Morgunblaðið - 05.11.1958, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐ1Ð
Miðvikudagur 5. nóv. 1958

Utg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjald kr 35.00 á mánuð: innanlands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
„AHUGI FRAMSÓKNAR EKKI
REYNST
»
IORÐI kveðnu neitar eng-
inn nauðsyninni á endur-
skoðun kjördæmaskipun-
arinnar. Jafnvel Framsóknar-
menn hafa oftast, þegar á mál-
ið er minnzt, mörg orð um, hversu
núverandi skipan sé gölluð.
Framsóknarmenn höfðu lengi
við orð, að eðlilegast væri að
skipta öllu landinu í einmennings
kjördæmi, láta þann vera kos-
inn, sem flest fær atkvæðin og
hafa enga uppbótarmenn. Þessi
háttur er tíðkaður í Engil-sax-
neskum löndum og hefur þar gef-
izt vel, þó að á honum séu auð-
sæir gallar. í leit að viðunandi
kjördæmaskipun könnuðu Sjálf-
stæðismenn í stjórnarskrárnefnd
á sínum tíma, hver alvara Fram-
sóknarmönnum væri með þessar
hugmyndir.
Þegar í Ijós kom, að Sjálfstæð-
ismenn ætluðu Reykvíkingum
nokkurn veginn sama rétt og
öðrum, — og var þó ekki jafnað
til fulls — þá voru Framsóknar-
menn ekki til viðræðu um málið.
Duldist ekki, að fyrir þeim hafði
fyrst og fremst vakað með þessu
tali að nota einmenningskjör-
dæmin til að ganga á rétt Reyk-
víkinga.
★
Stundum láta Framsóknar-
menn svo sem þeir vilji, að stjórn
arskrármálinu og þar með kjör-
dæmaskipuninni verði ráðið til
lykta á sérstöku stjórnlagaþingi.
En hvernig á að kjósa til þess?
Við endurskoðun stjórnarskrár
innar eða samningu nýrrar koma
upp mörg vandamál. Öll eru þau
smáræði miðað við sjálfa kjör-
dæmaskipunina. Alþingi fer með
veigamesta hluta ríkisvaldsins,
eins og nú ér bæði með löggjaf-
arvaldið og ákvörðun þess, hverj
ir skuli vera i ríkisstjórn. Sum-
ir vilja taka hið síðartalda af
Alþingi, og láta forseta íslands
einan velja ríkisstjórnina, svip-
að og gert er í Bandaríkjunum.
Mjög er hæpið, að sú aðferð
henti íslendingum, enda ýmsir
í Bandaríkjunum, sem mundu
sjálfir miklu fremur kjósa þjóð
sinni þingræðisfyrirkomulag að
enskum hætti.
En jafnvel þó að valdið til á-
hrifa um það, hverjir séu í ríkis-
stjórn, væri tekið af Alþingi,
mundi þingið halda áfram að
vera meginás stjórnskipunar okk
ar. Kjördæmaskipunin hefur því
og hlýtur að hafa úrslitaþýðingu
óg um hana hefur ekki náðst sam
komulag.
En þessi vandi vaknar strax
fyrirfram, ef ákveðið væri að
hafa stjórnlagaþing. Ákvarðanir
þess mundu mjög mótast af því,
hvernig til þess væri kosið. Úr
því að menn hafa ekki getað kom
ið sér saman um nýja kjördæma-
skipun til Alþingis, er sízt lík-
legra, að menn verði ásáttir um
kjördæmaskipun til stjórnlaga-
þings. Framsóknarmenn hafa og
vikið því frá sér að koma fram
með ákveðna tillögu um það efni.
★
Þegar V-stjórnin var mynduð í
júlí 1956, var eitt atriði stjórn-
arsáttmálans þetta:
„Ríkisstjórnin mun vinna að
því, að lokið verði á starfstíma
MIKILL"
stjórnarinnar endurskoðun stjórn
arskrár lýðveldisins og kosninga
laga og munu stjómarflokkarnir
vinna að samkomulagi sín á milli
um lausn þess máls“.
Einræðisandinn, sem ríkti við
myndun V-stjórnarinnar sést af
því, að þarna er ráðgert, að
stjórnarflokkarnir einir semji um
þetta mál og ráði því til lykta
án þess að kalla til stærsta flokk
þj óðarinnar, Sj álfstæðisflokkinn,
sem nær helmnigur þjóðarinnar
fylgir. Sanngirninni var því ekki
fyrir að fara, en hvað um vilj-
ann til framkvæmda?
Hinn 29. júní 1956 hafði Tíminn
viðurkennt að kosningaskipunin,
„þarfnaðist eigi að síður gagn-
gerra umbóta. Slíkar umbætur
verða hins vegar ekki gerðar í
einni svipan, heldur krefjast
undirbúnings af hendi færustu
manna. Slíkan undirbúning þyrfti
vissulega að hefja sem fyrst1'.
Þetta sagði Tíminn fyrir 2Vz
ári. Hefði þess vegna mátt ætla,
að hendur væru látnar standa
fram úr ermum. En hvað segir
Tíminn nú?
Sunnudaginn 2. nóv. segir þar:
„Enginn mun hafa á móti þvi
að þetta samningsákvæði verði
framkvæmt, og af hálfu Fram-
sóknarflokksins voru þegar á sl.
vetri tilnefndir menn til þess að
taka þátt í viðræðum um þetta
mál við fulltrúa frá hinum stjórn
arflokkunum. Tímanum er ekki
kunnugt um, hvort hinir flokk-
arnir hafa tilnefnt fulltrúa".
Finnst mönnum ekki mikið til
um þá orðheldni, að því skuli
lýst yfir meira en tveimur ár-
um eftir að samningur er gerð-
ur, að „enginn muni hafa á móti
því, að þetta samningsatriði
verði framkvæmt"? Svikin eru
orðin svo alvanaleg, að það er
talið til tíðinda, að „enginn muni
hafa á móti“ efndum eins atriðis!
En hvað líður sjálfum fram-
kvæmdunum? Tíminn, sem fyrir
2% ári sagði: „Slíkan undirbún-
ing þyrfti vissulega að hefja sem
fyrst“, hefur ekki haft fyrir því
að kynna sér hvort hinir flokk-
arnir hafa tilnefnt menn til
undirbúnings! Það er ekki að
ástæðulausu, sem Þjóðviljinn
segir hinn 31. október:
„Hefur áhugi Framsóknar-
flokksins til að vinna það verk
vægast sagt ekki reynzt mikill".
■k
Um sanngildi þessa þarf ekki
að efast. Framsóknarmenn halda
áreiðanlega uppteknum hætti og
reyna að eyða málinu með ein-
skis verðu spjalli en hrökkva
ætíð undan, þegar kemur að á-
kveðinni tillögugerð. Þetta er
eðlilegt. Sérréttindi þeirra og
völd hvíla að mestu leyti á hinni
ranglátu kjördæmaskipun. f
-I ,'jli hennar hafa þeir búið um
sig í ýmsum valdastöðum þjóð-
félagsins og notað þá aðstöðu til
að byggja upp sterkasta fjármála
veldi sem nokkurn tíma hefur
verið til á íslandi.
Nú er sannarlega tími kominn
til þess, að aukaatriðin verði sett
til hliðar og fundin verði lausn,
sem eyðir spillingaröflunum og
lætur lýðræðið á íslandi njóta
sín.
UTAN IIR HEIMI
Aldarafmœli Theodors Roosevelts 26.
forseta Bandaríkjanna
Teddy, eins og hann var kall-
aður, var óþreytandi í þeirri á-
kvörðun sinni að treysta og
styrkja líkama sinn. Hann stund-
aði líkamsæfingar reglulega í
í litlum leikfimisal, sem hann
kom upp á heimili sínu, sótti tíma
hjá íþróttafélögum og gekk dög-
um saman í gegnum skóga Nýja
Englands. Með þessu tókst hon-
um ekki aðeins að styrkja veik-
byggðan líkama sinn, heldur bar
hann af öðrum hvað snertir líkam
legt atgervi.
Hann var góður rithöfundur og
afkastamikill, og viðfangsefni
hans voru margs konar. Eftir hann
liggja m.a. sögurit, ævisögur, ann
álar, ritgerðir, náttúrurannsókn-
ir og stjórnmálarit, og öll ein-
kennast verk hans af skýrum og
hröðum stíl.
Þegar hann var í hernum, var
hann athafnamikill og félags-
lyndur. Hann skipulagði og stjórn
aði þekktu riddaraliði í spænsk-
ameríska stríðinu, og gekk það
undir nafninu „Rough Riders".
Menn hans báru mikið tramst til
hans og voru honum mjög hand-
gengnir. Þeir fylgdu honum ó-
trauðir gegnum illfærur, þegar
þeir réðust gegn spænsku varn-
arherjunum rétt fyrir utan Santi-
ago á Kúbu. Þarna unnu þeir
afrek, sem fræg eru orðin, og
með því áunnu þeir sér virð-
ingu amerísku þjóðarinnar.
Meðal vísindamanna var Roose
velt talinn góður náttúrukönnuð-
ur og einkar ábyggilegur heim-
ildarmaður hvað snerti líf villtra
dýra. Þess má geta, að árið 1909
fór hann t.d. í visindaleiðangur
til Afríku á vegum Smithsonian-
stofnunarinnar í Washington. Ár-
ið 1913 fór Roosevelt til Suður-
Ameríku og hélt fjölda fyrir-
lestra fyrir vísindafélög og safn-
aði sýnishornum úr frumskógum
Brazilíu fyrir náttúrugripasafn-
ið í New York-borg. Nokkru síð-
ar útnefndi Brazilíustjórn hann
leiðsögumann könnunarleiðang-
urs, sem farinn var í þeim til-
gangi að kanna farveg óþekkts
fljóts, er merkt var ógreinilega
á landakortum og gefið heitið
„River of Doubt“. Þetta var löng
og hættuleg leið, og þurfti m.a.
að fara 1.450 km. yfir auðnir og
vegleysur. 1 þessari för varð
Roosevelt hættulega veikur af
sótthita og við það bættist, að
leiðangursmenn misstu mikið af
birgðum sínum. Þegar þeir komu
aftur úr förinni, heiðraði Brazilíu
stjórn Roosevelt með því að
nefna fljótið eftir honum.
Þótt Roosevelt ferðaðist mikið
erlendis, var hann mjög nátengd-
ur fjölskyldu sinni og heimili,
eins og sjá má af mörgum af
einkabréfum hans, sem nú liggja
frammi á sýningum víðs vegar
um Bandaríkin.
Þegar stjórnmálaferli Roose-
velts lauk, bauðst hann til þess
að gerast sjálfboðaliði í Evrópu
í fyrri heimsstyrjöldinni, en boði
hans var hafnað, þar eð hann
var kominn á efri ár og heilsan
farin að gefa sig. En synir hans
fjórir gegndu herþjónustu í
Evrópu, og einn þeirra dó þar
í loftbardaga. Sjálfur hlaut Roose
velt hægt andlát á heimili sínu
í Sagamore JIill, árið 1919.
FORSETINN
Theodore Roosevelt var aðeins
42ja ára, þegar hann varð forseti
Bandaríkjanna árið 1901, og er
hann yngsti forseti í sögu Banda
Síðari hluti
ríkjanna. Valdataka hans var ó-
vænt, því að árið áður hafði W.
McKinley verið kosinn forseti
og Roosevelt varð varaforseti. En
McKinley hafði ekki gegnt for-
setastörfum nema eitt ár, þegar
hann féll fyrir skoti árásarmanns
úr fámennum flokki stjórnleys-
ingja, og Roosevelt tók við for-
setastörfum af honum.
Bandaríkin voru í miklum upp
gangi um síðustu aldamót, og
hafði hinn ungi forseti í mörg
horn að líta. En Roosevelt var at-
orkumaður mikill og vingjarn-
legur í viðmóti, enda þótt nokk-
ur styr stæði ávallt um nafn
hans vegna hinnar sterku sann-
færingar hans. Hann hafði óvenju
mikla hæfileika til þess að skynja
almenningsálitið og vinna virð-
ingu og traust almennings. Það
kom t.d. oft fyrir, þegar Banda-
ríkjaþing hafði vísað tillögum
hans á bug, að hann fór um
landið og kynnti þjóðinni málstað
sinn og vann hana þannig á sitt
mál. Honum var og einkar lagið
að gera stjórnmálabaráttu sína
áhrifamikla og dramatíska í aug-
um fólksins.
Um það leyti, er Roosevelt tók
við forsetaembættinu, voru áhrif
voldugra auðhringa og fjármála-
manna orðin ískyggilega mikil
í landinu. Því var það árið 1902,
að Roosevelt hóf hina margum-
töluðu baráttu sína gegn þess-
um illu öflum í fjárhagslífi þjóð-
arinnar. Hann áleit, að frjálsum
stofnunum og einstaklingsfram-
taki í landinu væri bráð hætta
búin af þessum voldugu og ein-
ráðu auðhringum. Baráttan milli
hans og auðhringanna hélzt ó-
slitið alla valdatíð hans.
Sama ár gerðist hann sátta-
semjari í verkfallsdeilu kola-
námumanna, og var hann þannig
fyrstur manna til þess að stað-
festa rétt Bandaríkjaforseta til
þess að koma fram sem fulltrúi
almennings x iðnaðardeilu. Hon-
um heþpnaðist að koma á sátt-
um milli námuverkamanna og
atvinnurekanda, vegna þess að
hann hafði jafnmikinn áhuga á
því, að verkfallsmenn næðu rétti
sínum og að kolaframleiðsla
landsins héldi áfram, og stóð
hann þannig ofar deiluaðilum.
Réttlætiskennd Roosevelts var
rík, og því barðist hann af jafn-
mikilli hörku gegn ósanngjörnum
verkalýðsáróðri og einokun auð-
hringanna. Þótt hann hefði innst
inni samúð með verkamönnum og
sýndi málefnum þeirra hinn
mesta skilning, þá fór hann ekki
leynt með andstöðu sína gegn
þeim, þegar hann taldi málstað
þeirra rangan eða rangfærðan.
Hann hafði brennndi áhuga á
þjóðfélagslegum umbótum og
auknum afskiptum og eftirliti af
hálfu stjórnarinnar. Ekki hafði
hann setið á forsetastóli meira
en eitt ár, þegar hann kom lönd-
um sínum á óvart með róttæk-
um ráðstöfunum í þessu efni.
Eitt mikilsverðasta málefnið í
þessu sambandi var viðleitni hans
til þess að vernda náttúruauð-
lindir landsins og koma þeim
undir umsjón sambandsstjórnar-
innar, þar eð þær væru eign þjóð
arinnar sem heild. Hann barðist
af atorku fyrir framgangi mála,
sem höfðu það að takmarki að
tryggja þjóðinni hagnað af skóg-
um landsins, vatnsrennsli,
beitilöndum og málmefnum. í
valdatið hans stækkaði friðunar-
svæði skóga landsins úr 17.400.000
hektörum í 78.500.000 hektara, og
sambandsstjórninni voru falin
yfirráð yfir öllum vatnsauðlind-
um á þessu svæði til þess að
hindra einokun auðhringa. Naut-
gripaeigendum var gert að
skyldu að borga fyrir að beita
hjörðum sínum á beitilöndum,
sem voru þjóðareign. Einnig
tókst honum að koma á opinberu
eftirliti með starfsemi járnbraut-
arfélaganna, og var það tvímæla-
laust eitt merkasta sporið, sem
stigið var í stjórnartíð hans.
Vinsældir Roosevelts meðal
kjósenda komu greinilega í Ijós
við forsetakosningarnar haustið
1904. Hann sigraði glæsilega og
hlaut fleiri atkvæði vegna per-
sónulegra vinsælda en nokkur
frambjóðandi hafði hingað til
fengið. Hann var nú orðinn á-
trúnaðargoð Repúblíkana, og
hinn glæsilegi persónuleiki hans,
svo og barátta hans gegn yfir-
ráðum stórgróðafyrirtækjanna,
gagntók huga alþýðunnar. Fram-
farasinnaðir Demókratar aðhyllt-
Frh. á bls. 18.
Theodore Roosevelt, eða „Teddy“ eins og hann var almennt
kallaður í Bandaríkjunum, var 26. forseti Bandaríkjanna. Hann
var mjög sérkennilegur persónuleiki, mælskur, fjörugur, frum-
legur, ákveðinn í skoðtunum og óhræddur við að halda þeim
fram. Myndin sýnir „Teddy“ í ræðustóli.