Morgunblaðið - 17.10.1959, Qupperneq 12

12
MORCVNBLAÐIÐ
Laugardagur 17. okt. 1959
Laugardagur 17. okt. 1959
MORCT’NRT AfíJÐ
13
CTtg.: H.f. Arvakur Reykjavllt.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Ask; it’targald kr 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
A OREIÐUNNI ALDREI AÐ UUKA?
BYGGIR h.f. hefur nú birt
greinargerð um skipti
sín við vamarmáladeild
utanríkisráðuneytisins óg varn-
arliðið út af sökum þeim, sem
á félagið eru bornar. Greinar-
gerðin er að vísu einhliða, eins
og vænta má frá sakborning. J>ó
ber að meta, að forráðamenn fé-
lagsins hafa viljað gera almenn-
ingi grein fyrir máli sínu, eftir
því, sem það horfir við frá þeirra
sjónarmiði. Fer Byggis-mönnum
þar mjög á annan veg en SÍS-
herrunum. Þeir skiptu að vísu
um forstjóra í olíufélögum síh-
um, eftir að rannsókn olíu-
hneykslisins var hafin, en á' að-
alfundi SÍS í sumar létu þeir sig
hafa að lýsa yfir:
„Ekki er stjórn Olíufélagsins
kunnugt um, hvort rannsóknum
þessum er lokið eða ekki.
Stjórn Olíufélagsins veit ekki
til að rannsókn þessi hafi leitt
í ljós neitt misferli í viðskiptum
félaganna á Keflavíkurflugvelli".
★
Þetta var allt og sumt, sem
efnislega kom þá opinber-.ega
fram. Þjóðviljinn, sem hefur
góða aðstöðu til þess að fylgj-
ast með því, sem í herbúðum SÍS
gerist, skýrði raunar nýlega frá
því, að til viðbótar hefði þetta
gerzt á aðalfundi SÍS:
„En á aðalfundinum var Helga
Þorsteinssyni, einum af fram-
kvæmdastjórum Sambandsins,
falið að friða menn. Hann gerði
það með því að staðhæfa kalt og
ákveðið, að olíumálin nýju væiu
áróður og ofsóknir. Kvað hann
ekkert misjafnt hafa sannazt upp
á félögin, annað en það, að í
fórum þeirra hefði fundizt einn
dúnkur af frostlegi, sem heim-
ildir vantaði fyrir, það væri allt
og sumt!“
Þjóðviljinn bætir við:
„Þegar þessi ræða var haldin,
var Framsóknarflokkurinn þó bú-
inn að reka báða forstjóra olíu-
félaganna frá störfum — því
hefur sennilega átt að valda við-
kvæmni út af frostlögsdúnkin-
um!“
Ráðamenn h.f. Byggis eru mun
hreinskilnari en SÍS-herrarnxr.
Af hálfu Byggis er játað, að í
heimildarleysi hafi tollfrjáls tæki
verið notuð til vinnu utan Kefla-
víkurflugvallar.
Af þessum sökum hljóta menn
að spyrja:
Hvernig stóð á því að yfirvöid-
in þar syðra skyldu leyfa brott-
flutning hinna umræddu tækja?
Og úr því að brottflutningur
var leyfður, af hverju voru þá
ekki gerðar ráðstafanir til að
fylgjast með hvort það stæðist,
að þau væri einungis flutt bartu
til viðgerðar, eins og borið var
fyrir?
Hvernig var unnt án sam-
þykkis yfirvalda að taka þau 11
notkunar annars staðar?
Yfirvöldin sýnast ekkert hafa
með þessu fylgzt né um það
skeytt. í greinargerð h.f. Byggis
segir að það hafi verið fyrir
kæru frá þriðja manni, að upp
komst um hina heimildariausu
notkun og lögbrot þau, sem h f.
Byggir nú er sakaður fyrir.
★
Hér er því fram komið enn
eitt dæmi hins einstaka andvara-
leysis og óreiðu, sem einkennir i tengda við mikilsráðandi brodda
störf þeirra, sem settir hafa ver-; hennar.
ið til að halda uppi íslenzkum
lögum og rétti á Keflavíkurflug-
velli. Þégar Framsóknarflokkur-
inn tók við stjórn varnarmálanna
1953, var sett upp mikið embætt-
isbákn til þess að tryggja með-
ferð þessarra mála. Völlurinn
var gerður að sérstöku lögsagn-
arumdæmi og yfirstjórn al!ra
mála, sem hann vörðuðu tekin
úr höndum þeirra ráðuneyta, sem
að almennum lögum áttu um
þau að fjalla og fengin varnar-
máladeild, sem stofnuð var í
þessu skyni.
Sjálfstæðismenn létu þegar í
stað uppi efasemdir um að rétt
væri að farið. En þeir vildu ekki
leggja stein í götu þess, að sá
ráðherra, sem fengið hafði með-
ferð þessarra mála, gæti hagað
henni svo sem hann sjálfur taldi
hyggilegast. Þá var dr. Kristinn
Guðmundsson hafður í ráðherra-
sæti, þó að það væri Hermann
Jónasson, sem raunverulega réði
öllu, enda átti hann hugmynd-
ina að því skipulagi, sem upp
var tekið.
★
Þegar á reyndi kom í ljós, að
það voru ekki umbætur, sem
þessir herrar höfðu í huga. Áhugi
þeirra snerist fyrst og fremst að
því að raða Framsóknargæðing-
um á ríkisjötuna. Síðan var
hafin hin hneykslanlegasta fjár-
plógsstarfsemi, sem þekkzt hefur
á íslandi. Olíuhneykslið og af-
brot h.f. Byggis eru einungis
dæmi þess, sem gerzt hefur.
Skeytingarleysi Framsóknar
um heilbrigða málsmeðferð og
raunverulegar endurbætur hefur
enn orðið lýðum Ijós af sviksemi
Þórarins Þórarinssonar. Hann tók
á herðar sér þá skyldu að ann-
ast yfirumsjón varnarmáianna
ásamt þeim Guðmundi í. Guð-
mundssyni og Emil Jónssyri.
Skyldurækni Þórarins reyndist
ekki meiri en svo að hann hefur
sjálfur sagt frá því, að eftir að
þessir tveir menn tóku sæti í
ríkisstjórninni hafi hann aldrei
minnzt á meðferð varnarmál-
anna við utanríkisráðherra.
Hitt er svo enn annað, að
h.f. Byggir heldur því fram, að
félagið hafi frétt á skotspónum
um fyrstu aðgerðir varnarmála-
deildar gegn því, eftir að upp
komst um afbrot félagsins. H.f.
Byggir viðurkennir þó, að varn-
armálanefnd hafi hinn 28. julí
1959 tjáð félaginu að hún teldi
það hafa framið „gróft brot á
því trúnaðartrausti, sem ráðu-
neytið hafi sýnt“ því. Auðvitað
ber að láta sakborning vita um
fyrir hverjum sökum hann er
hafður og gefa honum færi á að
skýra málið frá sinni hálfu.
H.f. Byggir þykist færa rök að
því, að svo hafi ekki verið gert
til hlítar. Um réttmæti þeirrar
ásökunar verður ekki dæmt, fyrr
en ráðuneytið gefur tæmandi
skýrslu um málið. En allt er
það svo vaxið, að ekki má verða
dráttur á því að sú skýrsla sé
gefin.
Umfram allt verður þó tafar-
laust að tryggja, að Keflavíkur-
flugvöllur komist undir stjórn
manna, sem eru starfi sínu vaxn-
ir, en ekki einungis valdir vegna
þj ónustusemi við Framsókn sða
Prjónles- og nærfataverksmiðjan hefur margháttaðar vélar til starfsemi sinnar. Á mynd-
inni hér að ofan sést starfsmaður verksmiðjunnar við eina þessara véla.
ÞANN 17. október 1934 var
stofnað hér í Reykjavík,
nánar tiltekið í Hótel
Heklu, nýtt verkalýðsfélag,
sem hlaut nafnið Iðja. —
Stofnendur voru 24 iðn-
verkamenn, en á fram-
haldsstofnfundi, sem hald-
inn var í Kaupþingssalnum
nokkru síðar bættust 12 við
svo alls urðu stofnendur
36. Þetta var ekki fjölmenn
félagsstofnun, en félagið
átti þó fyrir sér að dafna
vel og munu Iðjufélagar nú
vera um 1600.
Þegar Iðja var stofnuð
var iðnaðurinn á íslandi
mjög skammt á veg kom-
inn enda þótt fyrstu til-
raunir til iðnreksturs á ís-
landi ha.fi verið hafnar
þegar á 18. öld með inn-
réttingum Skúla fógeta
Magnússonar. En þróunin
varð mjög hægfara enda
ekki hægt um vik á meðan
landið var undir nýlendu-
stjórn Dana og hér tíðkuð-
ust verzlunarhættir á borð
við einokun þeirra tíma.
Þjóðin var fátæk og hverj-
um eyri, sem aflað var sóp-
uðu erlendir yfirgangs-
menn til sín. Enda fór svo
að tilraun Skúla fór út um
þúfur og hann dó eignalaus
maður.
Síðan líða áratugir án
þess, að nokkur maður sýni
viðleitni til þess að efla
dag
lag iðnverkafólksins, Iðja. Fé-
lagið lét að sér kveða á ýms-
um sviðum er snerti iðnað,
en beitti sér þó aðallega að
kjarabótum og bættum aðbún-
aði og öryggi í verksmiðjun-
um.
Nú er Iðja eitt fjölmennasta
verkalýðsfélag landsins og« á
hröðu framfaraskeiði undir
stjórn dugandi formanns og
meðstjórnenda hans. í dag er
25. afmælisdagur þessa félags
og í tilefni þess hefur blaðið
snúið sér til formanns félags-
ins, Guðjóns Sigurðssonar, og
spurt hann fretta af máiefn-
um félagsins.
Guðjón skýrir okkur frá því,
að hann og stjórn hans hafi
tekið við félaginu í febrúar
1957, þá að nýafstöðnu stjórn-
arkjöri í félaginu, þar sem listi
hans sigraði með 26 atkvæða
meirihluta. Til gamans má
geta þess, að við síðustu stjórn
arkjör var meirihluti Guðjóns
og stjórnar hans 339 atkv.
— Og hverjir eru í stjórn-
inni með þér?
Það eru þau Ingimundur Er-
lendsson, varaformaður, Þor-
valdur Ólafsson, ritari, Ingólf-
ur Jónsson, gjaldkeri og Jóna
Magnúsdóttir, Ingibjörg Arn-
órsdóttir og Steinn Ingi Jó-
hannsson, meðstjórnendur. Og
þessi stjórn hefur verið ó-
breytt frá því fyrsta að hún
var kjörin.
— Hver hafa s,vo verið
helztu viðfangsefni félagsins?
Viðfangsefnin má greina í
tvennt, segir Guðjón. Það eru
kjaramál og félagsmál. Annars
vegar og barátta félagsins fyr-
ir bættum kjörum verksmiðju-
fólks og hins vegar ýmisleg
launþegum. Þessu varð að fá
lagfæringu á og varð það því
fyrsta viðfangsefni hinnar
nýkjörnu stjórnar. Samning-
um félagsins var sagt upp og
tókust nýir samningar við iðn-
rekendur strax á árinu 1957.
Fékkst þá 5,6% almenn kaup-
hækkun þrátt fyrir það að
félagið hafði ekki samflot við
neitt annað verkalýðsfélag,
þar sem þau héldu flest að sér.
höndunum það ár. Síðan fór-
um við aftur á stúfana árið
eftir og í júlí 1958 voru enn
nýir samningar undirritaðir.
Varð þá 5% almenn hækkun
en fór allt upp í 13% eins og
t.d. fjögurra ára kvennataxti.
Þar að auki tókst okkur að
knýja fram mjög hagstæða
samninga við iðnrekendur um
lífeyrissjóð. En samKomulag-
ið um lífeyrissjóðinn var mjög
skemmt fyrir okkur. Kommún
istar ætluðu alveg æfir að
tortryggilegan. En samþykkt
þessarar tillögu varð félags-
inönnum mjög dýr. Með henni
tapaði sjóðurinn um 5 millj.
króna árlega og mikill hluti
þess fjár var frá iðnrekendum,
en hinn hlutinn afturkræfur
fyrir þá, sem ekki óskuðu að
vera í sjóðnum eftir, að þeir
væru hættir störfum við iðn-
að.
— En hvernig hefur sjóður-
inn dafnað?
Ágætlega, og ég hef góða
von um að hann muni innan
skamms tíma verða sambæri-
legur við lífeyrissjóð verzlun-
armanna. En það tekur fólk
nokkurn tíma að gera sér
grein fyrir því hvílíkar kjara-
bætur geta verið fólgnar í líf-
eyrissj óði.
— Hvað segirðu svo af fé-
lagsmálunum?
Fyrir rúmu ári síðan gekkst
stjórn Iðju fyrir stofnun Bygg
s.

Myndin er af ungum pilti við vinnu sína í Dósaverk-
smiðjunnL Ljósm.: Matthías Frímannsson.
íslenzkan iðnað, sem helzt
var bá til á heimilum lands
manna. Það er ekki fyrr
en eftir 1874 að nokkurt líf
færist í íslenzkt atvinnulíf,
en það ár fengum við stiórn
arskrá. Lítið fjármagn var
til í landinu og því ekki
möguleikar til að reisa upp
iðnaðinn, heldur varð að
beita sér að því, sem auð-
veldara var og minna fjár-
magn þurfti til svo sem
landbúnaði og fiskveiðum.
Það var ekki fyrr en eftir
1920 að hraði iðnþróunarinnar
hér á landi tók að aukast. Þá
er samþykkt nokkur tollvernd
un fyrir iðnaðinn, en það var
þó rafmagnið fyrst og fremst
sem jók möguleika iðnaðarins.
Árið 1930 eru starfandi á fs-
landi yfir 30 verksmiðjur, og
voru það ullar- og klæðaverk-
smiðjur, síldar- og fiskimjöls-
verksmiðjur, niðursuðuverk-
smiðjur og hvorki meira né
minna en 7 öl- og gosdrykkja-
verksmiðjur.
Síðan hefur íslenzkur iðn-
aður stöðugt aukizt og fram-
undan sjá menn fyrir sér stór-
iðju á íslandi, þar sem nýtt
verði verulegar en nú er hin
mikla orka, sem þjóðin á bæði
í fallvötnum landsins og hver-
um.
Samfara auknum iðnaði
landsmanna óx og dafnaði fé-
félagsmál þau er til framfara
horfa. — Við skulum fyrst
ræða um kjaramálin. Þegar
við tókum við stjórn félagsins
stóðu kjaramál verksmiðju-
fólks mjög illa og hafði það
dregist langt aftur úr öðrum
verða, og þeim tókst að knýja
fram samþykkt á tillögu þess
efnis að lífeyrissjóðurinn yrði
frjáls, þ. e. a. s. það væri ekki
skylda fyrir iðnverkafólk að
vera í honum. Þeir reyndu á
ýmsa lund að gera sjóðinn
ingarsamvinnufélags iðnverka
fólks. Formaður þess var kjör-
inn Ásgeir Pétursson, iðnverka
maður í ísaga. Við stofnun
byggingarsamvinnuf élagsins
gengu í það um 50 manns og
var strax hafizt handa um

/
... ....*
•::v«o«yíD«S*»o«ooo«>»ooooooooo>>>*w:o
.-.•ivooooooooooo^oooooooooSOOOOoO^x-v®
Margar sælgætisverksmiðjur eru starlræktar í Reykjavík. Myudin er af tveimur stúlk-
um við innpökkun á súkkulaði.
STJÓRN IÐJU. — Talið frá vinstri, sitjandi: Ingibjörg Arnórsdóttir, meðstj., Guðjón Sv.
Sigurðsson, form., Jóna Magnúsdóttir, meðstj. Standandi: Steinn Ingi Jóhannsson, meðstj.,
Ingólfur Jónasson, gjaldkeri, Ingimundur Erlendsson, varaform., og Þorvaldur Ólafsson,
ritari. —
framkvæmdir. Fengin var lóð
undir fjölbýlishús við Hvassa-
leiti 18—22. Þar var svo grafið
fyrir stóru húsi, sem í verða
24 íbúðir, tveggja til fjögurra
herbergja. Ásgeir Pétursson og
þeir, sem með honum vinna að
húsbyggingamálunum, hafa
unnið mjög vel og mikill kraft
ur verið við byggingu hússins.
Ef allt fer samkvæmt áætlun
verða íbúðirnar afhentar fok-
heldar, með miðstöð og fullum
frágangi rafmagns nú í næsta
mánuði.
— Hvað um framhald starfs
semi Byggingarsamvinnu-
félagsins?
Um það er ekki gott að
segja á þessu stigi. Við höfum
svo sannarlega mikinn hag á
því að halda henm áfram, en
fjármálin munu sennilega
reynast okkur nokkuð erfið
viðfangs. Ef tillaga kommún-
ista varðandi lífeyrissjóðinn
hefði ekki verið samþykkt
hefðum við getað byggt eitt
slíkt fjölbýlishús á ári eða
veitt 25—30 íbúðalán að upp-
hæð 100 þús. kr. ár hvert til
verksmiðjufólks í Reykjavík.
En vonandi rætist nú eitthvað
úr þessum málum hjá okkur
og þá mun verða hafizt rösk-
lega handa sem fyrr við bygg-
ingu fjölbýlishúss.
— Hvernig er fjárhagur fé-
lagsins?
Hann er mjög góður. Svo
sem menn kannski muna hafði
fyrrv. stjórn Iðju lánað sjálfri
sér um 60% af öllum eignum
félagsins. Fjármálin voru því
í heldur bágu ásigkomulagi,
þegar við tókum við félaginu.
Nú er þetta mjög breytt.
Vegna þeirrar óreiðu sem ríkt
hafði í fjármálum félagsins
tókum við það strax upp að
láta löggiltan endurskoðanda
fara yfir reikninga félagsins
svo það fer ekki milli mála
hvernig fjárhagurinn raun-
verulega er. Við höfum gætt
þess að hafa góða reglu á þeim
málum og innheimta félags-
gjalda hefur verið ágæt. Þann-
ig hafa sjóðir félagsins aukizt
mikið síðan við tókum við
stjórn þess.
— HvaS um félagsmálin?
Við höfum reynt að halda
uppi sem mestri starfssemi inn
anfélags. í því skyni höfum
við efnt til skákmóta milli
verksmiðja og hafa 3 slík mót
farið fram. Hefur þá verið
keppt um bikar sem F. í. I. gaf
í þessu skyni. Þá höfum við og
efnt til spilakvölds og haldið
fræðslufund. Ár hvert er svo
haldin árshátíð félagsins. Þess
utan eru svo félagsfundir, sem
hafa verið mjög vel sóttir.
Ég vil geta þess að sl. mið-
vikudag var haldinn félags-
fundur í tilefni 25 óra afmæl-
isins. Á þessum fundi rakti ég
nokkuð sögu félagsins á liðn-
um árum og skýrði jafnframt
frá helztu verkefnum félags-
ins ínútíð og framtíð. Á þess
um fundi var samþykkt að
stofna félagsheimilissjóð með
10 þús. kr. framlagi úr félags-
sjóði. Á fundinum voru líka
kjörnir tveir heiðursfélagar,
Runólfur Pétursson (t. h.)
var fyrsti form. félagsins, en
annar formaður þess var
Björn Bjarnason. Báðir eru
þeir heiðursfélagar Iðju. —
Runólfur var kjörinn heið-
ursfélagi á fundi í félaginu
14. þ. m.
en það eru þeir Runólfur Pét-
ursson, en hann var fyrsti for-
maður félagsins og Sigurbjörn
Knudsen, sem er annar tveggja
núlifandi stofnenda félagsins,
sem ennþá vinna við iðnað. —
í tilefni afmælisins mun verða
gefið út afmælisrit og er það
væntanlegt einhvern allra
næstu daga.
— Hver enu helztu verkefni
félagsins í framtíðinni?
Verkefnin í félagsmálum
Iðju eru óþrjótandi ,en ef eitt-
hvað ætti að nefna þá væri
það helzt bygging félagsheim-
ilis og dvalarheimilis fyrir
aldrað iðnverkafóik Félags-
heimili myndi verða undir-
staða blómlegs félagslífs. Þess
vegna leggjum v;ð nú mikla á-
herzlu á að hrinda því máli í
framkvæmd og var fyrsta spor
ið stigið með stofnun sjóðs til
byggingar félagsheimilis. Ann
að höfuðmál okkar er bygging
dvalarheimilis aldraðs iðn-
verkafólks. Slíkt heimili
myndi þá gegna svipuðu hlut-
verki og Dvalarheimili aldr-
aðra sjómanna og vafalaust
efast enginn um nauðsyn þess
að sem bezt sé hlúð að hinu
aldraða fólki, sem skilað hef-
ur sínum vinnudegi. Enn er
þó nokkuð langt í land með
þessar fyrirætlanir okkar, en
vafalaust munu þær sjá dags-
ins ljós á næstu árum og
kannski fyrr en nokkurn varir,
Segja má að 25 ár séu ekki
langur tími í sögu þjóðanna,
segir Guðjón Sigurðsson að
lokum, en á sl. 25 árum hefur
þróun atvinnuvega okkar fs-
lendinga orðið hraðari en með
öðrum þjóðum. Mikið er afrek
þeirrar kynslóðar, sem vél-
væddi íslenzkan iðnað. Og með
iðnaðinum hefur Iðja vaxið úr
grasi unz það er nú orðið fjöl-
mennt og öflugt verkalýðs-
félag. Þó er enn svo að iðn-
verkamaðurinn nýtur ekki
þess afraksturs vinnu sinnar,
er honum ber. En með aukinni
þróun iðnaðarins og enn auk-
inni nýsköpun hans mun veru
legur árangur nást í kjarabar-
áttunni. Við skulum gera okk-
ur það ljóst að ísland framtíð-
arinnar er land orku og iðnað-
ar. En til þess að takmarki
stóriðju verði náð verða þeir,
sem að iðnaðinum standa, bæði
verkafólk og iðnrekendur, að
taka höndum saman og berj-
ast fyrir rétti þeirra, sem eiga
afkomu sím undir iðnaði.
Fyrsta skrefið er að iðnaður
inn njóti jafnréttis við aðra
atvinnuvegi landsmanna.
Ilar. Teits.