Morgunblaðið - 24.05.1958, Síða 11

Laugardagur 24. maí 1958
MORGVNBLAÐ1Ð
n
Brúnin á Svínafellsjökli. Hafraíell til vinstri. Til úaegri Svinafellsheiði og Skarðatindor. Ljósm.: Hax. Teits.
Haraldur Teitsson:
Öræfin — sveitin milli sanda
Páskaferð með Páli Arasyni austur i
Öræfi, f)ar sem eldur og is eru ennfyá
i önnum aö móta og mynda
MEÐ hvítasunnunni má segja að
hefjist hér á landi tími ferðalaga
til óbyggða landsins. Graeið á
garðblettum bæjarins er orðið
grænt og trén tekin að laufgast
og það kemur ferðahugur í bæj-
arbúann. Fáar ferðir verða taldar
skemmtilegri heldur en fjalla-
ferðirnar, þegar farið er til hinna
fegurstu staða þessa lands og
hafzt við í tjöldum eða sæluhús-
um. Þátttaka í þeim ferðum hef-
ur farið sívaxandi undanfarin ár
og mun vafalaust halda áfram að
aukast.
Einn er sá staður, sem orðið
hefur vinsæll af ferðafólki hin
síðari ár, en það eru Öræfin. Er
það að vonum, þar sem óvíða í
heiminum mun iandslag vera
með einkennilegri, tröllslegum og
ægilegum náttúrufyrirbrigðum og
náttúrufegurð heldur en þar, þar
sem eldar úr iðrum jarðar og
jöklar hafa mótað landið og gefið
því svip. Ég mun hér á eftir
skýra frá örfáum atriðum um
þessa fögru sveit og sakna þess
helzt, að hafa ekki margfallt
meira rúm til þess. Margar ferð-
ir eru fyrirhugaðar austur í
Öræfi í sumar, bæði af Páli Ara-
syni og fleirum, og er ekki úr
vegi að hvetja fólk til þess að
taka sér far með einhverri þeirra
og skoða þetta sérstæða um-
hveríi lands og ísa.
★
Þar er eitt mikilúðlegasta lands
lag á íslandi. Yfir sveitinni gnæf-
ir himinhátt, kaldur öræfajökuli
og teygir jökulsporðana niður á
milli dökkra hamragnípa, og þeir
falla þar fram eins og hvítir foss-
ar niður gil og dali — allt niður
á sléttlendið. Og Undan hverjum
jökulfossi kemur beljandi jökuisá
sem hefur um sig breiðan malar-
geira á sléttunni. Og svo eru
fjöllin milli hinna köldu og hvítu
jökulfossa fagurlega þakin gróðri,
laufguð björkin teygir kræklótta
fingur sína til himins af kletta-
syllum og hamrabrúnum. Unz
komið er fram á svartan sandinn,
þar sem hvergi örlar á neinu lífi
nema einstaka fugl er flýgur hjá.
Fram sandinn renna kolmórauð-
ar jökulárnar, sem verða eins
og hvítt háræðakerfi úr fjarlægð
séð. Og þessi furðulega samsetn-
ing úr landslagi er Öræfin, sem
löngum hefur verið ein afskekkt-
asta byggð á íslandi. Sveitin milli
sanda, milli Breiðamerkur- og
Skeiðarársanda.
★ ★
Um sl. páska efndi Páll Ara-
son til ferðar austur í Öræfin og
fór þangað með um 60 manna
hóp. Páll hefur á undanförnum
árum farið austur í Öræfi með
mikinn fjölda ferðamanna og
með því opnað augu fjölmargra
fyrir hrikalegri fegurð jöklalands
ins, því að hvergi á íslandi er
landslag sérstæðara og fegurra í
stórskornum svip sínum heldur
en einmitt þar. Þar skiptast á
með furðulegum hætti litirnir:
hvítt, grænt og svart. Hinn græni
litur verður tákn gróandans og
kærleikans, þar sem yfir gnæfir
hvítur hreinleiki himins og hins
hreinlynda hugar, en framundan
og neðar bíður ógn hinna svörtu
sanda, svaðilfarir yfir straum-
þung og beljandi vatnsföll og
svört strönd sævarins, þar sem
ógnin vofir yfir sjómanninum um
niðdimmar nætur.
Leiðin austur í Öræfin er tor-
sótt og seinfarin. Vegurinn liggur
austur yfir Skeiðarársand og er
þar yfir mörg vatnsföll að fara,
þar sem á ríður að leiðsögumað-
urinn sé góður vatnamaður, velji
sér réttar leiðir yfir, því að víða
er erfitt að finna góð brot. En
Páil Arason lætur ekki að sér
hæða, enda með sér til aðstoðar
góða bilstjóra og kunna ferða-
langa, eins og til dæmis Bjarna
í Túni. Sandurinn verður stór-
grýttari og erfiðari austast á
sandinum og þar rennur Skeið-
ará, sem er versta jökuláin, sem
fara þarf yfir.
Frá Skeiðará blasir við okkur
Skaftafellsheiðin, sem gengur
vestur úr öræfajökli og efst á
henni ber við loft háreista og
þverhnípta kamba, sem Skarða-
tindar heita. Heiðin endar í af-
líðandi tungu, gróðursælli og
skógi vaxinni og fremst í henni
ofarlega glampar á bæjarþilin i
Skaftafelli. Á sléttunni framund-
an heiðinni var áður gróðursælt
graslendi, en árnar hafa eytt því
með öllu. Gamlar sagnir telja að
eru tveir brattir og mikilúðlegir
skriðjöklar, Skaftafells- og Svína
fellsjöklar. A myndinni af Svína-
fellsjökli, sem fylgir greinarstúf
þessum, sést vel að jökulsporð-
urinn er mjög sprunginn og á
honum eru háir kambar og tind-
ar. Fyrir framan hann eru stórar
sandöldur; jökullinn hefur á sín-
um tíma ýtt landinu á undan sér
í stórar fellingar. Þannig er þetta
hvar sem litið er í Öræfunum:
Það er eins og maður horfi á það
laufprúðar bjarkir á klettasyll-
um. Þar er grasi vaxið rjóður i
litlum hvammi, Lambhagi. Og
sjö fossar eru alls í gilinu og er
Svartifoss þeirra fegurstur og sér
stæðastur. Er sagt að frá honum
sé runnin hugmynd Guðjóns heit-
ins Samúelssonar. húsameistara,
um stuðlabergsslcreytinguna í
lofti salarins í Þjóðleikhúsinu.
Sveitarbragur i Öræfum hefur
löngum verið með allt öðrum
hætti heldur en í öðrum sveitum
Staðið undir sporði Svínafellsjökul'
Svartifoss í Bæjargilinu í Skaftafclii.
miklar samgöngur hafi verið yfir
Vatnajökul þveran, milli Skafta-
fells og Möðrudals og átti Möðru-
dalssmali rúm í Skaftafellsskála
og munu forn skjöl benda til að
eitthvað sé hæft í þessu. Vafa-
laust hefur jökullinn þá verið
mun minni en hann er nú.
Innar í krikanum vestan við
öræfajökul og norðan Skafta-
fellsheiðar er Bæjarstaðarskógur.
Hann er sagður oera af öllum
skógum sunnanlands um hæð og
fegurð. Skógurinn er friðaður og
stendur sólarmegin í dal, sem
gengur austur í jökulinn og er
dalbotninn aurar einir Skógur-
inn er vin í auðn umhverfisins,
þar sem jökullinn slútir yfir. Fyrr
á öldum var bær í skóginum,
Jökulfell, en síðar eyddu jökul-
hlaup dalbotninum. Rústir bæi
arins voru síðar nefndar Bæjar-
staðurinn og er þaðan komið nafn
skógarins.
Aústur af Skaftafelli er Hafra-
fell og sitt hvoru megin við það
Farið yfir Skeiðará. í baksýn Kristínartindar, Skaftafeilsjökull
og Hafrafell.
þessa lands og kemur þar margt
til, en það þó helzt hve sveitin
hefur verið einangruð vegna
jökulvatnanna. Öræfingar hafa
öðrum . fremur á liðnum öldum
— þótt það hafi nú mjög breytzt
vegna flug- og bílferða — orðið
að treysta á hestinn, svo og eigin
styrk og kunnáttu í viðureign-
inni við vötnin, sem eru eilífum
breytingum undirorpin, flest
kvik af sandbleytu eða stórgrýtt
í botninn. Þær hafa sjálfsagt ó-
sjaldan verið erfiðar dagleiðirn-
ar þeirra, þegar þeir fóru skreið-
arferðir alla leið til Suðurnesja
eða kaupstaðarferðir austur í
Papós og Höfn eða vestur að
Eyrarbakka eða Vík. Hefur þá,
sem oft áður, styrkur þeirra legið
í samheldninni, enda hefur það
löngum verið eitt höfuðeinkenni
öræfabænda, að þeir hafa ævin-
lega veitt hvor öðrum aðstoð, þeg
ar á hefur þurft að halda. Sjór
var lítið sóttur vegna hafnleysis-
ins og um vöruflutningar á sjó
hefur einnig verið lítið. En fjör-
urnar hafa ætíð verið nýttar og
margur bóndinn í öræfum fengið
þar góðan rekavið. En vegna
skorts á venjulegu timbri hefur
löngum tíðkast sérstakt bygging-
arlag í öræfum. Húsin hafa ekki
verið byggð stór og á útihúsum
er enn nokki.ð um það að- stem-
hellur séu notaðar í stað þakjárns
og hafa þá rekaviðarstaurarnir
komið sér vel í undirstöður, sem
þá verða að vera sérstaklega
traustar vegna þunga þaksins.
Tímarnir hafa breytzt og víssu-
lega ekki síður í Öræfunum en
öðrum sveitum eða bæjum þessa
lands, en þó er þar margt enn
með fornu sniði. En framfarir
hafa þarna orðið miklar og
bændur unnið mjög mikið að
jarðarbótum og nýrækt. Hver
einasti bær i Öræfum er raflýst-
Frh. á bls. 21
hvernig löndin eru mynduð og
mótuð. Þar eru hinar furðuleg-
ustu andstæður landslagsins, það
er eins og höfuðsmiðirnir, eldui
og ís, séu enn að mynda og móta.
Og okkur finnst að svo geti farið
að á einu andartaki komi eða
hverfi dalur eða fjall eða jökull.
Og hversu mjög hrífumst við
ekki af hinum þróttmikla gróðr:
milli svartra sanda og blikandi
jökla. Fyrr á öldum rann t. d
Skeiðará mikið vestar á sandin-
um og þá var mikil byggð aust-
ast á sandinum, sem kölluð var
Litlahérað. En á 14. öld hefjast
ógnarmikil eldgos í norðurrönd-
um Vatnajökuls og í öræfajökli.
Þessum gosum fylgdi feiknarleg
jökulhlaup og í einu slíku hlaupi
tók af allt Litlahérað og eyddi —
að því er annálar segja — sjötíu
bæi, svo að eigi lifði kvik kind.
nema „ein kona og kapall".
Bæjargilið í Skaftafelli er
ákaflega sérstætt og fagurt. Það
er meira og minna skógi vaxið,