Morgunblaðið - 06.01.1956, Blaðsíða 5

r
Föstudagur 6. janúar 1956
MORGUNBLAÐIÐ
5
Svefnn Guðmundsson frá Hvanneyris
Fyrrl greln
Er hagkvæmt að flytja inn
holdanautgripi?
IÞESSARI grein fjallar Sveinn Guðmundsson frá Hvanneyri,
bóndi að Miðhúsum í Reykhólasveit, um það hvort arðvæn-
legt muni vera, frá hagfræðilegu sjónarmiði, að hefja ræktun
holdanauta hér á landi. Greinin er samandregin úr erindom, sem
Sveinn flutti um þetta efni á síðastliðnum vetri á fundum búnaðar-
félaganna í Borgarfirði. Grein þessi er gagnmerk, ekki einasta
vegna þeirra hagfræðilegu atriða, sem fjalla um holdanautin,
heldur og fyrir margar merkur upplýsingar, sem hún gefur um
islenzkan iandbúnað í heild. Eins og greinarhöfundur segir sjálfur,
má ef til vill deila um útreikninga hans. Hitt er annað, að þeir
eru vel og greinilega rökstuddir og munu gefa mörgum bóndanum
tilefni til hugleiðinga um búreksturinn. Er þess því að vænta að
margur taki henni fegins hendi.
INNFLUTNINGrR NAUT-
GRIPA Á 19. ÖLD
Eftir landnámsöld er ekki vit-
að um innflutning nautgripa fyrr
en á 19. öld. Vorið 1816 fram-
kvæinir Magnús Stephenser inn-
flutning á nautpeningi, 1 kvígu
og 1 nautkálf. Kvígan bar á 3.
vetri og komst í 10 merkur en
síðan aðeins 12 merKur. Þetta
par mun hafa verið af koldakyni
Kvígur voru Magnúsi sendar
1819, voru þær alrauðar og
hyrndar. Þessir gripir voru fyrst
fluttir að Hvítárvöllum, en síðar
að Hj álmholti í Flóa, en þar háfa
verið nú lengi úrvals góðar kýr,
en hvort hægt er að rekja ættir
Joeirra til hinna erlendu skal
ósagt látið.
Um svipað leyti voru naut-
gripir fluttir inn til Eyjafjarðar
og Breiðdals, en engin rannsókn
hefur átt sér stað um það hvað
þessir gripir hafa skilið eftir, en
sennilega hafa þeir breiðst lítið
út, vegna þess að samgöngur
snilli bæja og sveita hafa verið
litlar og á nær hverjum bæ mun
hafa verið holakálfur og einnig
Jhitt að lítt hefur verið hugsað
Mm afurðir nautgripanna.
SKOZKU HOLDANAUTIN,
SEM FLUTT VORU INN 1933
Sá innflutningur, sem kemur
!hér mest við sögu og er afdrifa-
iríkastur, er innflutningur holda-
saautgripa árið 1933 og er ekki úr
vegi að rifja svoiítið upp sögu
jþessa máls.
; Á Alþingi 1933 kemur fram
frumvarp til laga um heimild
ffyrir ríkisstjórnir.a til þess að
fflytja inn nautgripi af brezku
Iholdakyni. í reglugerð fyrir
ffrumvarpi þessu cr komizt meðal
annars svo að orði:
„Þá verður að siálfsögðu að
leggja áherzlu á það, að hinnar
gtröngustu varfærni sé gætt um
heilbrigðisástand þeirra naut-
gripa, sem til landsins kunna að
verða fluttir og er svo ákveðið í
ffrumvarpi, að um heilbrigðiseftir
Sit, einanerun og sóttvarnir gildi
eömu ströngu ákvæð' í lögum og
sim innflutning á sauðfé til slátur
fjárbóta".
Á með því að vera girt fyrir
gýkingahættu.
Frumvarp þetta gekk greið-
iiega fram og gengu lögin í gildi
19. júní 1933.
Fimmtán dögum eftir að lögin
tóku gildi voru komnir til lands-
Sns 5 nautgripir frá Skotlandi.
Um þetta skrifar Búnaðarfélag
fslands 11. júlí 1933:
AF ÞREMUR KYNJUM
„Félagið leyfir sér hér með að
tjá hinu háa ráðuneyti, að komn-
ir eru til landsins nautgripir þeir
ffrá Skotlandi, er ráðuneytið fól
ffélaginu að kaupa þaðan. Það er
1 Aberdín Angus tarfur, 1 Gallo-
way tarfur, 1 Highland tarfur, 1
Shorthom tarfur og 1 Galloway
kvíga. Tarfarnir eru veturgaml-
ir, en kvígan tvævetur. Gripirnir
komu til landsins 4. júlí, og voru
ffluttir samdægurs út í Þerney.
Dýralæknirinn var fjarverandi
vegna framboðsfunda, en fulltrúi
hans, Guðmundur Andrésson,
var fenginn til þess að skoða naut
gripina, áður en þeir voru teknir
úr skipinu og íaldi hann þá heil-
brigða, en gaf ekkert vottorð um
það....
... .í samráði við atvinnumála-
ráðherra var Ásgeir Þ. Ólaísson,
dýralæknir í Borgamesi, fenginn
til þess að gera læknisskoðun á
karakúl-fénu er kom til Þemeyj-
ar 10. júlí 1933 og síðan skoðaði
hann tarfana, sem þangað voru
komnir áður, en í kviguna náðist
ekki vegna styggðar.
Skoðunarvottorð dýralæknis er
svohljóðandi:
Samkvæmt beiðni þúnaðar-
málastjóra Metúsalems Stefáns-
sonar, hef ég í dag skoðað i
Þerney 4 bola, sem nýlega voru
fluttir hingað frá Skotlandi.
gripirnir veikjast
Gripir þessir eru heilbrigðir og
hinir prýðilegustu að útliti. Ég
álít mjög nauðsynlegt að enn sé
fylgzt með líðan og heilsufari
þessara gripa á næstunni, sér-
staklega næsta hálfa mánuðinn“.
Hinn 28. ágúst sama ár ritar
Búnaðarfélag íslands samgöngu-
málaráðuneytinu tillögu um
dreifingu á nautunum, en til þess
kom aldrei að þær yrðu fram-
kvæmdar vegna þess að upp kom
sjúkdómur í nautunum eða eftir
um það bil vikutíma frá því að
gripirnir komu í Þerney fóru að
koma hrúðraðir hárlausir blettir
á Aberdín Angus nautið og fylgdi
þeim mikill kláði og breiddist
þessi sjúkdómur út á hina bolana,
en Galloway parið þoldi sjúk-
dóm þennan einna bezt.
Dýralæknar telja hringorm ó-
þekktan sjúkdóm á búfé hér á
landi og þess vegna varð að halda
skozku nautgripunum í sóttkví
áfram.
EINN KÁLFUR LÁTINN LIFA
Hinn 10. janúar 1934 var öllum
innfluttu nautgripunum lógað,
nema kálfi undan Galloway
kvígunni, sem var þá viku gam-
all og var hann tekinn strax við
fæðingu og fluttur inn í eldhús
á Þerney og hefur hann aldrei
komið í snertingu við fjósið
eða gripina siðan hann fæddist.
Um bolskálfinn undan Gallo-
way kvígunni er það að segja, að
ómögulegt er að hafa hann í eld-
húsinu í Þerney nema 2—3 vik-
ur og virðist ekki annar staður
til í Þerney sem tækilegt er að
hafa hann í.
Voru nú gerðar ráðstafanir á
þá leið að Þerneyjarbóndanum
var leift að hafa kálfinn til vors
og slátra honum umleið og naut-
peningi þeim er eftir yar í Þem-
ey. —
KÁLFURINN SELDUR í LAND
Skömmu síðar bárust þeiðnir
frá Búnaðarsambandi Suðurlands
um að fá kálfinn keyptan og
einnig frá Magnúsi Þorlákssyni,
bónda á Biikastöðum, og yar það
úr að kálfurinn var seldur að
BUkastöðum 13. febrúar 1934. —
Magnúsi var skilt að fara eftir
settum reglum um smithættu þá
er gæti stafað frá kálfinum, en
27. apríl 1934 heimilar ráðuneytið
Búnaðarfélagi íslands að leyfa
Magnúsi á Blikastöðum að taka
kálfinn úr sóttkyí, en samt skuli
hann áfram vera undir eftirliti
dýi'alækna.
Um þennan káif var rnikið rit-
að og rætt og varð hið mesta hita-
mál.
Hinn 10. marz 1934 samþykkir
Búnaðarsamband Kjalarnesþings
svohljóðandi tillögu:
„Fundurinn vítir það hversu
kæruleysislega hefur verið á
haldið með innflutning á hinum
skozku nautgripum og felur
stjórn Búnaðarsambands Kjalar-
nesþings að ganga ríkt eftir því
við Búnaðarfélag íslands, að það
geri þær ráðstafanir, sem tryggi-
legastar eru til þess að afstýra
að frekari skaði og óhöpp hljótist
af en orðið er“.
Síðar seldi Magnús Búnaðarfé-
lagi Suðurlands Galloway og
settar voru reglur um notkun
hans, sem voru lítt haldnar.
Þessi sami boli var svo seldur
að Hvanneyri og var hann hafð-
ur þar um nokkurt skeið.
BLENDINGUR TIL UNDAN
GALLOWAY- KÁLFINUM
TJt af þessum bolskálfi, sem
hvergi virtist vera rúm fyrir,
þegar hann fæddist, eru nú til
blendingar í Gunnarsholti og
Geldingalæk og hafa þeir reynzt
þar vel eftir þvt sem Páll Sveins-
son, sandgræðslustjóri, ritar í
febrúarhefti „Freys“ 1955. Eitt í
þeirri grein, sem ég vil benda á
og vara við, er þessi málsgrein:
„Hins vegar hefur reynslan
orðið sú í lanefiestum tilfellum,
að mjólkureiginleiki íslenzku
ktmna er ríkjandi og til eru hálf-
Móðskýr, sem gefa íslenzkum
kúm ekkert eftir hvað mjólkur-
nvthæð snertir, fitan er yfirleitt
hin sama og við eieum að venj-
ast meðal íslenzku kúnna.
Hver heilvita maður sér, að ef
um innflutnine á holdanautgrip-
um yrði að ræða, þá yrði að gæta
bess vel að eneir blendingar
vrðu settir á, til þess að hægt yrði
að halda kynjunum sundurgreind
um“.
Gísli Kristjánsson segir meðal
annars í formála fyrir þessari
grein:
„í því trausti, að við séum
orðnir bað miklir ræktunarmenn,
að við getum haldið hreinrækt-
uðum stofni og samtímis sé bænd
um trúandi til að ala einblend-
ínea til slátrunar en ekki undan-
eldis,----
ÞURFUM AÐ VERA VEL
Á VERÐI HVA» SNERTIR
SÓTTVARNIR GRIPANNA
Þessa mynd hef ég dregið upp
af fyrri innflutningi til þess að
við getum haft augun vel opin
ef til innflutnings kæmi í annað
sinn á nautgripum á þessari öld.
Svo að við getum verið vel á
verði hvað snértir sóttvarnir og
einangrun gripanna í lengri tíma.
Ég hygg að auðveldlega megi
tryggja það með stakri gætni, en
öðru máli er að gegna með eftir-
litið sjálft eftir að farið er að
nota holdanaut til einblendings-
ræktunar, og ég efast ekki um að
ókomnar kynslóðir myndu vera
okkur lítið þakklátar, ef við skil-
uðum til þeirra blendingsrusli í
stað okkar sérstæða og möguleika
mikla kúastofns. En sú
hætta er fyrir hendi og þekkja
flestir bændur þann veikleika
hjá sjálfum sér, að láta hið sér-
kennilega lifa og sjá hvað kem-
ur út.
HINN HAGFRÆDILEGI
ATVINNUVF.GUR
En stærsta spurningjn við þetta
mál er: Borgar það sig hagfræði-
lega að flytja inn holdanaut og
nota þau í hreinrækt eða til
blendingsræktar, er gróðinn það
mikill að það borgi sig að leggja
út í áhættusaman innflutning
holdanautgripa.
Ég mun leitast við að svara
þessari spurningu í stórum drátt-
um, en um margt getur verið
skoðanamunur, einum sýnist
annað og öðrum hitt.
Það holdakyn sem kemur helzt
til mála að flytja inn er Gallo-
way og er því ekki úr vegi að
lýsa því lítillega.
GALLOWAY-HOLDANAUTIN
Galloway er gamall stofn af ó-
þekktum uppruna, en Bretar
telja hann innfluttan.
Hann var á tímabili mjög út-
breiddur í suðvestur Skotlandi,
en hefur orðið að þoka að ein-
hverju leyti fyrir mjólkurfram-
leiðslunni.
Galloway er svartur og koll-
óttur, hausinn er stuttur, ennið
breitt, hálsinn fremur langur. —
Skrokkurinn er djúpur en nokk-
uð þrengri en á beztu holdastofn-
um Breta. Ltið eitt hefur borið á
slakka aftan við boga. Húðin er
þykk og háralag að því leyti sér-
stætt, að bæði eru yfir og undir-
hár.
Galloway er talinn einhver
harðgerðasti stofn Bretlands og
þolir vel kulda og vetur. í Skot-
landi er hann hafður á útigangi
að mestu. Kjötið er ágætt,; Þeim
er ekki hætt við offitnun. Á kjöt-
sýningum í Skotlandi hafa þeir
náð mjög háum verðlaunum. —
Hanri er ekki eins bráðþroska og
hinir kjötstofnar þeirra.---
Ég hef valið þá leið við þessa
útreikninga að skipta þeim í tvo
flokka. Annar flokkurinn er sá,
að bændur myndu fá sér holda-
naut á nokkrar kýr sínar og ala
kálfana upp til slátrunar og hinn
flokkurinn, sem hafður yrði í
svipuðu formi og stóðrækt sú,
sem rekin er í Gunnarsholti, en
þar eru tveir kálfar látnir ganga
unifir kúnni, en talið yrði sjálf-
sagt að hún væri af hreinu Gallo-
way kyni. Fyrri flokkinn hef ép
kallað A-flokk en þann síðari B
A-FLOKKUR
Kostnaðarreikningur fyrir
blendingskálf til 6 nián. aldurs
Verð kálfs .........
Nýmjólk ............
150 kg 2.50 pr. kg .
Undanrenna .........
600 kg 0.32 pr. kg .
Kjárpfóður ........
70 kg 2.50 pr. kg ...
Fæða, 2-78 hestb. 82.65
Lýsi, 1.3 kg 6.00 ...
Vínna, 12 klst. 16.50
Húsaleiga...........
Rentur ..........
Samtals kr. 1505.72
B-FLOKKUR
Kostnaður frá 6 mán. til 20,5
mánaöa aldurs
Beit í 4 mán. á óræktuðu
landi, 375 F.E. 0.25 .. 93.75
Taða ................
17.28 hestb. 82.65 .... 1428.20
Beit í 2Ví mán. á órækt-
uðu landi, 297 F.E. 0.46 136.62
Vinna, 21 klst. 16.50 .... 346.50
Húsaleiga............ 360.00
Rentur .............. 139.00
Samtals kr. 2504.77
reikning fyrir þennan grip og
gæti hann litið út eitthvað á þessn
leið.
Að meðaltali mun fall blend -
ingskálfs vera 190 kg, en þó má
gera ráð fyrir að „nautkálfurinn*'*
sé þyngri en kvígan og mun-því
láta nærri að þetta sé meðaltal
fyrir kynin á þéssum aldri.
Húðin er þykk og loðin og
myndi hún því vera nokkuð
þung og myndi þungi hennar
sennilega vera frá 17—22 kg, en
gera má ráð fyrir og reikna meðf
að hún sé 20 kg að þyngd. F.innig
má meta slátur sláturgripsins eiti
þvað, þótt oft vilji verða lítið úf
bví, er ekki úr réttri leið að meta
það á 75 kr., en það svarar verði
þriggja'lambsslátra. en ekki er
ósanngjarnt að það greiði slátur -
launin og fellur þvi þessi liðtrr
saman.
Afurðareikningurinn yrði þri
þannig:
Húð, 20 kg 6.75 (verð
framleiðsluráðs) ....
190 kg kjöt á 20.00 ....
pr. kg ...............
Samtals kr
135.0D
3800.00
3935.00
Samkvæmt þessum reikningt
yrði 75,49 kr. tap að framleiða
þennan grip til slátrunar.
Fædd 8. maí 1890
Dáin 28. des. 1955
í ÐAG verður til moldar borin.
merkiskonan frú Guðrún Einars-
dóttir, Öldugötu 4 hér í bæ. Hún
andaðist í sjúkrahúsi 28. des. aí
afleiðingum af áfalli, sem hún
fékk síðastliðið vor.
220.00
375.00
192.00
175.00
231.17
7.80
198.00
90.00
16.75
* - ' * * ■■ ' < :
- • , - í i
Kostnaður alls til
20,5 mán. aldurs kr. 4010.49
AFURÐ AREIKNIN GUR
Þá er næst að búa til afurða-
Guðrún giftist 6. ágúst 1910
Ipgvari Ágúst Bjarnasyni, skip-
stjóra, sem fórst með skipi sínu,
togaranurn „Braga“ af styrjald-
arsökum víð Englandsstrendur
30. okt. 1940. En frú Guðrúp áttl
eftir að verða fyrir þeirri örlaga-
reynslu, sem felst í •orðíakinu
„ekki.er ein báran stök“. Elsti
sonur hennar, Bjarni, 18 ára
gamall, var kominn á sjóinn pg
fórst hann með togarairum
„Sviða“ í des. 1941. „Sviði“ fórsti
af styrjaldarsökum hér við land.
Annar sonur hennar, Þorsteinn*
20 ára gamall, fórst af slysför-
um um borð í togara 1950.
Börnin voru sjö — ein dóttir
og sex synir, einn sonurinn dó á
barnsaldri, en eftir lifa: Fyú Elin
leikkona, lngólfur, stýrimaðmv
Framh. á bls. 12