeirs og Torfa, alþingismanna,
en hefur þó verið heitur ættjarð-
arvinur og með mestu framfara-
mönnum síns tíma á Vesturlandi,
einlægur vinur og aðdáandi Jóns
Sigurðssonar og einn af traust-
ustu fulltrúum hans vestra með-
an hann tók þar virkan þátt í
þjóðmálum. Þá má og nefna Ás-
geir skipherra Ásgeirsson á ísa-
firði, hinn einarða og svipmikla
brautryðjanda í verzlunar- og
útvegsmálum, er var ótrauður
liðsmaður Jóns Sigurðssonar og
: örlátur vinur hans til hinztu
stundar. Þá ber ennfremur að
geta Gísla ívarssonar á ísafirði.
Hann er ekki stórbrotinn at-
hafnamaður, en hin fábreytta
saga hans er hugþekk og ber
fagurt vitni fölskvalausri ætt-
jarðarást hans. Hann var stúd-
ent, en var þó lengst af í þjón-
ustu danskra kaupmanna. Ekki
hafði þó sú aðstaða hans áhrif
á viðhorf hans til þjóðmálanna.
Var hann alla tíð heitur stuðn-
ingsmaður Jóns Sigurðssonar og
horfði aldi'ei í fé né fyrirhöfn,
ef hann gat með því orðið hinum
íslenzka málstað að liði. — Loks
vil ég minnast á hinn skemmti-
lega þátt höfundarins um pró-
fastinn á Stað, séra Ólaf E. John-
sen, frænda forsetans og mág
hans, þennan eldheita ættjarðar-
vin og örlynda bardagamann,
sem fyrstur stóð upp á Þjóðfund-
inum 1851 og spurði Trampe
greifa af þjósti miklum hverju
það sætti að hingað væru komn-
ir danskir hermenn.
Bersýnilegt er, að víðtæk
heimildakönnun liggur að baki
þessu verki Lúðvíks Kristjáns-
sonar og virðist hann hafa verið
furðu fundvís á margt, sem ekki
hefur legið á glámbekk hingað
til. Hefur honum því tekizt að
fylla í ýmsar eyður í baráttusögu
þeirra tíma er ritið fjallar um
■m
að því er til Vestlendinga tekur.
Hann hefur brugðið nýju ljósi á
ýmis atvik, leitt fram á sjónar-
sviðið athyglisverða menn, sem
til þessa hafa falizt bak við tjald
gleymskunnar og jafnvel bætt
nokkrum dráttum í hina svip-
miklu mynd Jóns Sigurðssonar.
— Höfundurinn lætur menn þá,
er hann fjallar um, koma til
dyranna eins og þeir voru klædd-
ir og gerir enga tilraun til þess
að skreyta þá eða draga fjöður
yfir bresti þeirra. Að hætti góðra
sagnritara lætur hann söguna
sjálfa tala og grípur hvergi fram
í. Vekja þau vinnubrögð traust
lesandans, enda hygg ég að ekki
vei'ði margar villur fundnar í
þessu verki. Eina hef ég þó rek-
izt á, er ég tel skylt að leiðrétta.
Er hún í þættinum um Þorvald
lækni Jónsson á ísafirði, son Jóns
Guðmundssonar, ritstjóra Þjóð-
ólfs. Segir höf. (bls. 109, neðan-
máls), að kona Þorvalds hafi
heitið Þóra, en það er ekki rétt.
Hún hét Þórunn og var dóttir
séra Jóns Hjörtssonar á Gils-
bakka í Hvítársíðu og konu hans
Kristínar Þorvaldsdóttur pró-
fasts Böðvarssonar. Voru þau
Þorvaldur og Þórunn kona hans
því systraböm.
Lúðvík ritar hreint mál
og kjarngott og stíll hans
er ljós og lipur. En jafnvel
hinum snjöllustu mönnum getur
orðið á í messunni, og svo er um
þennan ágæta höfund. Hef ég
rekizt hjá honum á nokkrar leið-
ar málvillur, er ég tel rétt að
benda honum á, því að hér er
bersýnilega ekki um pennaglöp
að ræða, heldur tilhneigingu höf.
til rangrar málsmeðferðar í sér-
stökum orðasamböndum. Skulu
hér tilfærð nokkur dæmi: „Ari
óttast aldrei, að íslendingar verði
menn til að bjarga sér sjálfir",
(bls. 211). ,,Er sennilegt, að
bjargráð Breiðfirðinga hafi kom-
ið í veg fyrir það, að Félagsrita-
menn gáfust þá ekki upp.... “
(bls. 218). „Brynjólfur reyndi
sem hann mátti að koma í veg
fyrir það, að ekki minnkuðu
þau miklu ítök....“ (bls. 227).
„ .... og þess vegna sé leitt til
þess að vita, að alþingistilskip-
unin skuli spoma við því, að ekki
notist að hæfileikum beirra“
(bls. 253).
Með þessu riti sínu hefur Lúð-
vík Kristjánsson unnið mikið
verk og þarft og jafnframt með
því rennt nýjum og traustum
stoðum undir þá staðreynd, sem
að vísu var áður kunn öllum
þeim, sem lesið hafa fyrri rit
hans, að hann er glöggskvggn
fræðimaður og snjall rithöfundur,
er kann ved til verka, og er
manna líklegastur til margra og
góðra afreka á sviði íslenzkra
þjóðfræða.
Sigurður Grímsson.
BUENOS AIRES, 18. nóv. —
Tilraun argentínska verkalýðs-
sambandsins til þess að kúga
argentísku stjómina hefur nú
farið út um þúfur. Ekkert hefur
orðið úr verkfalli því sem stjórn
sambandsins boðaði og íorustu-
menn samtakanna hafa verið
handteknii
AR.NI Gunnar Þorsteinsson
átti nýlega 25 ára starfsaf-
mæli, sem póstafgreiðslumaður í
Patreksfirði. í því tilefni heim-
sótti fréttamaður Morgunblaðsins
hann. Fer frásögn Árna Gunnars
hér á eftir:
Ég var skipaður póstafgreiðslu-
maður hér 1. október 1930 og
voru launin þá 2000 krónur á
ári og lítilfjörlegur húsaleigu-
styrkur. Laúnin héldust þannig
fram í stríðsbyrjun, en hækkuðu
þá smávegis. Eftir setningu launa
laga 1945 hækkuðu launin úr 270
i 500 krónur á mánuði og eru nú
1650 á mánuði að viðbættum
20% og vísitöluuppbót.
Þegar ég byrjaði starfið voru
Iandpóstar um nærliggjandi
sveitir, ein ferð í mánuði. Árið
1931 er þeim fjölgað í hálfmán-
aðar ferðir og nú vikulega að
sumrinu, en hálfsmánaðarlega
að vetrinum, eða 40 ferðir á ári.
Árið 1937 fékk ég því til leiðar
kornið, að póststjórnin lagði
fram 10 krónur á mánuði til bæj-
arpósts og lagði hreppssjóður
fram sömu upphæð og var þá
póstur borinn út til bæjarbúa
eftir skipakomur. Þróunin hefur
orðið sú, að nú eru greiddar 1000
krónur á mánuði frá báðum að-
ilum og póstur borinn út daglega.
57 PÓSTFERÐIR 1930,
EN 143 ÁRIÐ 1954
Hvaða breyting finnst þér
mest áberandi á þessu tímabili?
Aukinn hraði, örari samgöng-
ur og fjölgun póstfei'ða. Árið
1930 voru skipakomur með póst
57 og kom póstur þá ekki eftir
öðrum leiðum, en 1954 eru skipa-
komur með póst 143. Auk þess
eru flugferðir og landferðir með
póst sennilega fleiri, en með
skipum.
Hvað er að segja um aukningu
póstmagnsins?
Póstmagnið hefur aukizt stór-
lega. Bókfærðar sendingar 1930
voru um 6800, en 1954 16600. Pen-
ingaumsetningin hefur margfald-
azt. 1930 voru póstávísanir 317.
000.00 krónur en árið 1954 5.030.
000.00 krónur.
Hafa póstmenn ekki áhættufé
fyrir mistalningu?
Nei, en mér er sagt, að verk-
stjórar hjá Vegagerð ríkisins hafi
?2% af útborgunum í mistaln-
ingu.
ENGIR ÁREKSTRAR
Hvernig hefur samstarfið verið
við júirmenn þína á timabilinu? j
Ég hef lítið haft af þeim að j
segja að því er starfið varðar, j
hef reynt að fara eftir settum '
reglum og engir árekstrar orðið
við yfirmenn mína. Þó er ein
regla, sem erfitt hefur orðið að
halda, en það er afgreiðsla póst- j
kröfusendinga, þær mega aðeins
liggja í 14 daga, en þar eru óskir
almennings aðrar.
Hvað hefur þér reynzt erfið- j
ast í starfinu? I
Vanþekking almennings á
notkun póstsins.
Hvaða reglur gilda um af-
greiðslutíma og starfstíma?
þess átti hann veigamikinn þátt
í stofnun bókasafnsins þar, er
var fyrsía bókasafn alþýðu hér
á landi, qg einnig stóð hann að
útgáíu tímaritsins „Gests Vest-
firðings". Af öðrum merkum
brautrvðjendum þessa tíma, er
höfundurinn gerir grein fyrir, er
helzt að neína þá bræður, syni
Einars í Koilafiarðarnesi, Magn-
ús á Hvilft í önundarfirði, Ás-
geir, síðar á Þingeyrum og Torfa
á Kleifum, er ásamt mbrgum
öðrum ágætismönnum stóðu að
hinum stórmerku Koliabúða-
fundum, er áttu hvað drýgstan
þátt í því að vekja bændur cg j
búalýð til umhugsunar ua þjóð-
mál og menningarmál.
Ö. .
Síðara bindi Vestlendinga verð-
Ur tvískipt og er fyrri hluti þess
REGLUR HAFA SKAPAZT
EFTIR ATVIKUM
Að því er ég bezt veit eru ekki
til neinar reglur um afgreiðslu-
tíma, nema í Reykjavík. En það
skapazt auðvitað reglur eftir
atvikum á hvei'jum stað. Heimilt
er að loka hvenær sem er, ef búa
þarf út póst, sem senda þarf burt
og hefur það komið fyrir í örfá
skipti hér. í raun og veru má líta
á þetta starf sem ákvæðisvinnu,
þar sem ljúka verður starfinu,
hvernig sem á stendur og engin
aukavinna greidd.
Hafa ekki verið gerðar neinar
endurbætur á bókhaldi eða öðru,
sem starfið varðar á þessu tíma-
bili?
Jú, það var breytt til um bók-
hald fyrir inn- og útborgaðar
póstávísanir fyrir 10 árum og var
til mikils hagræðis.
Hvað líður sameiningu pósts
og síma hér á Patreksfirði?
Lög nr. 8 frá 1935 gera ráð fyrir
sameiningu pósts og síma, en
framkvæmd þeirra virðist vera
háð dutlungum. í skipunarbréfi
mínu er það tekið fram, að mér
sé skylt að taka að mér stöðvar-
stjórastarfið, þegar þess verði
óskað af ríkisstjórninni, Þess hef-
ur enn ekki verið óskað, enda
þótt tveir stöðvarstjórar hafi lát-
ið af störfum á tímabilinu. Svo
var erfitt að fá stöðvarstjóra í
fyrra skiptið, að símstöðin var
lokuð í hálfan mánuð, áður en
það tækist.
Fréttaritarinn þakkaði Árna
Gunnari fyrir samtalið og kvaddi.
— Karl.
ÞakkarorS
KONAN MÍN, Elín Hjartardóttir,
fædd í Eystri-Kirkjubæ 7. júlí
1886, dáin á Selfossi 26. okt. 1955,
jarðsett á Keldum laugardaginn
5. nóv„ bað mig um að koma á
framfæri miklu þakklæti til allra
þeirra, sem höfðu verið nágrann-
ar okkar hvai'vetna, sem við
dvöldum. En nógrenni hennar a.
m. k. náði oftast lengra, en til
næstu þúfna. Ég kem hér með á
framfæri þessari beiðni hennar
og undirstrika hana einnig af
minni hálfu.
Vil ég þakka öllu mínu venzla-
fólki fyrir merka og mikla þjón-
ustu í þessu sambandi, svo og
öllum þeim, er heiðruðu minn-
ingu bennar með nærveru sinni
við jarðarför hennar. Einnig öll-
um þeim er gáfu minningargjafir
og systkinum hennar og öllum
öðrum er gáfu blóm og kransa,
sem var svo vel við eigandi vegna
þess, að hún var sjálf blómið,
þó íölnað væri hið ytra á löng-
um haustnóttum.
Ég þakka einnig fólkinu í
Rauðuskriðum, Valstrýtu, Reyn.i-
felli og Keldum fyrir veitta mikla
hjálp við jarðarförina, með bíl—
keyrslu o. fl.
Prestunum séra Sigurði í
Hraungerði og séra Arngími í
Odda þakka ég einnig.
Og síðast þakka ég Sigurhjarti
Guðjónssyni í Hávarðarkoti, að
koma með sinn merka söngkór
og syngja yfir moldum hennar,
með þeim ágætum, senx raun var
á.
Við höfðum dvalið tiltölulega
stutt á Selfossi, en eignuðumst
þar sömu merku og góðu ná-
grannana sem annars staðar og
þeir flögguðu á burtfararstund,
sem mér þótti mjög vænt um,
vegna þess, að konan mín bar svo
djúpa lotningu fyrir okkar þjóð-
artákni.
,Vil ég svo biðja alvaldan mikla
sem við köllum Guð að blessa
Qg varðveíta allt þetta fólk og
:allt og alla mundi konan mín
hafa viljað bæt.a við og undir-
strjka ég það einnig.
Björn Guðmundsson,
frá Rauðnefsstöðum.