Morgunblaðið - 09.03.1957, Síða 18

18
MORCUNBLAÐIÐ
Laugardagur 9. marz 1957
Tíu nýjar danskar
skáldsðgur
eftir dr. phil Hakon Stangerup
DANSKIR gagnrýnendur hafa
deilt um það, hvert Norð-
urlandanna skari nú fram úr á
bókmenntasviðinu. Mikið djúp
var staðfest milli skoðana þeirra,
en deiluaðiljarnir voru sammála
um eitt atriði: að ekki væri það
konungsríkið Danmörk — ekki
einu sinni að hjálendum með-
töldum —, er hlotnaðist sá heið-
ur. Af þessu má sjá tvennt: að
danskir gagnrýnendur þjást a.
m. k. ekki af þjóðernishleypi-
dómum, og ef grein um danskan
skáldskap, frá þessu hausti á að
vera sönn — og það eru minnstu
kröfur, sem hægt er að gera til
hennar —, getur hún ekki fjallað
um frábær verk, eða réttara
sagt: snilldarverk. Þau hafa ver-
ið í meðallagi, en ekki komizt
fram úr því. En einnig þeir, sem
lifa hófsömu og iðjusömu lífi —
eins og Grundtvig sagði — verð-
skulda athygli. Afköstin hafa
verið sérstaklega mikil haustið
1956. Mörg ár eru liðin, síðan
svo mikill hluti af nýútkomnum
bókum hefir verið á dönsku. Hér
er einkum um að ræða danskar
skáldsögur. f eftirfarandi grein
verður fjallað um tíu beztu skáld
sögurnar, þar sem greinarhöf-
undur vonast til að geta síðar
fjallað um þann hluta nýrra
danskra bókmennta, sem ekki á
heima á hinni breiðu og fjölförnu
þjóðbraut skáldsögunnar.
★ SAGA, SEM SINDRAR
AF LÍFI
Agnes Henningsen er elzt af
skáldsagnahöfundum þessa árs,
hátt á sjötugsaldri, en það er svo
sannarlega ekki hægt að sjá
það á bók hennar. Hún er skrif-
uð í eins svifléttum, frjálsleg-
um stíl og aðalverk hennar, í
þeim þokkafulla stíl, er aðeins
gengur í arf til þess, sem nýtur
ástar gyðju danskrar tungu.
Skáldsagan heitir „Við hittumst
í Arizona“ (Vi ses i» Arizona).
Hún gerist í Ameríku fyrir mörg-
um árum og fjallar um börn
skilinna hjóna. Börnin eru neydd
til að búa hjá föður sínum undir
oki og aga húsbóndans á heim-
ilinu. Þau þrá aðeins eitt — móð-
ur sína, og jafnskjótt og færi
gefst, laumast þau brott og kasía
sér grátandi og hlæjandi í fang
hennar. Aðalsögupersónan er
slánaleg telpa á versta aldri —
með graftarnabba, gljáandi nef
og renglulega útlimi. Ó, skap-
raun sjálfri sér og öðrum. En
undir púpuhýðinu býr fiðrildi.
Umhverfis hana eru feitlaginn
snáði — litli bróðir —, strangur,
vandlætingasamur faðir, móðir-
in, sem er léttlynd og duttlunga-
full, og herskari af frændum og
frænkum. Útdráttur gefur svo
lítið til lcynna, en margt annað
býr í sögunni — sem sindrar af
lífi —, margt, sem verður frem-
ur til að hrífa tilfinninganæman
lesanda en vera áþreifanlegar
lýsingar og viðfangsefni, er krefj-
ast þess, að lesandinn stagli til
að skilja.
★ BEZTA DANSKA
SKÁLDSAGAN
Á ÞESSU ÁRI
Meiri í vöfum bæði að ytri og
innri gerð er hin nýja bók Aage
Dons, „Laun dygðarinnar"
(Dydens Lön), fullsprottið og
vasmikið skáldverk, bezta danska
skáldsagan á þessu ári. Sagan
gerist í Tanger, en fjallar um
Norðurlandabúa. Aðalsöguhétj-
urnar eru tveir Danir og tvær
sænskar konur, en þar að auki
leiðir höfundurinn fram á sjón-
arsviðið Austurríkismenn, Þjóð-
verja, Araba og Bandaríkjamenn.
Dons er alþjóðlegastur af dönsk-
ur nútíma-rithöfundum. En að
síðustu snýr hann alltaf aftur
heim til Kaupmannahafnar, inn á
enn þrengra svið en nokkru sinni
áður: til gamla hverfisins milli
Krónprinsessugötu og Breiðgötu,
heimkynnis fallegra húsgagna,
fagurmælgi og óagaðra sálna.
Þar er mikil og fáguð menning,
mikil hefluð mannvonzka, en
samt sem áður nokkur samheldni.
Menn geta hatað hver annan inn-
an klíkunnar, já, jafnvel drepið
hver annan —en þeir eru hlekkj-
aðir saman af lögum klíkunnar,
og utan hennar er ekkert nema
einmanaleikinn.
Dons beitir sinni venjulegu,
frábæru bersögli og lætur Kaup-
mannahafnarbúana sína halda
inn í Tanger, sem að síðustu verð-
ur aðeins áberandi rammi, fram-
andi og íburðarmikill, um harm-
leik, sem á upptök sín í því, sem
menn kalla ranglega hina kon-
unglegu, sænsku öfundsýki. .—
Svíar hafa sem sé ekki einkaleyfi
á henni. Dons sýnir í skáldsögu
sinni, hvað öfundin nær yfir vítt
svið, hvernig hún kann að dul-
búa sig fögrum hvötum, en er
samt sem áður driffjöðrin í verk-
inu, þegar öllu er á botninn
hvolft. öfundin og förunautar
hennar: rógurinn, slúðrið, lastið.
Dons er sérfræðingur í að fletta
ofan af slíku. Hann heldur á
pennanum með kattarkló, og hún
skilur eftir skrámur á söguhetj-
um hans. í fyrstunni veldur þetta
nærri óhugnanlegum sársauka.
Aðeins sænsku stúlkurnar tvær,
kona, roskin, eins og menn
mundu orða það, og lögulega
vaxin, ung stúlka, sleppa nokk-
urn veginn við skrámurnar. En
er líður á skáldsöguna, breytist
hárbeitt hæðnin í hljóða með-
aumkun. Og söguhetjurnar vaxa
jafnframt, sigrast á örlögum sín-
um, taka á sínar herðar auðmýkt
ina eða fórnina. „Laun dýgðar-
innar“ er dauðinn. Það er dýpsti
boðskapur þessarar ljómandi vel
skrifuðu, mjög spennandi, alþjóð
legu og samt dönsku skáldsögu.
★ LÁTLAUST HEITI —
EN MERK BÓK
Eiler Jörgensen hefir skrifað
skáldsögu ,sem ber hið látlausa
heiti „Nóttin og dagurinn" (Natt-
en og dagen), en er reyndar
miklu merkari en nafnið kann að
benda tiL Sagan gerist í landi,
sem höfundur hugsar sér. Það
heitir Romsland og minnir mjög
á Ítalíu hið ytra, og hér lætur
höfundurinn gerast fjölda dýr-
legra ævintýra. Hann er hinn
mikli dæmisagnahöfundur meðal
yngri skáldanna dönsku. Hann
er kátur og léttur í spori á slóð-
um gömlu stigamannasagnanna,
bregður upp skemmtilegum
rayndum, lætur eitt ævintýrið
reka annað, kryddar þetta með
ofurlitlu nasaviti og tekst samt að
gefa öllum þessum aragrúa af
persónum, öflugu bardögum og
flóknu bellibrögðum skáldlegan
blæ. Bókina má lesa með stiga-
mannasögurnar í huga, og hún
mun — þrátt fyrir orðmælgi og
smávegis endurtekningar —
stytta stxmdir og skemmta les-
andanum, því að höfundurinn
býr yfir mjög safríkri frásagnar-
gleði, og frumstæðum og óspillt-
um hæfileika til að lýsa fólki.
En bókin er meira en skemmti-
lestur, frásagnir af ýktri lodd-
aramennt og týndum bréfum,
sannsöglum vitnisburði og öðr-
um strandreka úr ruslakompu
stigamannasagnanna. Þar má
einnig lesa um hið eilífa stríð
milli hugsjóna og þeú'ra, sem
hagnýta sér þær og gernýta. Eiler
Jörgensen hefir fundið upp nokk-
uð, sem heitir „konfelatar",
Hvað er það nú? Ja, það er ein-
mitt mergurinn málsins. Ég veit
það ekki nákvæmlega. Það er
sýnilega einhvers konar leir-
mynd, en þegar allt kemur til
alls, er það líklegast tákn þess
draums plus ultra, sem tekur á
sig mismunandi form eftir mis-
munandi einstaklingum, en án
hans verðum við öll á endanum
vélgeng og ófrjó. í sögu Eilers
Jörgensens berjast persónurnar
kringum „konfelatana" eins og
Don Quixote og Sancho Pansa
hjá Cervantes, því að svo mikil
er þessi danska nútímaskáldsaga,
að hún hefir /ekki aðeins dregið
dám af hinum venjulega ræn-
S
LESBÖK BARNAN:7A
LESBÓK BARNANNA
S
>tað með allan hópinn á
aftir sér.
Leiðin lá fram hjá litlu
vatni. „Mjá, mjá, við er-
um svo þyrstar", mjálm-
uðu allar kisurnar. Svo
fengu þær sér allar að
drekka og di-ukku og
drukku, þar til vatnið var
árukkið upp.
Ennþá gengu þaú spotta
korn og þá verða kis-
urnar svangar. „Mjá, mjá,
við erum svo svangar",
mjálmuðu þær. „Hér er
nóg af stórum flugum",
sagði maðurinn. En kis-
urnar veiddu sína fluguna
hver, og síðan hefur ekki
sést fluga í þeirri sveit.
Áfram héldu þau og fyr
en varði, voru þau komin
þangað, sem gamli mað-
urinn átti heima. Gamla
konan stóð úti á tröpp-
xnum og var að furða
ág á, hvaða skrúðganga
þetta gæti verið.
„Nei, nú gengur þó al-
zeg fram af mér“, sagði
hún, „ekki getum við gef-
ð öllum þessum kisum
mat og mjólk“.
Um það hafði gamli
maðurinn ekki hugsað.
„Við verðum að láta kis-
arnar sjálfar segja til um,
aver þeirra sé fallegust,
3g svo getum við valið
aana úr“, sagði hann. Það
fannst gömlu konunni á-
gætt, og svo spurðu þau
kisurnar, hver þeirra
væri fallegust.
„Ég, ég, ég,“ mjálmuðu
þær allar hver uppi í
aðra, og svo urðu þær
reiðar og hvæstu og klór-
uðu, af því að hver þeirra
þóttist vera fallegust
sjálf.
Gamli maðurinn og
gamla konan urðu svo
skelkuð, að þau flýttu sér
inn í húsið og skelltu
dyrunum í lás. Eftir
stundarkorn varð allt
hljótt úti og gamli mað-
urinn og gamla konan
læddust varlega út í
garðinn. En þar var ekki
eina einustu kisu að sjá.
Sennilega höfðu þær
stökkt hver annarri á
(lótta. En allt í einu sáu
þau einhverja hreyfingu
í þéttasta runnanum í
garðinum. Þaðan skreið
isköp lítill og ófélegur
cettlingsangi, og mjálm-
aði vesældarlega. Hann
var svo ljótur, að ljótari
kisu hafði enginn augum
litið.
„Hvernig stendur á því,
að þú ert hér?“, spurði
gamli maðurinn, „ég man
2kki eftir að hafa séð þig
fyrr“.
„Nei, ég er svo Ijót, að
2nginn tekur eftir mér,“
sagði vesalings litla kisa,
,,ég elti hinar og faldi
mig hérna í raunnanum,
þegar ólætin byrjuðu“.
„Aumingja, litla skinn-
ið“, sagði gamla konan,
,þú skalt verða hjá mér
ag ég skal gefa þér mjólk
ag mat.“
Gamli maðurinn og
gamla konan tóku svo
litlu, ljótu kisuna inn í
húsið og gáfu henni að
oorða og hlýtt ból að sofa
L Svo þvoðu þau hana og
burstuðu og þá var hún
orðin næstum óþekkjan-
leg.
„Einmitt svona, litla og
fallega kisu hefur mig
alltaf langað að eiga“,
sagði gamla konan.
„Frammúrskarandi
falleg, lítil kisulóra",
sagði gamli maðurinn. Og
hver hefði fremur átt að
vita það en hann, sem
>éð hafði:
Kisur hér og kisur þar,
og kisur alls staðar.
Kisur í runnum, kisur
í mó
og kisur á hverri tó.
Rdðning d kross-
gdtu úr síðasta
blaði
LÁRÉTT:
3. fluga. 6. frár. 7. maur.
8. ræ. 13. úthaf. 16. agar.
19. valtari. 20. smán. 22.
baul. 24. masa. 26. ró. 27.
annan.
LÓÐRÉTT:
1. álfur. 2. narr. 4. urr.
5. gá. 7. már. 9. ólaga. 10.
át. 12. ær. 13. USA. 14.
hattur. 15. fars. 17. rimma.
18. rausn. 21. áana. 23. lóa.
25. áa.
Hérna getur þú séð, hvernig þetta hús er teiknaff.
Dragðu myndina upp smám saman eins og hérna er
gert. — Teiknaðu myndina fyrst á stórt blaff og á
eftir í reiíinn neðst til hægri.
Kæra Lesbók!
Ég ætla bara að segja
?ér, að mér þykir mjög
jaman að lesa blaðið.
Nú langar mig að senda
þér tvær skrítlur. Þær
íru svona:
—★—
Jói: Ef það tekur fjóra
menn fjórar stundir aö
ganga fjóra kílómetra,
hvaó er þá ein fluga lengi
að ganga þvert yfir vöflu,
sern er löðrandi í sírópi?
Keli: (Hugsar fast og
lengi). Nei, ég stend alveg
fastur í þessu.
Jói: Flugan líka!
—★—
Asi: Petta er Ijóta klíp-
m.
Billi: Nú, hvað er að?
Ási: Ég hefi týnt gler-
augunum minum og get
ekki leitað að þeim, fyrr
en ég er búinn að finna
þau.
—★—
Svo óska ég þér alls
góðs í framtíðinni. Vertu
olessuð og sæl.
Ólafur Sig. Ásgeirsson
Reykjavík.
Kæra Lesbók!
Hér sendi ég þér tvær
ikrýtlur:
—★—
Gesturinn: Hvað ertu
gamall, Siggi minn?
Siggi: Gamall, ég er
itærri þvl nýr.
Stóra systir: Skamm-
astu þín, strákur, ertu að
kenna honum Lilla að
segja Ijótt?
Tóti: Nei, nei, ég er bara
ið segja honum, hvaða
'jrð hann má aldrei segja.
—★—
Vertu blessuð og sæl.
Valdís, 12 ára,
Akranesi.
Því miður getum við
ekki birt nema örfá af
þeim mörgu bréfum, sem
Lesbókinni hafa borizt að
undanförnu. Við þökkum
bréfin og margar ágætar
uppástungur um efni
blaðsins, sem verða tekn-
ar til athugunar. Reynt
mun að uppfylla sem
flestar óskir, eftir þvi
sem rúm blaðsins og
aðrar ástæður leyfa.