Morgunblaðið - 22.09.1959, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 22. sept'. 195i)
MORCVNBLAÐ1Ð
13
leiðir til þess. Með því myndi
vinnast tvennt, sem sé auknir
möguleikar til orkuvinnslu og
jafnframt tryggari orka alla tíma
ársins.
í Gilsá renna tvser kvíslar,
nyrðri og syðri Kötluár, og er
talið öruggt, að í þeim sé nokk-
urt vatnsrennsli allt árið. Báðar
þessar ár er mjög auðvelt að
leiða í Heiðavatnið, með litlum
tilkostnaði. Óskar sál. Árnason,
rafveitustjóri, athugaði þessa
möguleika fyrir nokkrum árum,
ásamt Þorbirni Arnoddssyni, en
Þorbjörn er allra manna kunn-
ugastur á þessum slóðum og þess
utan mjög athugull og hygginn
maður. Hefir hann annast vatns-
mælingar í Fjarðará síðastliðin
20 ár. Töldu þeir báðir fram-
kvæmd á þessu mjög auðvelda
og þar af leiðandi ekki heldur
kostnaðarsama.
Nú um skeið hefir verið þurr-
viðri og þurrkar, en aldrei veru-
legt úrfelli, enda hafa allir
smærri lækir og ár þornað alveg
upp. Fannst okkur, Þorbirni því
Rafvæðing Austurlands
RAFMAGNSMÁLIN hafa verið
aHmikið á dagskrá, öðru hvoru,
nú um langt skeið. Enda verður
að viðurkennast, að rafvæðing
sveitabýla og sjávarþorpa á jafn
skömmum tíma og ráð er fyrir
gjört, er risafyrirtæki miðað við
fjárhagsmöguleika Islands og að-
stöðu alla.
Eins og allir vita kosta orku-
ver, ásamt straumbreytum og
aðallínum til hinna dreifðu
byggða, geysilegar fjárfúlgur.
Ennfremur kosta leiðslur í bæj-
ar- og útihús stórfé, ásamt til-
heyrandi ljósaútbúnaði og raf-
magnsáhöldum.
Þar sem rafvæðingin er slíkt
risafyrirtæki veltur á miklu, að
allar framkvæmdir séu byggðar
á nákvæmum athugunum og um-
sögn þeirra sérfræðinga, sem vér
höfum á að skipa í þessum mál-
um. Enda verði engin stjórn-
málaleg, eða önnur annarleg
sjónarmið, til þess að trufla eðli-
legan og sem hagkvæmastan
gang þeirra.
Það hefir frá upphafi verið vit-
anlegt, að rafvæðing á Austur-
landi yrði bæði erfið og kostn-
aðarsöm, vegna skorts á heppi-
legri og fullnægjandi vatnsorku.
Yfirleitt munu vonir manna hafa
beinzt að Lagarfljóti og það tal-
ið líklegast til þess að geta full-
nægt orkuþörfinni í framtíðinni.
Hins vegar virðist nánari athug-
un þessara mála, því miður hafa
leitt í ljós að í sambandi við
virkjun þessa stóra vatnsfalls
koma til greina ýmsir tæknilegir
erfiðleikar, sem erfitt yrði að
yfirstíga.
A sínum tíma voru gjörðar
allítarlegar rannsóknir og at-
huganir í sambandi við þau
vatnsföll hér eystra, sem talið
var að helzt kæmu til greina.
Útkoman á þessum athugunum
var sú, að verkfræðingarnir
Höskuldur Baldvinsson og Sig-
urður Thoroddsen skiluðu árið
1947 álitsgerðum og áætlunum,
í sambandi við eftirgreind fall-
vötn:
Lagarfljót, Fjarðará, Gilsvötn
og Sand-vatn.
Álitsgerðir þessar eru mjög
ítarlegar, enda rúmlega áttatíu
vélritaðar blaðsíður, auk upp-
drátta. Engin tök eru á því að
rekja þessi mál nánar, í stuttri
blaðagrein. Hins vegar leyfi ég
mér að benda þeim mönnum á,
sem kunna að hafa áhuga á þess-
um málum, að í 5. tbl. „Gerpis“,
frá árinu 1947 og . tbl. 1948 eru
birtir útdrættir úr áætlunum sér-
fræðinganna, ásamt mjög glöggri
og fróðlegri greinargjörð, eftir
ritstjóra blaðsins, hr. Gunnlaug
Jónasson.
í niðurlagsorðum verkfræðing
anna. er gjörður samanburður á
hæfni framangreindri. fallvatna
til virkjunar. Leyfi ég mér að
tilfæra lokaorð þessarar grein-
argjörðar, sem vissulega tala
sínu máli:
„Eins og fyrr var bent á, væri
heppilegast að virkja það stórt,
að virkjunin yrði sem fyrst full-
nýtt og að stækkunarmöguleikar
væru fyrir hendi. Vér höfum
áætlað orkuþörfinu, nú og í nán-
ustu framtíð um 4500 túrbinu-
hestöfl. Engin þeirra virkjunar-
tilhagana, sem vér höfum áætl-
að, er af þessari stærð. Virkjun
Fjarðarár á tveim stöðum 6200 og
3200 ha. og virkjun Sandvatns,
eru næstar því að fullnægja
'þessu skilyrði. ,En hvorug stærð-
in t. d. í Fjarðará er heppileg.
Élfri virkjunin 3200 hö. yrði
sennilega mjög fljótt of lítil, en
hætt væri við að neðri virkjun-
in þar myndi berjast í bökkum
fjárhagslega fyrstu árin.
ils virði til þess að mæta orku-
þörf Austurlands.
Það er talað um, að Grímsá
hafi brugðizt. Það er raunveru-
lega ekki Grímsá sem brást.
Ekki er heldur talið að þeir
menn, sem unnið hafa að virkj-
un árinnar hafi brugðizt. Þetta
er stórkostlegt mannvirki, sem
virðist bera vitni hæfni og kunn-
áttu þeirra manna, er þar hafa
starfað. Hins vegar er það stað-
reynd að Grímsá hefir ekki get-
að skilað og mun aldrei geta
skilað þeirri orku, sem sérfræð-
ingarnir ætluðu henni að skila,
en slíkt verður að skrifast á
reikning sérfræðinganna en
ekki fallvatnsins.
Verkfræðingarnir telja minni
virkjunina í Fjarðará óheppilega,
vegna þess að hún muni ekki
geta skilað nema 3200 hö. sem
Eftir Gest Jóhannsson
Að öllu þessu athuguðu telj-
um vér þó ákjósanlegast að ráð-
ast í virkjun Fjarðarár. í Fjarð-
ará eru stækkunarmöguleikar.
Vatnsmagn hennar hefir verið
mælt, svo um mikla óvissu um
aflið er ekki að ræða. Allir stað-
hættir til virkjunar eru þægi-
legir, vegur að öllum aðalstíflu-
stæðum og langleiðina meðfram
pípuleiðinni, og stíflustæðin eins
góð og á verður kosið, hvað und-
irstöðu snertir".
Menn eru beðnir að taka vel
eftir því, að efri virkjunin í
Fjarðará er talin óheppileg,
vegna þess að hún myndi fljótt
reynast ófullnægjandi, en neðri
virkjunin (6200 hö.) óheppileg
vegna þess, að ekki myndi þurfa
að nota alla orkuna strax, og
virkjunin þannig berjast í bökk-
um fjárhagslega fyrstu árin, eða
þangað til orkan yrði fullnýtt.
Mælingar eru taldar sanna, að
ekki þurfi að óttast vatnskort,
ef stíflan við Heiðarvatnið er
hækkuð upp í níu metra, en að-
staða til stíflugerðar talin mjög
góð. Ennfremur benda verkfræð-
ingarnir á, að stækkunar-mögu-
leikar þeir, sem fyrir hendi eru,
i sambandi við virkjun Fjarðar-
ár, gjöri virkjunina æskilega.
I álitsgjörð verkfræðinganna
er ekki minnzt á Grímsá, enda
mun það yfirleitt hafa verið álit
manna þá, sérfræðinga og' ann-
arra, sem eitthvað þekktu til
staðhátta, að hún myndi lítt eða
ekki hæf til stórvirkjunar. Fall
vatn sem getur horfið gjörsam
lega fyrirvaralítið, bæði sumar
og vetur, er sannarlega ekki mik-
sé svipaðri orku og Grímsá er
ætlað að framleiða. Virðist nokk-
ur mótsögn í þessu, þegar til
framkvæmdanna kemur, sér-
staklega þegár athugað er, að
Grímsá getur orðið alveg óvirk,
bæði í þurrkum og frosthörk-
um.
Maður hlýtur að spyrja og
krefjast svars við þeirri spuin-
ingu. Hver réði því að Grimsá
var virkjuð og hvers vegna var
það gjört, þvert ofan í allar at-
huganir og staðreyndir? Svona
mistök eru dýr og er þó pen-
ingahliðin ekki það versta. Hitt
er verra, að svona framkvæmd-
ir vekja óhug, vantraust og tor-
tryggni tii þeirra manna, sem
þessum málum stjórna og fellur
þessi skuggi einnig að einhverju
leyti, ef til vill alveg óverðskuld-
að, á þá menn er framkvæmd-
irnar annast.
Þetta er ekkert einkamál,
hvorki Seyðfirðinga né Austfirð-
inga í heild. Svona mistök koma
niður á allri þjóðinni og eru
með öllu óskiljanleg og óafsak-
anleg.
Ýmsar tölur hafa verið nefnd-
ar í sambandi við Grímsár-
virkjunina. Jafnvel um áttatíu
milljónir, sem næst kr. 500,00 á
hvern íbúa landsins og mun þó
ýmsu ólokið ennþá, í sambandi
við virkjunina.
Viðvíkjandi Fjarðará byggjast
áætlanir verkfræðinganna á því,
eins og áður fram tekið, að Heið-
arvatnið verði hækkað um níu
metra. Hins vegar er ekki gjört
ráð fyrir, að vatnsrennsli í það
verði aukið. Þó eru möguleikar
til þess að auka vatnsmagnið
verulega, og virðast vera tvær
þarna gefast alveg sérstakt tæki-
færi til þess að athuga vatns-
magnið í Kötlu-ánum og aðstöðu
alla. Fórum við svo þangað á bíl,
því að Þorbjörn fer jafngreitt á
bil yfir vegleysur, sem heflaða
vegi, þótt öðrum virðist allt ó-
fært. I nyrðri Kötluánni var
vatnsrennslið mjög lítið, en um
það bil helmingi meira í þeirri
syðri. Kvaðst Þorbjörn aldrei
hafa séð árnar jafn vatnslitlar,
en taldi ekki líklegt að vatns-
rennslið i þeim myndi minnka
stórkostlega, þótt þurrkar héld-
ust. Vatnasvæði er þarna allstórt
og víða dý og kaldavermsl, en
mikil snjóþyngsli á vetrum. Tel-
ur Þorbjörn reynsluna hafa
sannað, að vatn þryti aldrei í
ánum að vetrarlagi. Við sann-
færðumst einnig um, að kostn-
aður við að beina ánum í Heið-
arvatnið yrði hverfandi og fram-
kvæmdir á því mjög auðveldar.
Við athuguðum einnig vatns-
rennslið í Fjarðaránni, þar sem
hún rennur í gegnum stífluna
við Heiðarvatnið og virtist okk-
ur það myndi aukast að minnsta
kosti um einn þriðja, við til-
komu vatnsins úr Kötlu-ánum,
eins og það var þá.
Hinn möguleikinn til þess að
auka vatnsrennslið í Fjarðaránni
er ekki eins auðveldur í fram-
kvæmd. Hann er sá að stífla Mið-
húsaána.
Heiðarvatnið takmarkast að
norðan af mjög lágum hálsi.
Norðan við þennan háls er all-
stór lægð, sem mun liggja ofur-
litið hærra en Heiðarvatnið, eins
og það er nú. í kvos þessa eða
lægð falla kvíslar þær, er mynda
upptök Miðhúsaárinnar. Héraðs-
megin takmarkast þessi lægð af
lágum hólum, en klöpp er undir,
þar sem Miðhúsa-áin rennur
milli hólanna. Virðisi aðstaða til
fyrirhleðslu þarna vera hin á-
kjósanlegasta. Væri þarna gjörð
fyrirhleðsla, myndi allstórt uppi-
stöðuvatn myndast í lægðinni,
sem hota mætti til vatnsmiðl-
unar, ásamt Heiðarvatninu, ef
skurður væri grafinn gegnum
haftið milli vatnanna. Yrði þetta
talið lítt, eða ekki, framkvæm-
anlegt vegna kostnaðar, eða ein-
hverra sérstakra erfiðleika, sem
fram kynnu að koma við nánari
athugun, ætti að vera tæknileg-
ur möguleiki, að leiða aðalkvísl
þá, sem fellur í Miðhúsaána,
beint í Heiðarvatnið. Yrði þá
að taka hana hærra upp í heið-
inni og leiða hana á bak við
Vatnshæðirnar. Þessar fram-
kvæmdir mættu hins vegar sjálf-
sagt bíða um skeið, ef Kötlu-
ánum væri veitt í Heiðarvatnið,
og vatnsmagn Fjarðarárinnar,
eins og það yrði þá, að fullu
nýtt.
Hugleiðingum mínum um
framkvæmd rafvæðingar á Aust-
fjörðum er nú að verða lokið,
að minnsta kosti í bili. Eg hefi
reynt að draga fram í dagsljósið
nökkrar staðreyndir í þessum
málum. Það er þeirra, sem fram-
kvæmdunum hafa ráðið að gjöra
hreint fyrir sínum dyrum, að svo
miklu leyti sem þeir kunna að
geta gjört það.
Áður en ráðizt verður í aS
lappa upp á Grímsárvirkjunina
með nýjum stíflugerðum, og áð-
ur en reistar verða nýjar diesel-
stöðvar, til þess þar með að reyna
að bæta úr og breiða yfir öng-
þveiti það, er nú ríkir hér eystra
í þessum málum, vegna óstjórn-
ar, eða ofstjórnar, þeirra er um
þau hafa fjallað, þá virðist full
ástæða til að láta fara fram
gagngerða endurskoðun á öllum
áætlunum og möguleikum í sam-
bandi við Fjarðarána. Athuga í
fullri alvöru, hve ;mikilli orku
hún myndi geta skilað, ef allt
vatnsafl, sem hægt er að ná til,
yrði að fullu nýtt. Slík athugun
myndi sennilega leiða í ljós, að
Fjarðaráin myndi geta skilað
nægilegri orku, fyrir Austur-
lands-rafvæðingu um ðfyrirsjá-
anlegan tíma, enda kemur að
sjálfsögðu einnig til greina sú
orka, sem orkuverið við Grímsá
framleiðir. Við höfum fjölda sér-
fræðinga í þessum málum og
ekki vantar álitsgerðir frá fyrri
árum, til þess að styðjast við.
Eins og áður fram tekið, þá
tel eg þetta vera stórmál, sem
þjóðin á heimtingu á, að verði
athugað og skýrt nánar.

ivar Orgland hlaut tvenn
bókmenntaverðlaun
Urvalsljóð Tómasar á norsku
NORSKI sendiken'narinn, Ivar
Orgland, er nýkominn hingað
aftur úr orlofi í Noregi. Meðan
á sumarleyfinu stóð, voru sendi-
kennaranum veitt tvenn bók-
menntaverðlaun. Hlaut hann
hvortveggja þessi verðlaun í
sambandi við þýðingar sínar á
íslenzkum ljóðum.
I gær átti Morgunblaðið stutt
samtal við Orgland. Kvað hann
þýðingu sína á ljóðum Tómasar
skálds Guðmundssonar hafa
komið út á vegum Fonna-for-
lagsins skömmu áður en hann
hélt hingað. Valdi Orgland ljóða-
bókinni heitið Enno syng v&r-
natti — sem er eitt ljóðanna í
„Fljótinu helga“.
Önnur bókmenntaverðlaunin,
er Orgland hlaut, voru úthlutuð
honum af stjórn Det norske sam-
laget, úr sjóðr er Alfred Anders-
son-Rysst, sóknarprestur, stofn-
aði, en hann var bróðir Anders-
sens-Rysst, sendiherra, sem lézt
ívar Orgland
í Reykjavík á fyrra ári. Voru
þetta fyrstu verðlaun, #sem úr
Framh. á bls. 21.