Morgunblaðið - 10.05.1959, Síða 12

12
MORGVNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 10. maí 1959
Utg.: H.f. Arvakur Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Einar Asmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
FORDÆMIN FRÁ ÖÐRUM LÖNDUM
i
FRAMSÓKNARMENN hafa
nú uppi mikinn og öflug-
an áróður í kjördæma-
málinu víðs vegar um land. Þeir
hafa legið á því laginu að hóa
þar saman ýmsum fundum, sem
flestir munu þó vera mjög mann-
fáir og láta þá fundi síðan sam-
þykkja „ályktanir“ á móti kjör-
dæmamálinu, en þessar „álykt-
anir“ eru svo aftur birtar í Tím-
anum. Þetta er aðeins einn lið-
urinn í áróðrinum.
Annar þátturinn af mörgum er
svo sá, að segja beinlínis ósatt
til um staðreyndir í sambandi
við málið á margan hátt. Eitt
af því sem ósatt er sagt til um,
í Framsóknaráróðrinum úti á
landi, er það, hvernig kjördæma-
skipun og kosningafyrirkomulag
sé í nágrannalöndum okkar og
ýmsum öðrum fjarlægari lönd-
um. í því sambandi hafa Fram-
sóknarmenn eða áróðursmenn
þeirra ekki hikað við að fara
gersamlega rangt með stað-
reyndir og er áróður þeirra að
því leyti ekki ósvipaður þeim
áróðri, sem Bretar hafa nú í
frammi á hendur okkur í sam-
bandi við tiltekna atburði, sem
gerzt hafa út af landhelgisgæzlu
íslendinga, þar sem Bretar gera
hvítt að svörtu og svart að
hvítu. í þessu sambandi er sér-
stök ástæða til þess að benda á
þá ræðu, sem Gunnar Thorodd-
sen borgarstjóri hélt á Alþingi í
sambandi við kjördæmamálið, en
útdráttur úr henni birtist hér í
blaðinu í gær.
1 áðurnefndri ræðu rekur
Gunnar Thoroddsen kosninga-
fyrirkomulagið, eins og það er í
ýmsum löndum og verður niður-
staðan sú, að mest ber þar á
hlutfallskosningum. Norður-
landaþjóðirnar allar byggja kosn
ingakerfi sitt á hlutfallskosning-
um. Norðmenn lögleiddu þær
fyrir tæpum 30 árum og eru 150
þingmenn kosnir til stórþingsins,
í 29 kjördæmum, eða 8 í hverju.
Það er sérstök ástæða til að
benda á þetta, vegna þess að
vitað er, að Framsóknarmenn
hafa einmitt reynt að skrökva
til í áróðri sínum um kosninga-
fyrirkomulagið í Noregi. í Sví-
þjóð voru hlutfallskosningar lög-
leiddar fyrir 40 árum til neðri
deildar þingsins og er landinu
skipt í 28 kjördæmi, sem eru í
höfuðdráttum eins og lénin, sem
síðan aftur svara til amtanna í
Danmörku, fylkjanna í Noregi og
fjórðunganna hér. í Svíþjóð er
svo reiknað út á 4 ára fresti,
hvað hvert lén á rétt á mörgum
þingmönnum miðað við íbúatölu.
I Danmörku voru hlutfallskosn-
inngar lögleiddar árið 1915 og
var þá horfið frá einmennings-
kjördæmum þar í landi, í þeirri
mynd, sem þau voru ,en landinu
skipt í þrjú stór kjörsvæði en
smærri kjördæmi innan hvers
kjörsvæðis. í stjórnarskrá Dana
eru svo ákvæði, sem tryggja
jafnan rétt kjósanda og fer end-
urskoðun á því máli fram á 10
ára fresti. í Finnlandi voru hlut-
fallskosningar lögleiddar ÍSOS,
og var landinu skipt í 14 stór
kjördæmi og eru 8—32 þingmenn
kosnir í hverju kjördæmi. Þing-
mannatalan í hverju kjördæmi er
ákveðin fyrir hverjar kosningar.
Þannig er þetta þá á Norður-
löndum. Norðurlöndin fjögur
hafa öll haft hlutfallskosningar
um mjög langt skeið og tekur
G. Th. fram í ræðu sinni, að
hann hafi ekki heyrt að þar séu
uppi neinar raddir um að breyta
kosningafyrirkomulaginu frá því
sem er. Á þessar þjóðir er oft
bent sem fyrirmynd meðal lýð-
ræiðsþjóða og veldur kosninga-
fyrirkomulagið þar vafalaust
miklu.
Ef leitað er til annarra landa,
svo sem Hollands, Belgíu og
Sviss, má benda á að þar eru
hlutfallskosningar ,og ef vikið er
til Frakklands, þá voru eftir
styrjöldina árið 1946 teknar upp
hlutfallskosningar þar í landi.
Síðan var því breytt 1951 og
höfuðreglan hefur eftir það verið
einmenningskjördæmi og meiri-
hlutakosningar á langflestum
stöðum, þangað til de Gaulle
breytti því fyrirkomulagi nú fyr-
ir skömmu.
Framsóknarmenn hafa haldið
því mjög fram, að hlutfallskosn-
ingar hafi orðið til þess að steypa
lýðræðinu af stóli í Frakklandi,
en slíkt er gersamlega rang-
færsla á staðreyndum.
Eins og G. Th. benti á í ræðu
sinni, eru 50 ár síðan hlutfalls-
kosningar voru teknar upp í bæj-
arstjórnarkosningum hér á landi
og það er ekki vitað að það fyr-
irkomulag hafi nokkurs staðar
orðið til þess að skapa upplausn.
Benda má í því sambandi á dæmi
Reykjavíkur, þar sem sami
flokkurinn hefur haft hreinan
meirihluta í bæjarstjórn í full 30
ár. 1 síðustu bæjarstjórnarkosn-
ingum skapaðist einnig hreinn
meirihluti í ýmsum bæjum á
landinu, þó hlutfallskosningar
væru viðhafðar.
í lok ræðu sinnar vék G. Th.
að því, að allir þegnar ættu að
vera jafnir fyrir lögunum og væri
slíkt höfuðregla í hverju lýðræð-
isríki. Kosningaréttur væri nú
orðinn almennur, en hann væri
hins vegar ekki eins jafn eins og
hann ætti að vera, en megin sjón-
armiðið hlyti að vera það, að
fólk hefði jafnan kosningarétt án
tillits til þess hvar það sé búsett
á landinu. Framsóknarmenn hafa
mjög haldið því uppi, að það sé
einasta ráðið, að hnekkja hlut
Reykvíkinga þannig að gera kosn
ingarétt þeirra sem minnstan í
hlutfalli við aðra landsmenn en
sá óréítur, sem Reykvíkingum er
þannig gerður sé aftur dreifbýl-
inu að gagni. En óréttur getur
aldrei orðið nokkrum að gagni
og sízt til lengdar en svo er einnig
hér. Það sem tilvera sveitanna
byggist á er ekki óréttur í kjör-
dæmaskipuninni, heidur það, að
sem bezt skilyrði til búskapar
skapist í hinum dreifðu byggðum
iandsins. Viðhald byggðarinnar
getur aldrei orðið grundvallað
með órétti í kc ningafyrirkomu-
laginu, þannig að þegnamir séu
ójafnir fyrir þeim lögum. Sjálf-
stæðismenn vilja varðveita byggð
landsins með skynsamlegum ráð-
stöfunum í atvinnumálum og fjár
málum og á ýmsum sviðum ný-
sköpunar og nýmæla í atvinnu-
háttum landsmanna, vegna þess
að þeir telja að slíkt sé hið eina
ráð sem dugi.
UTAN UR HEIMI
Tilvonandi konungur Spánar hylltur
— með samþykki Francos
Talið, að samkomulag hafi náðst
um valdatöku hans — „ jbegar
timi er til kominn"
FRANCO einvaldsherra stóð
á ræðupallinum. Flokkur
flugliðsforingjaefna þramm-
aði fram hjá í langri röð, og
í fylkingarbrjósti fór ungur,
hávaxinn maður, Juan Carlos
prins. Þetta var einn þáttur-
inn í hátíðahöldum þeim, sem
fram fóru, til að minnast þess,
að 20 ár voru liðin frá því
að borgarastyrjöldinni á
Spáni lauk. Og það merkileg-
asta við þennan þátt hátíða-
haldanna var það, hve inni-
lega hinn ungi prins var
hylltur af mannfjöldanum. —
Konungssinnar höfðu útdeilt
dreifimiðum meðal fólksins,
sem viðstatt var hersýning-
una, þar sem skorað var á það
að sýna hug sinn til konungs-
ættarinnar með því að hylla
Juan Carlos — og hvatning-
unni var hlýtt. Og í þeirri
hrifningaröldu, sem þannig
var vakin, veittu fáir athygli
dreifimiðum þeim, sem fal-
angistar höfðu útbýtt, þar
sem skorað var á fólkið að
„sýna andstöðu sína við fyr-
irætlanir konungssinna um
nýja borgarastyrjöld“.
★
Þessir atburðir voru raunar
fyrirsjáanlegir. Sú staðreynd, að
Franco leyfði prinsinum samt
sem áður að verða miðdepill há-
tíðahaldanna (en í einræðisríki
eins og Spáni gerist ekkert án
þess að einvaldinn hafi gefið sam
þykki sitt), hlýtur að Vera vitni
þess, að Franco hafi viljað láta
hylla prinsinn — og e.t.v. gefur
það einnig vísbendingu um það,
að konungdæmi verði endur-
endurreist á Spáni fyrr en marga
grunar.
Konungssinnar klofnir
Það hefir lengi verið grunnt á
því góða milli Francos og þess
manns, sem gerir tilkall til ríkis-
erfða á Spáni, greifans af Barce-
lona, hins 45 ára gamla Juans
Carlos, en hann býr í „útlegð“ í
Portúgal.
Franco hefir fyrir löngu lýst
því yfir, að er hann dragi sig i
hlé, eða falli frá, skuli Spánn
verða konungdæmi — „en halda
skuli því ríkisformi, sem komið
hafi verið á undir forystu falang-
ista“. — Hann hefir jafnframt
lengi haft augastað á hinum unga
prinsi, Juan Carlos ,sem kon-
ungsefni og hefir á undanförnum
árum séð um, að hann hlyti við-
eigandi menntun. Þannig hefir
prinsinn t.d. stundað nám við alla
þrjá háskóla spánska hersins —
og hefir nú lokið prófi frá þeim
öllum.
Hinn rétti ríkisarfi, greifinn af
Barcelona, hefir þó til þessa hald
ið fast fram rétti sínum til krún-
unnar — og sonur hans, hinn
ungi Juan Carlos, hefir látið þau
orð falla, að hann vilji ekkert
gera gegn vilja föður síns.
Spænsku konungssinnarnir, sem
í seinni tíð hafa harðnað í and-
stöðu sinni við einveldið og feng
ið æ meiri pólitísk áhrif, hafa
verið klofnir í þessu máli. Hinir
eldri og fastheldnari hafa fylgt
greifanum af Barcelona og vilja
setja hann í hásætið, en yngri
mennirnir hafa fylgt sér um son
hans.
í marzmánuði s.l. gerðist nokk
uð athyglisvert, enda þótt það
virtist þýðingarlítið á yfirborð-
inu. Það var boðið til tedrykkju
í „Giralda", húsi ríkisarfans í
Estroil í Portúgal. Greifinn bauð
konu Francos, Carmen Franco,
að drekka með sér te síðdegis
einn fagran dag.
Samkomulag bak við tjöldin?
Það fór ekki hjá því, að þetta
vekti allmikla athygli, og varð
mönnum hugsað til þess í því sam
bandi, að greifinn hafði á stríðs-
árunum lýst stuðningi sínum við
bandamenn — í von um að hljóta
stuðning þeirra til þess að setjast
í hásæti á Spáni — og síðan hafði
hann iðulega látið að því liggja,
að hann mundi aldrei ganga til
til neins samkomulags við
Franco. — Þessi tedrykkja var
talin merki þess, að á bak við
tjöldin hefði náðst samkomulag
og einnig með konungsættinni og
Franco — og satt að segja bendir
margt til, að svo sé í raun og
veru.
Ef málum er þannig varið,
liggur næst að ætla, að sá, er
sezt í hásæti Spánar, þegar
Franco telur slíkt timabært, verði
hinn 45 ára gamli ríkisarfi af
Barcelona — en að líkindum að-
eins til þess að eftirláta krún-
una innan skamms syni sínum,
eða þegar hann nær 25 ára aldri.
— Sagt er og, að ríkisarfinn hafi
látið af kröfu sinni um, að kon-
ungdæmið verði endurreist í
sínu gamla formi. Hann kvað nú
hafa gengizt inn á, að einungis
smávægilegar breytingar verði
gerðar á því skipulagi, sem kom-
ið hefir verið á undir stjóm
Francos.
Síðasti konungur Spánar
Alfons konungur XIII var síð-
asti liður konungsættar Búrbóna
sem ríkti á Spáni. Stjórn hans á
landinu var að nokkru þingbund-
in og að nokkru einveldi á árun-
um 1902 til 1931. Kosningarnar
á því ári gáfu ótvírætt til kynna,
að þjóðin vildi koma á fót lýð-
veldi. Og konungurinn fór land-
flótta, án þess þó að segja form-
lega af sér. Hann átti sex börn,
þar af fjóra syni. Tveir þeir elztu
misstu réttinn til krúnunnar við
það að kvænast „niður fyrir sig“,
og sá yngsti lézt eftir bifreiða-
slys, sem hann lenti í, þegar hann
var staddur í Sviss. — Þá var
aðeins eftir næstyngsti af kon-
ungssonunum, Juan Carlos. Og
þegar Alfons fyrrverandi kon-
ungur lá á banabeði í Róm 1941,
útnefndi hann þennan son sinn
til ríkiserfða á Spáni.
En á þessu tímabili höfðu mikl-
ir atburðir gerzt á Spáni. Eftir
nokkur órróleg ár varð fullkom-
in upplausn í hinu unga lýðveldi
— og að lokinni blóðugri borgara-
styrjöld stóð Franco hershöfð-
ingi með pálmann í höndunum,
studdur af hinni fasisku falang-
istahreyfingu sinni.
Uppeldi konungsefnisins
Hinn ungi prins,Juan Carlos,
sem nú stendur á tvítugu, fædd-
ist í Rómaborg 5. janúar 1938.
Frá föður sínum, sem dvalizt
hefir langdvölum í Englandi og
er mikill aðdáandi alls, sem
i enskt er, hefir hann erft áhuga
sinn á hvers kyns íþróttum. Hann
er mikill hestamaður, góð skytta
- Framh. á bls. 23.
Ríkisarfinn, greifinn af Barcelona, og sonur hans, hinn ungi
prins, Juan Carlos, sem Franco vill setja í hásæti Spánar.