Morgunblaðið - 23.09.1958, Blaðsíða 10

10
MORCUISBLAÐIÐ
Þriðjudagur 23. sept. 1958
atttMðfrifr
Utg.: H.f. Arvakur. Reykjavík.
Framkvæmdastióri: Sigfús Jónsson.
Aðairitstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arní Öla. sími 33045
Auglýsmgar: Arni Garðar Knstmsson.
Ritstjórn: Aðaistræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr 35.00 á mánuði innanlands
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið
TRYGGJUM LÝÐRÆÐI INNAN
STÉTT ASAMT AKANNA
VERKFALLSRÉTTURINN I
er það vopn, sem verka-
menn vilja sízt án vera
í kjarabaráttu sinni. Öfugþróun-
in í einræðislöndum kommúnista
lýsir sér í fáu betur en því, að
þar hafa verkamenn algerlega
verið sviptir þessu vopni. í lýð-
ræðislöndum er verkfallsréttur-
inn aftur á móti hvarvetna við-
urkenndur.
Verkföll eru hins vegar tví-
eggjað vopn. Misnotkun verk-
fallsréttarins er í senn hættuleg
fyrir þá, sem því beita og þjóðar-
heildina.
Hér á landi hefur þeirri skoð-
un mjög vaxið fylgi, að verkföli
einstækra stéttarhópa væru harla
varhugaverð. Þess vegna hafa
komið fram tillögur um, að verka
lýðssamtökin gerðu heildarsamn-
inga, helzt um nokkurt árabi! og
væru einstök stéttarfélög bundin
við þá.
Þetta er að ýmsu heilbrigð hug-
mynd og víða annars staðar hefur
sótt í þetta horf. En hér er þó
margs að gæta, sem tryggja þarf
áður en ný skipan er tekin upp
í þessum málum. •
í þjóðmálunum vita menn, að
höfuðgallinn hér á landi er sá,
að kjördæmaskipun er gersam-
lega úrelt. Vegna þeirra rang-
inda, sem nú gilda, hefur einn
stjórnmálaflokkur, Framsókn,
miklu meiri völd en honum með
réttu ber. Völd sín hefur Fram-
sóknarflokkurinn notað á þann
veg að búa um sig í mesta auð-
hring, sem nokkurn tíma hefur
verið til á íslandi. Að forminu
til er það auðsafn eign allra
þeirra tugþúsunda, sem eru með-
limir samvinnufélaganna innan
SÍS, en í framkvæmd hefur lítill
hópur náð þar yfirráðum.
Framsóknarbroddarnir nota
völd sín til að hlynna að auð-
hringnum meira og meira og gera
hann æ sterkari. Auðsafnið
er svo notað til að styrkja völd
þessara sömu manna.
Það fordæmi, sem hér héfur
orðið, á að vera til varnaðar.
Hvað þá ef þessi sama valdaklíka
og auðhringur hyggst enn ætla
að styrkja aðstöðu sína með því
að ná lykilstöðu í verkalýðshreyf
ingunni.
★
•
Þegar Alþýðusamband fslands
lýsti á sl. vori blessun sinni yfir
bjargráðunum, þá var það gert
með hæpnum meirihluta atkvæða
í Alþýðusambands-stjórn og 19
manna nefnd. Meiri hlutinn var
svo hæpinn, að vefengt var, að
hann í raun og vetu væri fyrir
hendi. Enn alvarlegra var þó hitt,
að bak við þá, sem mótmæltu
bjargráðunum voru 82% af fé-
lögum Alþyðusambandsins, en
bak við hina, sem greiddu at-
kvæði með bjargráðunum voru
aðeins 18%, og þeir voru látnir
ráða.
Allir heilskyggnir menn sjá, að
þvílíkir starfshættir eiga ekkert
skylt við lýðræði. Framsóknar-
mönnum finnst þeir aftur á móti
eðlilegir. Tíminn hefur hvað eftir
annað harmað, að enn skuli ekki
UTAN UR HEIMI
Hugmynd rithöfundarins
Jules Verne varð að veruleika
vera í gildi sú kjördæmaskipun
til Alþingiskosnniga, sem tryggt
hefði rúmum 15% þjóðarinnar, er'
greiddu Framsóknarflokknum at-1
kvæði við síðustu Alþingiskosn- j
ingar, meirihluta á Alþingi. Fram j
sóknarbroddunum finnast rang l
indin við skipun Alþingis nú ekki
nóg. Þeir telja, að þar þurfj enn
á að auka svo að vel sé.
Þeir, sem þannig hugsa, tclja
eðlilegt, að innan Alþýðusam-
bandsins ráði 18% meira en 82%.
Ef þessi 18% gerast handbendi
valdaklíku Framsóknar og auð-
hrings SÍS, þá telja þessir herrar
vel fyrir öllu séð.
Ræðuhöld Eysteins Jónssonar
og skrif Tímans að undanförnu,
sýna, að Framsóknarbroddunum
er full alvara með áform sín. Þeir
þykjast vilja kalla stéttasam-
tökin til samstarfs. En forsendan
er sú, að skipulag samtakanna sé
slíkt, að minnihlutinn geti haft
öll ráð meirihlutans í hendi sér.
Þetta býr á bak við öll fagur-
yrði Framsóknarbroddanna um
nauðsyn samstarfs stéttanna og
aukin áhrif þeirra á gang þjóð-
málanna. Um þann hug, sem hér
býr á bak við, þarf ekki lengur
að hafa neinar getgátur. Hann
kom glögglega fram í sambandi
við undirbúning bjargráðanna á
sl. vetri og samþykkt þeirra í vor.
Verkalýðssamtökunum var þá
ætlað að samþykkja það eitt, sem
valdaklíka Framsóknar hafði
knúið samstarfsmenn sína til að
fallast á. Ekkert samráð var haft
við verkalýðsfélögin, fyrr en allt
var klappað og klárt í sjalfum
stjórnarherbúðunum. Þá var
ekki skeytt um að ná samstarfi
við allan fjöldann og þar með
sterkustu verkalýðsfélögin, sem
hreyfingin í heild sækir allan
styrk sinn til. Nei, þá þótti nóg
að knýja fram einhverja sam-
þykkt, aðeins ef hægt væri að
gefa henni formlegt gildi, þótt
gallað væri, jafnvel þótt hún nyti
ekki raunverulegs stuðnings
nema frá 18% samtakanna.
Allir lýðræðisunnendur hvar í
flokki, sem þeir eru, verða í tíma
að átta sig á þeirri hættu, sem
á ferðum er, og rísa gegn þessum
vinnubrögðum.
Mjög er vafasamt, að það. sé
hollt fyrir verkalýðsfélögin sjálf,
að þau blandi sér í stjórnmála-
erjur með þeim hætti, sem komm
únistar hafa haft forystu um. En
alveg er víst, að því valdameiri
sem verkalýðsfélögin verða, bæði
í sérmálum verkalýðsins og þjóð-
málunum í heid, þeim mun meiri
ástæða er til, að tryggt sé að þar
ríkj sannarlegt lýðræði.
Þjóðfélag, sem nú þegar er að
sligast undir rangindum í kjör-
dæmaskipun til Alþingis, má sízt
af öllu við því, að hin öflugustu
félagasamtök séu einnig byggð
upp með rangindum. Fjöldinn,
sem þar hefur úrslitaráðin, verð-
ur í tíma að gæta þess, að tryggi-
lega sé um það búið, að lítiil
sérhagsmunaklíka geti ekki náð
yfirráðum í þeim samtökum, sem
almenningur hefur myndað sjálf-
um sér til hagsbóta.
MÖRG voru þau ævintýri, sem
Númi skipstjóri lenti í ásamt
áhöfninni á fyrsta kafbát sög-
unnar, Nautilusi, sem hinn hug-
vitssami franski rithöfundur, Jul-
es Verne skapaði og lýsti af svo
mikilli snilld í skáldsögunni
„Sæfaranum“ Þó var ferð þessara
skáldsagnahetja í engu djarfari,
sögulegri né afdrifaríkara en sjó-
ferð hins kjarnorkuknúna Nautil-
usar okkar daga undir ísbreiðu
Norðurskautsins, en sá kafbátur
er einmitt nefndur eftir hinum
nafntogaða fyrirrennara sínum.
Hin sögulega sjóferð Nautilus-
ar hófst 23. júlí í sumar, kl. 2
e. h., þegar þessi nýi kafbátur
leysti festar og renndi hljóðlega
út úr höfninni í Pearl Harbor á
Hawaii og hvarf brátt sjónum í
myrkur undirdjúpanna. Það voru
aðeins fáir menn, sem vissu, hvað
á seyði var — að ferðinni var heit
ið til Portlands í Englandi, 15,070
km vegalengd, gegnum hin ó-
þekktu, dimmu höf, sem iða og
ólga undir risavaxinni ísbreiðu
yztu marka heimsins.
Aðalhvatamaður ferðarinnar —
Rickover aðstoðarflotaforingi
Aðdragandi þessarar sjóferðar
er í stuttu máli sá, að í ágúst
og september 1957 fór Nautilus
í kynnisför undir ísbreiðuna og
komst í 333 km fjarlægð frá Norð-
urskautinu, en svo nærri skaut-
inu hafði ekkert annað skip kom-
izt fyrr. Árangur af þessari
kynnisför var góður, og aðal-
hvatamaður hennar, Hyman
Rickover aðstoðarflotaforingi, lét
í ljós þá skoðun, að innan tíðar
myndi kjarnorkuknúinn kafbát-
ur komast alla leið til Norður-
skautsins. Þá var það í byrjun
þessa árs, að ungum liðsforingja,
William R. Anderson, 37 ára að
aldri, sem hafði um margra ára
skeið starfað í kafbátaflota Banda
ríkjanna, var falið að annast all-
an undirbúning að væntanlegum
„heimsskautsleiðangri" og stjórna
honum. Anderson skýrði síðar
svo frá, að hann og aðstoðarmenn
hans hefðu rannsakað nákvæm-
lega skýrslur allra fyrri heims-
skautaleiðangra, og „siglingin
hefði verið óhugsandi án þeirra
upplýsinga, sem heimsfrægir
könnuðir eins og Nansen, Amund-
sen, Wilkins og Peary höfðu þeg-
ar aflað“.
I júní 1958 gaf Eisenhow-
er forseti samþykki sitt til þess
að þessi könnunarferð yrði farin.
Skipshöfnin var 115 þaulvanir og
ábyrgir menn úr kafbátaflotan-
um, en Anderson var fyrirskipað
að láta ekkert uppskátt um för-
ina, jafnvel ekki við skipshöfn-
ina. Það var ekki fyrr en Nautilus I
var kominn nokkuð norður fyr-
ir höfnina í Pearl Harbor, að |
Anderson leysti frá skjóðunni og I
útskýrði tilgang ferðarinnar fyr-
ir skipshöfninni og varð þá uppi
fótur og fit um allt skipið.
í sex daga sigldi Nautilus neð-
ansjávar og stefndi í norðurátt
með að meðaltali 20 hnúta hraða.
Þegar komið var til Beringssunds,
kom kafbáturinn stundarkorn (30
sek.) upp undir yfirborð sjávar,
og hringsjáin og radarnetin voru
sett upp til að kanna stöðu skips-
ins. Þá hafði verið siglt 5.365
km vegalengd og rúmlega einum
þriðja hluta ferðarinnar lokið, en
hingað til hafði siglingin verið
tiltölulega auðveld og hættulaus.
10 hljóðiupptökutæki mældu
fjarlægrð hafsbotnsins frá
ísbreiðunni
Þessu næst leitaði kafbáturinn
lengra niður og sigldi í norðaust-
urátt meðfram norðurströnd
Alaska. Þegar komið var nálægt
Barrowhöfða, nyrzt í Alaska,
nálgaðist kafbáturinn aftur yfir-
borð sjávar, og aftur voru hring-
sjáin og ratsjárnetin sett upp til
þess að fá nákvæma stöðu skips-
ins, áður en tekin var stefnan,
sem fylgja átti undir ísbreiðu
norðurskautsins. Svo var það
hinn 1. ágúst, að skipið kafaði
aftur niður í ískaldan heim
Norðuríshafsins. Fyrst lá leiðin
um djúpan neðansjávarhyl, svo-
nefndan Barrowdal, sem liggur
frá Barrowhöfða og norður í
Norðuríshafið. Dalur þessi ligg-
ur 106 metrum lægra en sjávar-
botninn umhverfis og er 7,4 km
breiður. Hér voru aðstæður góð-
ar til neðansjávarsiglingar, og
ferðin „sóttist vel og greiðlega",
eins og Anderson skýrði síðar
frá. Því næst var tekin bein
stefna á Norðurskautið og siglt á
rúmlega 120 metra dýpi. Stefn-
unni var haldið óbreyttri með
aðstoð mjög fullkomins stjórn-
kerfis, en auk þess voru í skipinu
tíu hljóðupptökutæki, sem mældu
viðstöðulaust fjarlægð ísbreið-
unnar fyrir ofan og þykkt íssins,
og þrjú önnur tæki mældu fjar-
lægð skipsins frá sjávarbotni.
Matsveinninn bar fram „Norður-
skautsköku"
Klukkan 03:15 (GMT), aðfara-
nótt hins 4. ágúst var takmarkinu
náð — Nautilus sigldi undir Norð
urskáutið. Rennilegur stálskrokk-
ur kafbátsins klauf mjúklega
hljóð undirdjúpin undir pólnum.
Engin hávær fagnaðarlæti voru
um borð, heldur safnaðist skips-
höfnin saman og skipherrann
hélt stutta þakkarathöfn. Sjálf-
virki grammófónninn, sem verið
hafði í gangi nótt sem nýtan dag,
þagnaði. Og matsveinninn bar
fram „Norðurskautsköku“ og
skreytingin á henni var landabréí
af Norðurskautinu og siglingaleið
Nautilusar.
Á meðan þessu fór fram, unnu
þeir, sem voru á vakt, sleitulaust
að því að gera margs konar at-
huganir, sem hingað til hafði ekki
verið hægt að gera. Gerðar voru
dýptarmælingar, hitamælingar (í
sjónum umhverfis og í kafbátn-
um), og þykkt ísbreiðunnar var
mæld.
En Nautilus hafði ekki við-
stöðu á Norðurskautinu. Enn
voru mörg hundruð mílur fram-
undan, áður en ísbreiðunni linnti,
Þessa vegalengd fór hann á 36
klst. og að því loknu gaf Andei*
son hina langþráðu fyrirskipun:
„Upp með hringsjána“! Þá voru
liðnar rúmlega 96 klst. — fjórir
sólarhringar — frá því er kaf-
báturinn hvarf niður í undir-
heima íshafsins norðan Alaska.
Nú sigldi hann ofansjávar á haf-
inu milli Grænlands og Spitz-
bergen, og skipsmennirnir stóðu
á þilfarinu, neru augun og horfðu
á lognsléttan og himinbláan haf-
flötinn. Sól skein í heiði og varp-
aði geislum sínum á nokkra litla
ísjaka, sem þar voru á reki.
„Komnir undan ísnum“
Staða Nautilusar var 79 breidd-
argráðu og 0 lengdargráður. Nú
var útvarpað frá Nautilusi, í
fyrsta sinn frá því er hann fór
frá Hawaii. Skipstjórinn sendi
flotastjórninni í Washington þessi
orðfáu boð: „Komnir undan ísn-
um“.
Og ferðinni lauk loks hinn 12.
ágúst, þegar Nautilus renndi inn
í höfnina í Portland, þar sem
skipstjóra og áhöfn var fagnað
ákaft og innilega.
Kjarnorkue’dsneytið á stærð vi*
lítinn kolamoia
Kjarnorkueldsneytið, sem
Nautilus gekk fyrir á allri þess-
ari ferð, var ekki stærra en lítill
kolamoli, en sérfróðir menn segja,
að úraníummoli á stærð við golf-
kúlu jafngildi þrjú þúsund smá-
lestum af kolum.
Enda þótt Nautilus fái orku frá
atóminu, gengur túrbínuvél hans
í rauninni fyrir venjulegri gufu.
f honum er kjarnorkustöð, sem
notar svonefnda þrýstivatns-
kjarnaofn, og hitann til þess að
mynda gufu framleiðir hann með
því að kljúfa úraníurrieldsneyti.
Síðan knýr gufan túrbínuna, sem
Framh. á bis. 19
Nautilus á siglingu.