Morgunblaðið - 26.03.1959, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 26. marz 1959
MORGVNBLÁÐIÐ
13
Ásgrímur heitinn Jónsson hafði oft áður fyrri sýningu á verkum sinum um páskana. Fer þess
vegna vel á því, að einmitt nú skuli haldin sýning á nokkrum hluta hinnar ómetanlegu gjafar
hans til íslenzka rikisins. Myndin hér að ofan er af einu málverka þeirra, sem hann arfleiddí
ríkið að og nú er sýnt í Listasafni ríkisins.
REYKJAVÍKURBRÉF
að ytri merki séu mismunandi
greinileg.
Eisenhower bendir einmitt á
það höfuðatriði í ræðu sinni, að
síðustu 12 árin hefur verið stöðug
hætta yfirvofandi, sem þó varð
enn greinilegri í Kóreustríðinu
en nokkru sinni fyrr. Þessi hætta
stafar af stefnu kommúnista til
heimsyfirráða. Viðleitni þeirra'
er sú að nota sér hvern veikan
hlekk og rjúfa varnarkeðjuna
þar. Hvarvetna þar sem valda
tómrúm er fyrir hendi, hrifsa
kommúnistar yfirráðin við fyrsta
tækifærL
30. marz 1949
Vonandi vitkast kommúnistar
áður en yfir lýkur, svo að spenn-
unni verði aflétt, en unnendur
frelsisins mega ekki verða þeir
fyrstu, sem þreytast, heldur
standa öruggir á verðinum.
Um þessar mundir. eru liðin
10 ár frá því að Islendingar
ákváðu að taka þátt í Atlantshafs
bandalaginu. Með því stigu þeir
heillaríkt spor, en til þess þurfti
harða baráttu. Ýmsir, og ekki
kommúnistar einir, reyndu þá að
spilla svo sem þeir gátu. Þar átti
Hermann Jónasson ekki sízt hlut
að máli. Skilningurinn á því, að
heimsfriðurinn væri þess virði
að leggja nokkuð á sig hans
vegna, varð sem betur fer ofan
á. —•
Miðvikud. 25. marz
Páskar
Undanfarnir mánuðir hafa um
margt verið óvenjulega erfiðir.
Veðurofsi hefur lagzt á eitt með
kulda og vetrarmyrkri um að
valda miklu manntjóni. Margir
eiga um sárt að binda af þeim
sökum. Vertíð hefur og reynzt
með lakara móti sökum stöð-
ugra umhleypinga. Gæftarleysi
skapar ætíð áhyggjur hjá þjóð,
sem sækir mikinn hluta bjargar
sinnar á djúp hafsins. Páska-
helgin minnir okkur á að með
hækkandi sól og batnandi veðri
eyðast áhyggjurnar og bjartsýni
kemur í stað dapurleika. I páska-
hátíðinni, ímynd vorkomunnar,
eru fólgin djúp sannindi. Myrkr-
ið er svartast og lífskrafturinn
minnstur rétt fyrir dögun, þeg-
ar 'sólin varpar ljóma sínum á
allt.
Þeir, sem notið geta hvíldar
um páskahelgina, hafa eflaust
gott af henni, en aldrei má
gleymh hinum djúpa sannleika,
sem er bak við þetta helgihald,
Og allir ættu að minnast með því
að ganga í guðshús á þeim helgi-
dögum, sem nú eru framundan.
Rysjótt
í alþjóðamálum
Víðar hefur viðrað rysjótt en í
náttúrunnar ríki að undan-
förnu. Svo hefur og verið í hug-
um manna. Helztu valdamenn
heims hafa opinskátt talað um
að styrjöld væri yfirvofandi.
Hver einstakur hefur að vísu
fullyrt, að ekkert væri sjálfum
sér fjær skapi en árás á aðra, en
ef hinn aðilinn héldi svo fram
sem horfði, mundi valdbeiting
hans leiða til árekstra, er gerðu
styrjöld óumflýjanlega.
Þessi síðasti veðragangur
stjórnmálanna háfst með hótun-
um Krúsjeffs nú í vetur um
valdbeitingu í sambandi við
Berlínarmálið og setti hann þá
frest þangað til seint í maí. Síð-
an hefur ýmislegt gerzt. Á meðal
þess, sem mestri hreyfingu hefur
á komið, er ferðalag Macmillans,
fyrst til Rússlands og síðan til
Frakklands, Vestur-Þýzkalands
og nú síðast Bandaríkjanna. Enn
er óljóst, hver árangur alls þessa
verður. Bjartsýni í fréttatil-
kynningum er lítils virði, en þó
er svo að sjá sem lýðræðisríkin
séu fús til samráðs innbyrðis og
síðan til samtala við Rússa. Sum-
ir þykjast sjá ýmis merki þess,
að verulegur skoðanamunur og
jafnvel klofningur sé milli
kommúnista í Kína og Rússlandi.
Enda hyggist Krúsjeff ekki hafa
Kínverja með sér í viðtölum við
lýðræðisþjóðirnar og sé þó vitað,
að þeir leggi hið mesta kapp á
að vera þar við. Því meira er
undir því komið, að lýðræðis-,
þjóðirnar beri gæfu til sam-
þykkis. Ef marka má yfirlýsing-
ar Macmillans, nú síðast eftir
fundinn við Eisenhower, eru
góðar horfur á samkomulagi
þeirra í milli og verður vonandi
svo í raun.
„Ekki hörfa
um þumlung“
Forysta Bandaríkjamanna í al-
þjóðamálum hefur síðustu árin
oft þótt býsna reikul. Einkum
hefur Eisenhower forseti verið
sakaður um að láta hin mestu
vandamál of lítið til sín taka og
jafnvel ekki fylgjast með sem
skyldi. Þeim mun meira þótti
mönnum koma til ræðu þeirrar,
er hann flutti 17. marz sl., þar
sem hann lýsti stöðu þjóðar sinn-
ar til Berlínarvandamálsins og
varnarmálanna. í ræðu þessari
lýsti hann því tvennu, sem mest
er undir komið, að Bandaríkin
mundu ekki víkja fyrir valdi eða
hótunum um valdbeitingu, en
væru fús til samninga, sem
byggðu á grundvelli réttar og
friðarvilja. Orðrétt sagði Eisen-
hower m. a.:
„Aðstaða okkar er þá þessi:
Við munum ekki hörfa um
þumlung frá skyldu okkar. Við
munum halda áfram að neyta
réttar okkar til friðsamlegra
ferða frá og til Vestur-Berlínar.
Við munum ekki verða hinir
fyrstu til að brjóta friðinn; það
er Ráðstjórnin sem hótar vald-
beitingu til að trufla slíkar frjáls
ar ferðir. Við erum fúsir til þess
að taka af heilum hug þátt í
hverri einlægri tilraun til samn-
inga, sem virðir gildandi rétt
allra og möguleika þeirra til að
lifa í friði“.
„Á meðan komm-
únistar leita eítir
heimsy f irráð um“
Eisenhower hélt áfram:
„Berlínarvandamálið nú er
ekki fyrsta hindrunin, sem
alþjóðlegi kommúnisminn hefur
sett á leiðina til friðar. Heimur-
inn hefur notið lítillar hvíldar
frá spennu síðustu 12 ár. A með-
an heimsveldi kommúnista held-
ur áfram að leita eftir heims-
yfirráðum, munum við þurfa að
horfast í augu við ógnanir við
friðinn, mismunandi í eðli og á ó-
líkum stöðum. Við höfum lifað
og munum halda áfram að lifa
á tímum, þar sem vandamál til-
búin af Ráðstjórninni fylgja eitt
öðru eins og tölur á bandi.
Hversu lengi sem þetta tíma-
bil stendur, þá verðum við stöð-
ugt að vera reiðubúnir til að
hrinda árás, hvort sem hún er
stjórnmálalegs, fjárhagslegs eða
hernaðarlegs eðlis. Dag hvern
mun reyna á friðarráðstafanir
okkar. Við verðum að hafa stöð-
ugleik, viljaþrek og fasta fylgd
við stefnu, sem við höfum ræki-
lega fyrir hugað.
Ótti og vantrú má ekki knýja
okkur frá þeirri stefnu, sem
sjálfsvirðing, sómatilfinning og
frelsisást benda til. Ef við gerð-
um það, mundum við eyða sköp-
unarkrafti þjóða okkar, en á hon-
um hvílir okkar sanna öryggi.
Þetta munum' við aldrei gera.
Sókn til friðar og trygging ör-
yggis hins frjálsa heims krefst
af okkur framkvæmda í öllum
greinum mannlegra athafna.
Þetta verður einungis gert, ef
þjóðir hins frjálsa heíms vinna
saman í náinni samvinnu, jafna
ágreining sinn, bera saman sam-
eiginlegar byrðar og sækja fram
í einingu að sameiginlegu marki.
Þetta er einmitt það, sem við nú
gerum. Við köllum það gagn-
kvæmt öryggi. Við viðurkennum,
að frelsinu verður ekki skipt.
Hvar í heiminum, sem frelsið er
skert, er sérhver frjáls þjóð
meidd þar með“.
Varnir íslands
hafa náð tilgangi
sínum
Enginn efi er á því, að varnir
íslands hafa náð tilgangi sínum.
Tekizt hefur að koma í veg fyrir
stórstyrjöld. Að því vildu ís-
lendingar einmitt stuðla með því
að leggja sitt af mörkum.
Sumir á landi hér tala nú á þá
leið, að ef unnt verður að leysa
Berlínardeiluna, a. m. k. um
sinn, án þess að til ófriðar komi,
þá muni stríðshættan líða hjá.
Þeir, sem svo tala, eru einmitt
hinir sömu, sem stóðu fyrir
blekkingarályktuninni 28. marz
1956. Á meðan meinsemdin sjálf
hefur ekki verið læknuð, er voð-
inn af henni ætíð fyrir hendi, þó
En til þess að minna á aðferð-
irnar, sem beitt var gegn þessu
velferðarmáli, er rétt að rifja
upp það sem Hæstiréttur segir í
dómi sínum 12. maí 1952, um
atbúrðina er urðu 30. marz 1949
við Alþingishúsið í Reykjavík.
En frá þeim atburðum eru ein-
mitt liðin 10 ár annan páskadag.
„Árás með
grjótkasti“
Upphaf dóms Hæstaréttar
hljóðar svo:
„A öndverðu ári 1949 fóru
fram Umræður milli allmargra
ríkja um stofnun varnarbanda-
lags þess, er síðar var nefnt
Norður-Atlantshafsbandalagið.
Kom brátt í ljós, að íslandi
mundi verða boðin þátttaka í
samtökum þessum og að ríkis-
stjórnin og meiri hluti Alþingis
mundu beita sér fyrir því, að Is-
land gerðist aðili að hinum
væntanlega milliríkjasáttmála.
Hörð mótspyrna reis gegn mál-
inu. Reyndu andstæðingar þess
eftir megni að vinna gegn þátt-
töku íslands í væntanlegu varn-
arbandalagi og kröfðust þess, að
þjóðaratkvæðagreiðsla yrði látin
fara fram um hana.
Ríkisstjórnin lagði fram á Al-
þingi hinn 28. marz 1949 tillögu
til þingsályktunar um þátttöku
Islands í Norður-Atlantshafs-
bandalaginu. Var ákveðið, að til-
lagan skyldi rædd við tvær um-
ræður í sameinuðu Alþingi. Fyrri
umræðan fór fram hinn 29. marz
1949. Var lögreglulið bæjarins þá
kvatt til þess að gæta allsherjar-
reglu við Alþingishúsið. Allmik-
ill mannfjöldi safnaðist þar sam-
an, meðan á umræðum stóð, og
um það leyti sem þingfundi var
slitið, var árás með grjótkasti
hafin á Alþingishúsið utan af
Austurvelli, og brotnuðu þá all-
margar rúður í húsinu. Ekki hef-
ur orðið uppvíst, hverjir að þeim
óeirðum stóðu. Bætt var úr
spjöllum þeim, sem urðu á hús-
inu í þetta sinn, áður en þing-
fundur hófst næsta dag“.
„Uggvænt
um óeirðir“
Hæstiréttur rekur síðan gang
málsins svo:
„önnur umræða um málið
hófst á Alþingi kl. 10 að morgni
hinn 30. marz, og stóð sá fundur
óslitið, unz atkvæðagreiðslu lauk
kl. 2,30 e. h. Þá um morguninn
boðuðu fulltrúaráð verkalýðsfé-
laganna í Reykjavík og verka-
mannafélagið Dagsbrún til úti-
fundar við Miðbæjarbarnaskól-
ann til þess að krefjast þjóðar-
atkvæðagreiðslu um máliðr og
skyldi fundurinn hefjast kl. 1
e. h.
Með því að uggvænt þótti, að
til óeirða kynni að draga þennan
dag, bauð lögreglustjóri út öllu
lögregluliði bæjarins og lét lög-
reglumenn taka sér stöðu við
þinghúsið og í því. Þá var og
kvatt á vettvang allmikið vara-
lið, búið lögreglutækjum og ein-
kennum. Lögreglustjóri gerði og
ráðstafanir til þess, að allmargir
óeinkennisbúnir menn tækju sér
stöðu við norðurvegg Alþingis-
hússins. Skyldu þeir vera lög-
reglumönnum til aðstoðar, ef á
þyrfti að halda.
Þar sem formenn þingflokka
þeirra, sem studdu ríkisstjórn-
ina, voru uggandi um starfsfrið
Alþingis; skoruðu þeir á frið-
sama borgara með dreifimiðum
og í útvarpi að koma á Austur-
völl eftir hádegi þennan dag og
stuðla með návist sinni að því,
að Alþingi hefði starfsfrið.
Áðurnefndur útifundur við
Miðbæjarbarnaskólann fór frið-
samlega fram, og lauk honum kl.
1,30 e. h. Var þar samþykkt
áskorun á Alþingi um að láta
þjóðaratkvæðagreiðslu fara fram
og valin þriggja manna nefnd til
þess að koma áskoruninni á fram
færi við Alþingi. Flestir fundar-
manna munu síðan hafa haldið
að Alþingishúsinu, og var þá
mikill mannfjöldi þar saman
kominn“.
,Mjög tvísýnt
um starfsírið
og öryggi
þingmanna.“
Hæstiréttur heldur áfram
ingu sinni:
„Um það, sem síðan gerWst,
hafa margir lögreglumenn og
ýmsir aðrir sjónarvottár boriB
vætti. Telja þeir, að fram undir
kl. 1,30 hafi verið tiltölulega ró-
legt við Alþingishúsið, en eftir
þann tíma hafi fljótlega farið að
bera á háreysti. Hafi menn hróp-
að: „Þjóðaratkvæði“ og „Við
heimtum svar“. Rétt fyrir kl. 2
tilkynnti ákærði Stefán Ögmunds
son mannfjöldanum í hátalara að
formenn allra þingflokka nema
Sósíalistaflokksins hefðu neitað
að verða við óskum fundarins
um þjóðaratkvæðagreiðslu. Óróa
menn munu þegar um þetta
leyti hafa tekið að kasta eggjum
og síðan mold og grjóti í Alþing-
ishúsið svo og að lögreglumönn-
um þeim og varnarliði, sem þar
var fyrir. Eftir því sem næst
verður komizt, hófst atkvæða-
greiðsla á Alþingi um sjálfa
þingsályktunartillöguna nálægt
kl. 2 e. h. Eftir það jókst grjót-
og moldarkast í Alþingishúsið og
að lögreglumönnunum og varnar
liðinu. Brotnuðu nú margar rúð-
ur í gluggum og dyrum Alþingis-
hússins. Flugu steinar og rúðu-
brot inn í þingsalinn, og gerðist
mjög tvísýnt um starfsfrið og ör-
yggi þingmanna. Mátti ekki við
svo búið standa, og var því lög-
reglumönnum skipað að hefja að
gerðir til varnar Alþingi og þeir
látnir ryðja fólki á brott
frá Alþingishúsinu. Ruddu
þeir svæðið fyrir framan hús-
ið og norður undir styttu Jóns
Sigurðssonar, en mættu harðsnú-
inni mótstöðu manna, sem beittu
bæði grjóti og bareflum. Er lög-
reglumenn höfðu rutt svæðið,
tóku þeir sér stöðu á norður-
gangstétt Kirkjustrætis gegnt
dyrum Alþingishússins. Árásar-
menn létu ekki skipast við þess-
ar aðgerðir lögreglumanna, held-
ur fylgdu þeim eftir og héldu
áfram árásum á þá og þinghúsið.
Atkvæðagreiðslu lauk á Al-
þingi um kl. 2,30, og urðu mála-
lok þau, að 37 þingmenn greiddu
atkvæði með tillögunni, en 13 á
móti. Sleit þá forseti sameinaðs
Alþingis fundi, en mæltist til
Framh. á bls. 14