Morgunblaðið - 29.06.1957, Blaðsíða 15

Laugardagur 29. júní 1957
MORCVNBLAÐIÐ
15
HVER er sá sem ekki þekkir
hið sænska „smörgásbord“, sem
er samsafn af ýmsum gómsæt-
um réttum, síldar-, grænmetis- og
ostaréttum og ýmiss konar
brauði. — Þjóðarréttur Svía er
„lútfiskur** 1 2 3, söltuð langa, sem
tekið hefur miklum breytingum
frá sinni upprunalegu mynd, og
skinkan, reykt og saltað svína-
kjöt ásamt ýmsu fleiru góð-
gæti.
Flest héröð í Svíþjóð eiga sín-
ar sérstæðu kökuuppskriftir,
nefna má t. d. Södertalje-kringl-
urnar og Gotlands-bollurnar. í
Norrlandi eru bökuð kynstrin
öll af vöfflum úr þykkum rj.óma
eða nýrri mjólk. — Hér fara á
eftir nokkrar dæmigerðar sænsk-
ar uppskriftir, ef einhverjum
þætti gaman að spreyta sig í
sænskri kökugerð nú á meðan
sænsku konungshjónin dveljast
hér.
GOTLANDSBOLLUR
Þessar bollur hafa verið bak-
eðar á Gotlandi frá alda öðli
oft með saffrani en einnig án
þess. Bollurnar má hafa af venju-
legri tebollustærð en þær eru
stundum einnig hafðar gríðar-
stórar og þá skornar í 4 stykki
áður en þær eru framreiddar.
1 1. mjólk
4—5 gr. saffran
100 gr. ger
2 egg
1 tesk. salt
300 gr. smjörlíki.
4—5 dl. sykur
1 sd. sætar möndlur
8—8 stk. bitrar möndlur
2—S dl. rúsínur
um 2 kg. hveiti.
Gerið er leyst upp í volgri
mjólk, afgangurinn er hitaður
upp með helmingunum af smjör-
inu og saffranið er einnig leyst
upp (vel steytt) í volgri mjólk-
inni. Hellið síðan saffranmjólk-
á uppleyst gerið og bætið eggj-
unum og sykrinum út í, ásamt
það miklu af hveitinu að deigið
verði lint. — Látið deigið lyfta
sér. Síðan er afganginum af
smjörinu, afhýddum möndlunum,
og rúsínunum sett út í hveiti þar
til gott er að hnoða deigið. Þá
eru búnar til bollur, stórar eða
smáar. Þær látnar lyfta sér,
penslaðar með eggi og bakaðar
X mjög heitum ofni (250—275° C)
þar til þær eru orðnar ljósbrún-
ar og léttar. — Verða um 35—40
stk. stórar eða 60 stk. minni.
„SÖDERTALJE-
KRINGLER1
Þessar kringlur eru algengasta
kaffibrauðið í Södermanland,
þær eru næstum ósætar og geym-
ast nær óendanlega lengi.
100—120 gr. smjörl.
V4 kg. hveiti
Uppskriít oð
heimobökuðu
hveitibruuði
Nú höfum við verið brauðlaus
um nokkurn tíma og hefur
það verið sérlega óþægilegt fyrir
húsmæðurnar, sem hafa þá orðið
að baka allt sitt brauð sjálfar. —
Hægt hefur verið að fá keyptar
flatkökur í matvöruverzlunum og
einstöku sinnum hafa slæðzt
brauð utan af landi til bæjarins.
Þannig að húsmæðurnar hafa
einungis þurft að baka hveiti-
brauð.
Hér á eftir fer uppskrift að
mjög góðu hveitibrauði, sem er
einungis með lyftidufti en ekki
pressugeri.
Hveitibrauð.
500 gr. hveiti,
3 tsk. lyftiduft
ea 1 peli mjólk.
salt.
Brauðið er hnoðað og bakað á
bökunarplötum við jafnan hita í
um það bil 30 mín.
þar til þær eru orðnar ljós-gúl-
brúnar. Kökunum er síðan raðað
hverri ofan á aðra og efst er
látið tilbúið blóm úr mislitum
silkipappír.
Þjóblegar sænskar kökur
salt af hnífsoddi
1 matsk. sykur
50 gr. ger
2 Vz dl. rjómi
2 egg.
Smjörið er mulið út í næstum
því allt hveitið, síðan saltið og
sykurinn og gerið (áður upp-
leyst í volgum rjómanum). Egg-
in eru látin síðast út í. Deigið
hnoðað og látið lyfta sér. (ef
vill má láta eina tesk. af karde-
mommum út í). Þá er afgangin-
um af hveitinu hnoðað saman
við. Búið til þunnar 25 sm lang-
ai stengur og kringlur úr þeim.
Látið þær lyfta sér. Þá eru nokkr
ar kringlur látnar í einu ofan í
pott með sjóðandi vatni, en samt
ekki lengur en svo að þær sjóði
upp á yfirborð vatnsins. Síðan
látnar á vel smurða plötu og
bakaðar ljósgular í mjög heit-
um ofni (275° C). Síðan eru þær
þurrkaðar í rétt volgum ofni. —
Þetta verða um 100—120 stk.
VÖFFLUR FRA
VÁSTERBOTTEN
% 1. súr rjómi
2 dl. vatn
3% dl. hveiti
2 egg
% dl. brætt, kælt smjörl.
salt af hnífsoddi og sykur
eftir smekk.
Rjóminn er þeyttur og vatriið
látið út í. Hveitið er sigtað sam-
an við og eggin hrærð út í. Deig-
ið látið bíða 1 klst. Þá er kældu,
bræddu smjörlíki hellt út £, ásamt
saltinu og sykrinum.
Þegar vöfflurnar eru bakaðar
er bezt að láta þær ekki saman
í bunka fyrr en þæv eru fram-
reiddar.
FÍNAR BRÚNAR KÖKUR
FRÁ UPPLANDI
2 dl. sýróp
200 gr. púðursykur eða
venjulegur sykur
200 gr. smjör
2 egg
1 matsk. natrón
2 tesk. kanel
2 — engifer
1 — steyttar nellikkur
1— kardemommur
um % kg hveiti.
Sýrópið, sykurinn og kryddið
er hitað í potti, natrónið látið út
í og síðan öllu hellt yfir smjörið
og hrært í þar til smjörið er
Smekklegur sumarklæðnaður,
stuttar buxur og röndótt erma-
laus blússa.
brætt og deigið orðið kalt. Þá
er eggjunum bætt út i og hveit-
ið hnoðað saman við smám sam-
an — Síðan má geyma deigið
í heila viku ef vill og eins fletja
það strax út og stinga út stórar
kringlóttar kökur. Bezt er þó að
hnoða deigið í þykkar lengjur,
kæla það vel og skera það
svo niður í örþunnar sneiðar. —
Kökurnar eiga síðan að bakast
við jafnan hita, (200—220° C).
Bezt er að láta þær kólna á
plötunnL
„TÁRTA“
Og hér er svo að lokum upp-
skrift að „Tártu“ frá Vástergot-
land. Þetta er mjög gömul upp-
skrift sem er varðveitt á Boras
safninu í Stokkhólmi.
10 egg
% kg. sykur
% kg. smjör
3 tesk. hjartasalt
um 1% kg. hveiti.
Egg og sykur er þeytt vel. —
Smjörið er hrært og eggjunum
síðan hellt yfir það smám sam-
an. Síðan er hjartasalti bætt út
í og hveitið hnoðað saman við
þar til deigið er orðið lint og
gott í meðförum. Gott er að láta
það bíða dálitla stund þannig að
það stífni dálítið og verði hæg-
ara að fletja út. Þá eru skornar
út 10 kringlóttar kökur, sem fara
minnkandi þannig að sú stærsta
sé 25 sm. í þvermál og sú minnsta
um 5 cm. Síðan er skorinn hring-
ur innan úr hverri köku. Þær
bakast við jafnan hita (225° C)
Snotur baðföt, hlýralaus með hnýttu belti. Baðkápan er ermalaws
úr frotté, fóðruð úr sama efni og sundfötin eru.
Ljúffengir giænmetisréttú
Uppskriftir úr nýrri matreiðslubók
í NÝÚTKOMINNI matreiðslu-
bók „Grænmeti og góðir réttir"
eftir Guðrúnu Hrönn Hilmars-
dóttur, sem bókaútgáfan Setberg
gefur út, segir m. a. svo um hrá
salöt og aðra kalda rétti.
„Á síðustu árum höfum við
lært að borða og lært að meta
hollustu ávaxta og hrárra græn-
metissalata. Flestar húsmæður
skilja nú þörfina að borða hrá
grænmetissalöt eða ávexti minnst
einu sinni á dag.
Hyggin húsmóðir sýður niður
og frystir grænmeti og ber á
haustin þegar það er í lægstu
verði, til þess að geta borið
heimilisfólkinu holla, vítamín-
auðuga og steinefnaríka fæðu
hina löngu vetrarmánuði. Hvít-
kál og rauðkál má geyma lengi
í kaldri og mátulega rakri
geymslu með því að hengja haus-
ana upp á stiklunum og láta þá
ekki liggja saman. Hin nýja að-
ferð, að hraðfrysta grænmetið á
eflaust eftir að kollvarpa öðrum
geymsluaðferðum og gera ein-
staklingum auðveldara að geyma
grænmetið og neyta þess allt árið,
án þess að það tapi miklu af
vítamínmagni sínu. Með tíman-
um vonum við að sú geymslu-
aðferð verði svo almenn að allir
geti keypt hraðfryst grænmeti í
verzlunum.
Við tilbúning hrárra grænmetis
rétta verður að viðhafa ýtrasta
hreinlæti, því að þá er ekki því
til að dreifa að bakteríurnar
drepist við suðu.
— Til þess að varðveita sem
bezt hið dýrmæta C-vítamín, má
ekki rifa niður eða skera græn-
metið fyrr en rétt áður en á að
nota það“.
í bókinni eru fjölmargar upp-
skriftir og væri ekki úr vegi að
líta hér á nokkrar þeirra. Það
er nú e. t. v. ekki hægt að fá
núna strax allt sem til þeirra
þarf, en grænmetið er nú óðum
að koma á markaðinn, þótt verð-
lag á því sé svo hátt að næstum
enginn geti keypt það.
VETRARSALAT
1 lítið kálhöfuð
1—2 appelsínur
sykur
1 tebolli þeyttur rjómi
Rífið kálið eða skerið það í
þunna strimla, skerið appelsín-
urnar í bita og blandið vel sam-
an. Látið sykur í eftir þörfum og
blandið þeyttum rjómanum í rétt
áður en salatið er borið fram.
HRÁTT SALAT
2 epli
3—5 gulrætur
3 stór kálblöð
Sósa
1 bolli útþynnt edik
1% matsk. sykur
V4 tesk. pipar
Rífið eplin og gulræturnar og
blandið því saman. Skerið kál-
blöðin mjög fínt og blandið þeim
saman við. Hellið sósunni yfir
blöðin. Berið salatið fram sjálf-
stætt eða með kjötL
„SALATIÐ MITT“
1 salathöfuð
100 gr. agúrka
200 gr. gulrætur
2 tómatar
100 gr. spínat
1 búnt hreðkur
3 matsk. sítrónusafi
steinselja
Raðið salatblöðum á botn og
á barma salatskálar. Rífið gul-
rótina á grænmetisjárni, skerið
agúrkuna í þunna strimla, skolið
spínatið og takið það í sundur,
skerið tómatana í bita og saxið
hreðkurnar. Þynnið sítrónusaf-
ann með dálitlu vatni og blandið
í hann pipar, salti, sykri og sax-
aðri steinselju. (Látið bíða um
stund). Blandið öllu grænmetinu
saman, nema hreðkunum og legg
ið það á salatblöðin. Hellið
sítrónusósunni yfir og skreytið
með söxuðu hreðkunum.
Hagnýtar
upplýsingar
í NÝÚTKOMINNI mat-
reiðslubók, Grænmeti og góð-
jc réttir er dálítið spjall
með ýmsum heilræðum fyrir
húsmæður. Þar er m.a. sagt frá
því hvernig ofninn er, t.d. er
mikill hiti 300°—350°, vel heit-
ur ofn 250°— 300°, góður hiti
200°—250°, miðlungshiti
175°—200,° vægur hiti
150°—175° og mjög lítill hiti
100°—150°.----
Svona upplýsingar koma sér
vel fyrir húsmæður, sérstak-
lega þær, sem nýjar eru í „fag
inu“ og ekki kunna því meira
fyrir sér. En þeim skal sér-
staklega bent á að á Rafha-
eldavélunum er ekki celsíus-
hiti heldur Fahrenheit og er
ekki hægt að fara eftir þessari
töflu við bökun í þeim ofn-
um.-----
Þá stendur einnig á spjald-
inu um mál og vog hinna ýmsu
matvæla, hve mikið 1 dl. og
1 matsk. vega nákvæmlega.
1 dl af flórsykri vegur nál.
65 gr. og 1 matsk. 15 gr., hafra
mjöl 1 dl vegur 40 gr., hveiti,
50 gr. og 10 gr., kartöflumjöl
80 gr. og 20 gr., púðursykur
60 gr. og 15 gr., óbrætt smjör,
1 matsk. vegur 25 gr, strásyk-
ur, 85 gr og 20 gr, sýróp, 125
gr og 30 gr.
Þá er einnig á spjaldinu
skrá um hve mikið magn áætla
skal fyrir einn er matnrinn-
kaup eru skipuiögð. Segir þar
m.a.
Jafnaðarsósur %—1%-dl. jafn
aðar soðsúpur 1%—2 dl, graut-
ar ÍV4— 2 dl, jafningar 1V4—
2 dl
Þetta eru einkar góðar og
hagnýtar upplýsingar fyrir hús
mæðurnar, sérstaklega þær
sem dvelja í sumarbústöðum
og hafa þá e.t.v. ekki vigt og
þurfa að gera nákvæmar áætl-
anir um matarinnkaup.