Morgunblaðið - 29.06.1957, Blaðsíða 8

M O R CTJ N B L A Ð IÐ Laugardagur 2S. júuí 1957
FRÁ S.U.S. . RITSTJÓRI: ÞÖRIR EINARSSON
Sveinn Asgeirsson:
íslendingar í Stokkhólmi
ITILEFNI af fyrstu heimsókn sænsks konungs tíl íslands, fór
ritstjóri SUS-síðunnar þess á leit við Svein Ásgeirsson, hag-
fræðing, að hann ritaði grein um ísiendinga í Svíþjóð. Sveinn
tók þessari beiðni vinsamlega, en hann stundaði nám við Stokk-
hólmsháskóla árin 1945—’50 og stóð þá fremstur í félagsstarfsemi
Islendinga þar í borg. Hann er því í hópi þeirra manna, sem kunna
gleggst skil á þessu máli.
Samskipti Svía og íslendinga
hafa aldrei verið mikil, enda þótt
4 kynslóðir þeirra hafi lotið sama
þjóðhöfðingja og íslenzkir bisk-
upar hafi um alllangt skeið s3tt
vígslu til Lundar. íslenzk skáld
gerðu sér tíðum ferð til Svi-
þjóðar, meðan list þeirra var í
hávegum höfð þar sem annars
staðar á Norðurlöndum, en þær
ferðir hættu að borga sig þegar
á þrettándu öld. Eftir það eru
samskipti þjóðanna sáralítil i
margar aldir, þangað til Svíar
fá áhuga á íslenzkum handritum
vegna sögu sjálfra sín og taka
að safna þeim með allgóðum ár-
angri. Þá ósvinnu þoldu Danir
ekki og bönnuðu þeim slíka söfn-
un 1685. Er nú eftir að vita, hvort
þetta bann gildir okkur einu eða
hafi áhrif á handritaeign okkar
íslendinga í framtíðinni.
Þá má gjarnan geta þess, því
að það eru ekki allir, sem vita,
að fyrir 390 árum skrifaði Eirík-
ur XVI. Svíakonungur íslend-
ingum bréf og geiði þeim kon-
unglegt boð, ef svo mætti segja.
Ástæðan til þess, að það bréf
bar engán árangur, var ekki hin
rótgróna tregða íslendinga til að
svara bréfum, heldur hin, að það
komst aldrei til skila.
Svíar hafa kunnað vel að meta
íslenzkar fornbókmenntir og þýtt
þær og gefið út í ríkum mæli.
Það eru aðeins fá ár, síðan ís-
lendinga sögur komu út í nýrri
og mjög vandaðri þýðingu Hjalm
ars Alvings á vegum Bonniers,
stærsta útgáfufyrirtækis Sví-
þjóðar. Margar af skáldsögum
Gunnar Gunnarssonar og Krist-
manns Guðmundssonar hafa ver-
ið gefnar út í Svíþjóð, og frami
Halldórs Kiljans Laxness í Sví-
þjóð leiðir hugann aftur til ís-
lenzku hirðskáldanna, er konung-
ar leystu þá út með gjöfum.
Það er ekki.fyrr en á síðasta
aldarfjórðungi, sem íslendingar
taka að nokkru marki að sækja
menntun til 'Sviþjóðar. Árið 1934
er orðinn það stór hópur íslenzkra
námsmanna í Stokkhólmi, að þar
er stofnað Félag islenzkra stúd-
enta í Stokkhólmi. Fyrsti for-
maður þess var Jón Magnússon,
fréttastjóri Híkisútvarpsins, og
síðan í mörg ár Sigurður Þórar-
insson, jarðfræðingur. Hefur fé-
lagið starfað óslitið síðan.
Á fyrstu árum félagsins eru
haldnar ódýrar samkomur, um-
ræðufundir og upplestrarkvöid.
En svo kemur stríðið, og það
hefur mikil áhrif á hið íslenzka
félagslíf í Stokkhólmi. Allmöig-
um fslendingum tekst að komast
til Svíþjóðar frá Danmörku og
Noregi, gjaldeyrisástandið batn-
ar meðal landanna, og „nýlend-
an“ vex og blómgast. Auk fund-
anna er nú getið nokkurra veg-
legra samkvæma í fundarbókum
félagsins. Skárri efr ' agur var
hin ljósa hlið þessarrar 5 ára ein-
angrunar, sem mörgu; > hefur þótt
ærið löng. Nær allir fslendingar,
sem dvöldu í Svíþjóð þessi ár,
höfðu lokið námi sínu, þegar leið
ir opnuðust heim aftur, og ís-
lenzka nýlendan í Stokkhólnu var
horfin allt í einu vorið 1945.
ÍSLENDINGAR I STOKKHÓLMI
EFTIR STRÍD
Eftir þennan stutta formála er
ég kominn að því tímabili í sögu
íslendinga í Svíþjóð, sem ég er
helzt til frásagnar um, en ég
dvaldi í Stokkhólmi 1945—’50.
Skal ég nú segja eitthvað frá
þeim árum.
Hér á landi ríkti mikill áhugi
á Svíþjóð meðal þeirra náms-
manna, sem vildu eða þurftu að
fara utan til náms að stríðinu
loknu. Þess ber að gæta, að önn-
ur lönd Evrópu voru flest í sár-
um eftir styrjöldina, svo að Sví-
þjóð var fýsilegast heim að sækja
af mörgum ástæðum. Straumur
ungs fólks til Svíþjóðar — aðal-
lega til Stokkhólms — hófst, þeg
ar leið á sumarið 1945. Þá myr.d-
aðist algjörlega ný íslenzk ný-
lenda í Stokkhólmi, sem þvi mið-
ur gat ekki notið handleiðslu
kunnugra landa þar, því að þeir
voru gjörsamlega horfnir.
Þetta voru tímar míkillar leit-
ar. Menn leituðu að herbergjum,
skólum, góðum, en ódýrum mat-
sölum, reyndu matseðla og lærðu
aðallega af mistökum. Verðlag
þótti afar hagstætt yfirleitt, yfir-
færslur höfðu gengið vel, og al-
menn bjartsýni ríkti.
En eins og gengur þá t,óku
menn smám saman að líta raun-
særri augum á umhverfið og
vandamálin. Það tók ískyggilega
langan tíma að fá sér herbergi,
maturinn var miklu lélegri en
heima, nema þá á betri veitinga-
húsum, fatnaður var skammtaður
heldur naumlega, og það var
ótrúlegt, hvað peningarnir voru
fljótir að fara. Og það var síð-
ur en svo tilhlökkunarefni að fara
heim á kvöldin í ókynt herbergi,
sem maður leigði hjá bláókunn-
ugu fólki. Og það skipti sér ekkert
af leigjandanum, þótt væri hann
af þessu stórmerka þjóðerni, að
öðru leyti en því, að honum var
bannað að hafa gesti eftir kl. 10 I
á kvöldin.
NÓG AF ÚTLENDINGUM
Við hlutum að undrast það stór
lega, hve lítið fólk vissi um ís-
land, þessa heimsfrægu sögueyju.
Það var hart að þurfa að benda
á landabréf til upplýsinga. Og
svo þurfti maður að stofna lýð-
veldi á ný, í hvert skipti sem
spurt var um stjórn landsins.
Hneykslaður og vondur reif mað
ur landið úr klóm Dana oft á dag.
Eitt mesta áfallið fékk ég á dans-
pallinum á Skansinum í Stckk-
hólmi. Við fórum þangað nokkrir
eitt síðsumarkvöld, og þar sem
ég var orðinn þreyttur á frelsis-
baráttu lands míns í þessari borg,
þá bauð ég upp yndisleikanum
sjálfum með hvíta stúdentshúfu.
Hún hlaut þó að hafa próf í sögu
og landafræði, og ég sveif með
hana út á dansgólfið undir bléum
septemberhimni og brosti til fé-
laga minna.
Ég var auðvitað ekki búinn að
koma út úr mér heilli setningu,
þegár hún spurði, hvaðan úi ver-
öldinni ég væri. Ég bauð henni
að gizka á. Þá nam ég sænskan
framburð á nöfnum flestra landa,
sem byggð eru nokkurn veginn
hvítum mönnum. En þó hafði hún
gjeymt einu landi, landi míns
föður, landi mínu. Ég varð þvi
að segja henni það sjálfur. Hún
Ieit á mig undrandi og sagði
svo: „Er virkilega siðmenning
almenningur í Svíþjóð hefði lít-
inn áhuga á útlendingum og væri
alltaf eins og á verði gegn þeim.
Flóttafólk, margt alsnautt, hafði
flúið til Svíþjóðar í tugþúsunda
tali. Ýmsir þeirra gerðu sitthvað
af sér, og það var alltaf ræki-
lega skýrt frá slíku í blöðunum og
þjóðernið tíðum í fyrirsögninni.
En hvað þekkingu almennings í
Svíþjóð á íslandi viðkemur, þá
hefur í því efni skeð stökkbreyt-
ing á sl. áratug.
Okkur þótti það harla hvim-
leitt í byrjun að vera alltaf að
rpkast á einhverjar reglur, boð
og bönn, hvert sem við snerum
okkur. Okkur fannst Svíar setja
sitt daglega líf í skorður langt
um fram nokkra nauðsyn eða
Sveinn Ásgeirsson
skynsemi. Og hver regla
varð harðstjóri í stað þess að
vera leiðbeinandi og hafa sinar
undantekningar, að því er okkur
fannst.
2—300 ÍSLENDINGAR
f STOKKHÓLMI
Veturna 1945—6 og 1946—7
voru fleiri íslendingar í Stokk-
hólmi heldur en verið hafa nokk-
urn tíma fyrr eða síðar.Voru þeir
milli tvö og þrjú hundruð tals-
ins. Stúdentar voru þá um 40,
en aðrir á ýmsum skólum öðrum
en háskólum, flestir við fram-
haldsnám í iðngreinum. Þá var
einnig svo mikið af íslenzkum
stúlkum þar, flestar á húsmæðra-
skólum, að láta mun nærri, að um
helmingur Islendinganna hafi
verið hið veikara kyn um tíma.
Það var mikið blómaskeið ís-
lenzku nýlendunnar.
Ef maður gekk út á kvöldin
um aðalgötur Stokkhólms, var
nær öruggt, að maður rækist á
landa. íslendingarnir héldu mjög
vel saman, og það var einkenn-
andi, hvað þeir kynntust fáum
Svíum. Þetta var að sjálfsögðu
galli, sumir, sem dvöldu aðeins
nokkra mánuði, fóru aftur án
þess að kunna neitt í sænsku. En
það er enginn vafi á því, að þeir
hafa horfið heim aftur með góðar
endurminningar frá Stokkhólms-
dvölinni, því að þessi fjölmenni
hópur lifði sjálfstæðu og sérstæðu
lífi, og samkomulagið var ávallt
hið prýðilegasta. Menn borðuðu
tugum saman á sama kjörbarn-
um, hittust á ákveðnum kaffihús-
um og voru alltaf að rekast hver
á annan, ef þeir fóru Drottning-
ar- eða Kóngsgötu, Birgis Jarls-
götu eða Sveavágen, og á ö.. .c-
plani gerast flest stefnumót í
Stokkhólmi.
Á þessum árum var tekinn upp
sá siður, að Félag íslenzkra
stúdenta efndi til landamóta einu
sinni í mánuði, og var þá valinn
sæmilegur veitingastaður og hald
ið sameiginlegt borðhald, enda
þurftu menn að borða úti, hvort
eð var, og einnig til að geta feng-
ið 2 staup af víni, sem aftur
er skilyrði til þess, að við ís-
lendingar syngjum „Hvað er svo
glatt“, hvað þá ættjarðarljóð, svo
að einhver kraftur sé í. Þessi
samkvæmi fóru alltaf mjög vel
fram, enda þótt menn gætu feng
ið nokkurn veginn eins og þeir
vildu af víni eftir matinn, þar eð
þetta voru lokuð samkvæmi, og
þá gátu veitingastaðirnir snúið
á eftirlitið. Ég hef aldrei verið
í hliðstæðum samkvæmum ís-
lendinga, þar sem jafnskemmti-
iegur blær hefur ríkt f jafnlítið
verið um leiðindi ai; völdum
drykkjuskapar. Það kom aldrei
fyrir, að gerðar væru athugasemd
ir af hálfu veitingahúsanna vegna
hegðunar íslendinga þessi 5 ár,
sem ég er til frásagnar um. Eng-
inn vafi er á því, að umhverfið
og andrúmsloftið hefur átt sinn
þátt þessu, Stokkhólmur spillti
ekki Islendingum.
Þessari grein fylgir mynd frá
fullveldisfagnaði íslendinga í
Stokkhólmi 1946 í Berns ’Salong-
er, en þá sóttu fagnaðmn um 120
samkvæmisklæddir íslendingar.
Er mér sá fagnaður einna minnis-
stæðastur, enda hinn fjölmenn-
asti, sem fslendingar hafa haldið
þar 1. des., og má í rauninni segja,
að þá hafi biómaskeið íslenzku
nýlendunnar í'Stokkhólmi staðið
sem hæst.
íslendingum fór oð fækka
smám saman eftir 1947, en alltaf
bættust einhverjir nýir við, þótt
ekki nægði til að íylla í skörðin.
Nú munu vera vart fleiri en 30—.
40 íslendingar í Stokkhólmi á
veturna, en Félag íslenzkra stúd-
enta starfar að sjálfsögðu, enda
er þetta nokkru fjölmennari hóp-
ur en var í Stokkhólmi á fyrstu
árum félagsins. Ástæðan til þess
,að svo miklu færri leita nú til
Svíþjóðar en áður var, er senni-
lega fyrst og fremst sú, að þar er
mun dýrara að dveljast en t.d.
í Danmörku og Noregi. Það er
dýrast að lifa fyrir útlendinga,
þar sem mest velmegun ríkir, svo
fremi sem gengið sé nokkurn
vegin sanngjarnt.
ÉG HYLLI SVÍAKONUNG
Ég hef aðeins í eitt skipti um
ævina verið fánaberi og heiisa'ð
konungi sem slíkur, og er mér sú
athöfn löngum minnisstæð. í vetr
arbyrjun 1945 var haldið fimleika
mót norrænna stúdenta í Tennis-
höllinni í Stokkhólmi, og skyldi
opna mótið á hátíðlegan hátt að
viðstaddri konungsfjölskyldunni
sænsku. Slík mót höfðu verið
haldin reglulega fyrir stríðið, en
svo kom 5 ára hlé. Engir íslend-
ingar tóku þátt írnótinu, en þess
var óskað, að 2 íslendingar, sem
búsettir væru í Stokkhólmi kæmu
fram við opnun mótsins. Skyldi
annar bera íslenzka fánann. en
hinn ganga fyrir aftan hann sem
„fyrirliði“. Við Stefán Ólafsson
verkfræðingur, völdumst til
þessara ábyrgðarstarfa, og létum
við hlutkesti ráða því, hver bæri
fánann í fylkingarbrjósti norr-
ænna fimleikamanha, og féll það
í minn hlut. Mér varð hugsað til
fimleikakennara míns um árabil
í Reykjavík, en milli okkar stóð
alltaf hið mesta stríð. Ég vildi
enga leikfimi, neitaði að hoppa
yfir hestinn, vildi heldur standa
á fótunum en höndunum o.s frv.
Ég hugsaði, að hann myndi gretta
þ a r ?“
í rauninni var engin furða, þótt
Mynd þessi er tekin í fullveldisfagnaði íslendinga í Stokkhólmi 1. des. 1946, en það ár hafa flestir
íslenzkir námsmenn dvalizt í Svíþjóð. 120 íslendingar sóttu þennan fagnað, sem haldinn var í sam-
kvæmissölum glæsilegasta veittngahúss Stokkhólms, Berns salonger.