Morgunblaðið - 22.04.1959, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 22. april 1959
MORCUHBLAÐIÐ
11
Dr. Björn Sigfússon,
háskólabó kavörður:
Verksvit að gjöf
tit vanþróaðs
í bókum
iands
AF VANÞRÓUÐUM nýrikjum
heims, sem sprottin eru upp síð-
an 1918, er ísland okkur kunnast,
en öll þarfnast að nokkru hins
sama. Og þau munu fá það.
ísland vill m. a. stækka hina
smávöxnu hlutdeild sína í megin-
landsviðskiptum, framleiða fleiri
og meiri útflutningsvörur í þá átt
og væntir af því aukinnar kaup-
getu, sem er m. a. æðri menningu
nauðsyn. Viðskiptamál sem þessi
eru þaulrætt efni, sem nóg er að
minna á, en grein mín varðar
andleg viðskipti, tengd þessum.
Lengi hefur háskólastarfsemi á
Norðurlöndum miðazt drjúgt við
þýzkar fyrirmyndir og bókakost
þaðan. Þetta belzt stöðugt í stað-
bundnari greinunum, t.d. lögfræði
og germanskri málfræði. Á öðr-
um sviðum hafa einkum 12 árin
síðustu fært amerísk vísindi í
fremstu röðina í bókasöfnum, og
ástæðulaust er að halda, að þau
eigi eftir að víkja þaðan. Háskóli
íslands er í þessu ekkert frábrugð
inn öðrum skandinaviskum vís-
indastofnunum að breyttu breyt-
anda um stærðarhlutföll. Það,
hve iðjuþróun er hér langt að
baki frændþj óðum, er þó mál
fyrir sig. En að frátöldum þessum
staðreyndum eru í dag betri gróð-
urskilyrði en ég hygg fyrr hafa
átt sér hér stað til góðs árangurs
af þýzkri þekkingu. Eigi er litil-
vægt, áð nú er þýzkt framtak
hvarvetna velkomið, af því að
það getur ekki miðað að póli-
tískum yfirráðum.
Stórkostlegar sýningar þýzkra
bóka eru haldnar þessi árin víða
um lönd á vegum ríkisstjórnar-
innar í Bonn. Glæsilegt atriði í
þeirri sókn var nýliðin bókasýn-
ing 1 Reykjavík ( í Þjóðminja-
safni). Henni var lýst nokkuð i
dagblöðum, og skal ekki endur-
tekið, og kunnugt er mönnum, að
allar urðu bækurnar kyrrar í
Reykjavík. Mikill þorri alls hins
verðmætasta á sýningunni fór til
Háskólabókasafns og Landsbóka-
safns. En þau eiga að sameinast
og skoðast því a. n. 1. einn þiggj-
andi. Ekki er það til að verð-
leggja vingjöf í krónum, þótt ég
geti seinna verðmætis i 2 raun-
vísindaflokkum hennar, til skýr-
ingar áhrifum hennar innan húss
í Hbs. Og ekki er ég að efna til
neins sérstaks samanburðar á
þessari og öðrum ágætum bóka-
sýningum, sem haldnar hafa ver-
ið í Reykjavík sl. ár og orðið ís-
lenzkum bókasöínum til auðgunar
og mikils menningarauka.
Hverjar ern skyldur þiggjandans?
Þær eru tvær, og hin fyrri er
að færa sér gjöf í not á allan
hátt. Óeigingjarn vilji gefandans
krefur mann þeirra skyldunnar
einnar. Eitt atriði í því efni (og
talsvert peningamál fyrir Sátt-
málasjóð háskólans) eru kaupin
á framhaldi vísindalegra fjöl-
bindahandbóka og ritsafna, sem
eru smám saman að koma út og
einstök bindi úr, mörg eða fá,
voru gefin Háskólasafni. Engin
vísindastofnun með sjálfsvirðingu
má gefast upp við að kaupa fram-
haldið, — slíkt væri að spara eyr-
inn og fleygja krónunni. — Ann-
ar þáttur 1 því að notfæra nýjau
bókafeng er margvísleg starfs-
aukning, sem verða þarf i Hbs.
Og vitanlega óskar Hbs. eftir, að
fleiri og fleiri noti erlenda hlut-
ann af bókaeign þess, og mun að
jafnaði lána hverjum sem er með
sama móti og Landsbókasafn ger.
ir.
Hin skyldan er að þiggja ekki
heimóttarlega, heldur í glaðri,
bláeygri vitund um sérrétt vís-
indasafns til að auðgast með al-
þjóðlegum sníkjum og gjafasöfn-
un sér til handa. Um þennan sjálf
sagða rétt er sjaldan skrifað eða
með svolítilli feimni. Þess vegna
fáein orð enn:
Siðferðiþátturinn fyrst. Hverj-
um, sem innrætir sér í einkalífi
ástríðuna eð lifa sem skuldlaus-
ast, verður það áraun, er kostar
harða reynslu, að gera úr sér
árvakran betlara fyrir stofnun
sína, og því svíkst maður oft um
það. Klaustramenn miðalda betl-
uðu ljóst og leynt með fádæma
árangri fyrir menntasetur sín, og
í þessu sem aðru voru þau fyrir-
rennarar háskólans, svo að arf-
helgur er rétturinn. Jafnvel í rík-
asta landi jarðar renna þess
vegna forstöðumenn háskóla-
bókasafna þakkaraugum gegnum
aldir til samtíðar Gvendar góða
og Reglunnar, sem m. a. skóp
setur Munkaþverár og Þingeyra
og gerði leit eftir ölmusum að há-
leitri köllun. — Ekki tilheyrir
þeirri köllun að aka lúxusbíl; ein-
faldari fararskjóti hæfir, ef var-
ast skal víti Benediktsmunka og
önnur nýrri.
Hagfræðiþátturinn næst. Sá
skilningur hefur styrkzt, síðan
styrjöld lauk, að framfarir van-
þróaðra landa og eigi sízt þær,
sem auka iðjurekstur og tryggja
með því og annarri tækni, að
kaupgeta haldist góð, séu einnig
mesta nauðsyn til að tryggja
kreppuvarnir háþróaðra iðnaðar-
ríkja, hagsældin verði oftast gagn
kvæm. Því meiri og jafnari verða
verzlunarmöguleikar þeirra sem
viðreisn vanyrktra landa tekst
fljótar og betur. Iðnaðarframtak
Vestur-Þýzkalands speglast á
tvennan hátt í sýningunni, fyrst
í þróttmiklum tæknifræðiritum
hennar, síðan í höfðingsskap gjaf-
ar.Oss er brýnt að eignast rit, sem
stuðla mega að beizlun vorri á
auðlindum, og eins læknisfræði,
sem stuðli að því að halda mönn-
um starfhæfum fram á elliár.
Undir fáu er sigursæl þáttaka vor
í viðskiptum og framleiðslukapp-
hlaupi jarðarbúa fremur komin.
Sambærilegt við fáein önnur
Norðurlandasöfn
Það var í raunvísindum, sem
umræddur viðauki Háskólabóka-
safns skipti það langmestu máli.
Ekki hefði mér, sem minnst hef
þau fræðin stundað, þótt hann
heimta af mér blaðagrein þessa
til kynningar sér, nema hann
sýndi, hver þar ætlar að verða
gleggsti mismunur 1950-tugsins
og 1960-tugsins.
Læknisfræðiritin námu þar
meira en 24.700 marka kaupverði,
og af ritum, sem ekki eru óvið-
komandi Verkfræðideild, varð
hluti Hbs. 11.460 marka virði,
eftir að flutt var til annarra
stofnana ríkisins það af tæknirit-
um sýningar, sem mér virtist þar
betur komið.
Á því fjárhagsári, sem er að
ljúka í háskólanum (=fardaga-
ári), hefur hann eignazt læknis-
fræðirit, þau er um minar hendur
fóru. fyrir liðlega 200 þús. kr. og
rit á sviðum verkfræðideildar eða
útjöðrum þeirra (náttúrufræði-
legum) fyrir á að gizka 120 þús.
kr. auk gefins kjarnfræðiefnis,
sem ekki er í bókarformi. Þrir
fjórðungar af verði læknisfræði-
viðaukans og fast að helmingi
verkfTæðiaukans koma úr þýzku
bókagjöfinni, og hef ég þá frá-
reiknað 5% afslátt, sem Hbs.
mundi njóta hjá þýzkum bók-
sala, og bætt við upphæðirnar
55% yfirfærslugjaldinu, sem út-
flutningssjóður hefði tekið af
Hbs., ef keypt væri. Af eigin fé
(=Sáttmálasjóðs) lögðu Lækna-
deild og Verkfræðideild fram
tæpar 80 þús. kr. til bóka og tíma-
rita á f járhagsári þessu, hafa aldr
ei komizt nærri svo hátt áður og
eiga í sjóði talsvert minna en
ekki neitt, unz næsta fjárveiting
bætir hag þeirra í svip.
Bókaauki ársins olli svo miklu,
að jafnvægi verður áratuginn
1950—59 milli ritauka Hbs,-
helminganna tveggja, sem há-
skólastarfsemi nútíðar er undir
kornin: raunvísinda og hugvís-
inda.
Áður voru hugvísindi yfirgnæf-
andi í bókaöflun og bókanotkun
og eru það víðast enn í gömlum
háskólum. En jafnræði og álíka
mikil notkun þeirra helminga
munu nú þykja orðin t. d. í há-
skólabókasafni Norðmanna í
Björgvin, og er stærðarmunur
þess háskóla og vors eigi ýkja-
mikill enn (guðfræði- og laga-
deild eru þar ekki, en náttúru-
vísindi öflugt stunduð). Þótt meir
sé ólíku saman að jafna með hin-
um finnsk-sænsk-norsku háskól-
unum og Háskóla íslands (að
verkfræðiháskólum meðtöldum
og byrjandi læknaskóla í Umeá),
mætti sækja dæmi í nokkra staði.
Vissulega dylst ekki hin samnorr-
æna hreyfing í þá átt, að jafn-
ræði verði brátt með helmingun-
um og það leiði aftur meir til
samfléttunar en sundurþykkis
þeirra í milli.
í þessu felst eggjun. Segjum
sem svo, að í dag sé jafndýrmæt-
ur bókastofn læknisfræði- og
eðlisfræðirita við háskólana i
Björgvin og Reykjavík. Til að
dragast ekki aftur úr þyrftu þá
Lækna- og Verkfræðideild sam-
an að líkindum allhátt á annað
hundrað þús. króna á ári til bóka-
kaupanna einna, og miða ég upp-
hæðina þá einna helzt við verð
amerískra og þýzkra bóka og
bókakröfur erlendis, t. d. í Björg-
vin. Um tímaritaöflun, sem auka
þarf fyrir mikið fé þess utan. en
að nokkru með betli og bóka-
skiptastarfsemi, forðast ég í dag
að gera kostnaðarágizkanir, en
saklaust er að nefna, að til þeirra
kaupanna einna hefur UB i Björg
vin ávallt síðan 1948 varið meira
fé en Hbs. gat varið á sama tíma
til allrar ritaöflunar sinnar. Með
jöfnum stigum um áratug hefur
árlegi tímaritakostnaðurinn í
Björgvin þrefaldazt og nam rúm-
um 60 þús. n. kr. 1957/58, en það
gerir hátt á 3. hundrað þúsunda
ísl. kr. — Hversu langt sem við
eigum í land til að geta fullnægt
svo fjölþættum tímaritakröfum,
er bókaverði óleyfilegt að látast
ekki vita, að þær munu einnig
bráðum bornar fram hér.
Vitað er, að alstaðar leita nú
stærri og betur heimanbúnir
stúdentahópar en fyrrum á vegu
raunvísinda. Nýorðnar stökk-
breytingar í eðlisfræði og tækni
heilla þá. Breyttar þjóðfélags-
þarfir heimta af þeim nýja og
sérhæfðari þekkingu en áður.
Hvergi er auðsærra en hér, að
straumur sívaxandi árganga sem
fæddust 1942—1958, mun flæða
næsta áratug yfir bakka farvega
i háskólanum. Þá þarf margföld-
un á möguleikum til hagnýts raun
vísindanáms. Nýjasta aukning Há
skólabókasafns í bókaflokkum,
sem þetta varða, táknar, að þegar
sé gengið eitt þrep upp eftir stiga
þeim, sem við verðum neyddir að
klifra upp.
Björn Sigfússon.
Jón N. Sigurðsson
hæstaréttarlögmaður.
Múltlutningsskrifstofa
Laugavegi 10. — Sími: 14934.
Ferðaskrifstofa Páls Arasonar efnir til ferðar suður á Reykja-
nes á sumardaginn fyrsta. Verður ekið suður í Hafnir og síðan
suður að Reykjanesvita, gengið á Valahnúk og skoðað hvera-
svæðið. Þaðan verður ekið til Grindavíkur, dvalizt þar nokkra
siund, og haldið til Reykjavíkur um kvöldið. '
Sigrún Helga Jónsdóttir
— Minningarorð
DÍA er dáin. Svo mælti frænka
mín í símanum 23. apríl sl.
Það er gott fyrir gamla og
þreytta konu að fá hvíldina. En
það er sárt fyrir ættingja að hafa
ekki gert henni lífið léttara en
raun varð á. Við ætlum að gera
svo margt á morgun, að við
gleymum deginum í dag.
Día, en svo nefndum við hana,
hét Sigrún Helga og var fædd
22. desember 1879. Foreldrar
hennar voru Jón Einarsson danne
brogsmaður í Hemru í Skaftár-
tungu, Bjarnasonar frá Hrífunesi
Jónssonar og Hildur Vigfúsdóttir
frá Flögu Bótólfssonar Jónssonar.
Día ólst upp hjá foreldrum sín-
um og naut þess að eiga heima á
umsvifamiklu heimili. Jón í
Hemru var í mörgum trúnað-
arstörfum fyrir sveit sína og
sýslu, m. a. amtráðsmaður,
sýslunefndarmaður, þjóðfulltrúi
á Þingvöllum 1885 og vara-
landkjörinn þingmaður 1916.
Hemruheimilið var eitt af höfð-
ingjaheimilum þeirra tíma, þótt
auðurinn væri ekki mjög mikill.
Día var vel greind og afburða vel
verki farin. Hún hlaut allgóða
menntun, eftir því sem þá gerðist,
var minnisgóð mundi t. d. ættar-
tölur í marga liði, kunni fjölda
og ljóðum og vísum og hafði yndi
af söng, enda söng hún sjálf vel.
Hún fylgdist vel með því sem gerð
ist innan lands og utan og var
alltaf ákveðin fylgjandi Sjálf-
stæðisflokksins. Día gat verið dá-
lítið stríðin, en var hrein og bein,
mjög sáttfús, hörð við sjálfa sig,
en blíð við okkur.
Þegar foreldrar mínir hófu bú-
skap að Syðstu-Mörk undir Eyja
fjöllum árið 1912, fluttist Día með
þeim og að Skúmsstöðum 1918.
Þar dvaldist hún til 1944. Síðan
var hún í Sigluvík hjá Lóu bróð-
urdóttur sinni og hennar fjöl-
skyldu. Árið 1936 varð Día fyrir
slysi, og beið hún þess aldrei bæt-
ur. Seinni árin var hún óstyrk
og henni þungt fyrir brjósti.
Allt þetta gerði henni lífið erf-
iðara en ella hefði verið. Samt
var hún ávallt vinnandi og var
vinnudagurinn ekki mældur við
vinnustundir eða hvíidir. Dag-
inn áður en hún lézt, var hún
á fótum og við sin verk. Hún vissi,
hvað sér leið, en hafði það ekki i
hámælum.
Día min:
Fyrir allt gott við mig og mina
megnar ekki þessi lína
þér verðskuldaða þökk að tjá.
Margs er að minnast og þakka.
Þú varst góð við okkur systkyn-
in. Þú varst sem önnur móðir
okkar. Þú hugsaðir ekki um þinn
hag, en vildir láta það, sem þú
áttir, svo að við gætum mannazt.
Þú varst ætíð glöð, þegar ein-
hver kom og talaði við þig. Fyrir
hvað lítið sem þér var gott gert,
varst þú full af þakklæti. Ég
þakka þér fyrir mig og okkur
öll.
Svo kveð ég þig, Día min.
Vertu sæl og sofðu rótt,
Sálu gleður mína,
þótt gröf og nafn þitt gleymUt
fljótt,
Guð man alla sína.
Tryggvi Þorvaldsson
Hús\íkingar
keppa í bridge
HÚSAVÍK, 14. apríl. — Bridgn-
félag hefur verið starfandi hér
á Húsavík um 10 ára skeið. —
Á ári hverju fara hér fram ým«-
ir kappleikir í bridge, og nú er
t. d. nýlokið firmakeppni. Var
þar í fjrrsta sinn keppt um fagr-
an silfurbikar. — Sigurvegart
varð Útgerðarfélagið Vísir, m
fyrir það spilaði Einar M. Jó-
hannsson. Hlaut hann 409 stlg.
Númer 2 varð Skóbúð Jónasar
Jónassonar (Jóhann Hermanna-
son) með 407 stig. í þriðja sætt
varð Bókaverzlun Þórarins Stef-
ánssonar (Þorvaldur Árnason)
með 402 stig; nr. 4 Trésmiðjan
Borg sf. (Guðjón Jónsson) 398
stig og í 5. sæti SmjörlíkisgerS
K.Þ. (Jón Jóhannesson) 392 stlg.
Hér verður getið úrslita í öðr-
um spilakeppnum, sem fram
hafa farið hér í vetur á vegum
félagsins.
Tvímenningskeppni: 1) Jó-
hann Hermannsson og Guðjón
Jónsson. 2) Óli Kristinsson og
Jónas G. Jónsson. 3) Stefán Sör-
ensson og Sigurður Árnason.
Einmenningskeppni: 1) Guð-
mundur Hákonarson. 2) Halldór
Þorgrímsson. 3) Páll Sigurjóns-
son.
Meistarakeppni, 4 manna sveit-
ir: 1) sveit Stefáns Sörenssonar.
2) sveit Óla Kristinssonar. 3)
sveit Guðmundar Hákonarsonar.
Tvímenningskeppni: 1) Óli
Kristinsson og Jónas G. Jónsson.
2) Guðmundur Hákonarson og
Halldór Þorgrímsson. 3) Jónas
Benediktsson og Stefán Bene-
diktsson. — Fréttaritari.